Uyt-spanningen

[p. 560]

115
Kinder-lijck
van Henricus Saldenus
Soontje van
D. Guiljelmus Saldenus
en
Anna Baerle,
Overleden 4/14 Mey 1666. oud 8. maanden.⁺⁺

I.

Henderickjes Soete blickjes/

Herte-strickjes Hadden 't hert²

Van de Vader, En (con 't nader)

Van de Moeder, So verwert/

+ Titel D.: afkorting van Dominus, dominee

+ Melodie: Het lied werd wellicht oorspronkelijk geschreven op de melodie van ‘Dat de meysjes dorsten vryen’, maar het kreeg een nieuwe melodie om de wereldse associatie te vermijden, Stronks (1), 420.

2 Herte-strickjes: bijst. bij r. 1

II.

Dat sy stonden// Vast gebonden

Aan de vonden Van sijn oog.⁶

Mit ontglipten// Mit ontslipten⁷

Hy/ en gaf sig naar om hoog.⁸

6 Aan wat zijn oog zag.

7 Mit: tegelijkertijd, ondertussen

8 gaf: begaf

III.

Om te schijnen// Onder sijne⁹

Cherubynen In het rond/¹⁰

Daar het Geesje// Salig weesje¹¹

Niet en is dan tong en mond.¹²

9 sijne: heeft betr. op Henricus, het overleden zoontje van Saldenus, dat nu immers onder ‘zijns gelijken’ is.

10 Cherubynen: geestelijke wezens in dienst van God, engelen, vgl. Gen. 3:24

11 Geesje: de geest, de ziel van het kleine kind; weesje: zo aangeduid, omdat hij nu in de hemel zonder (aardse) vader en moeder is

12 Niet: niets

IV.

Om de reyen// Te geleyen¹³

Die hem 't schreyen Van dit Dal¹⁴

Haast ontleren// En vereeren¹⁵

Met hem sullen 't eeuwig Al.¹⁶

13 reyen: koorzang; geleyen: begeleiden

14 't schreyen Van dit Dal: het verdriet op deze aarde, vgl. r. 24

15 Haast: heel spoedig; ontleren: afleren

16 't eeuwig Al: nl. God

V.

Siet daar speelt hy// Nu/ daar queelt hy/¹⁷

Daar verbeeldt hy D' Heylicheyd.¹⁸

Siet daer blinckt hy// Nu; daar drinckt hy

's Hemels dranck in eeuwicheyd.²⁰

17 queelt: zingt, vgl. WNT VIII, 742

18 Nu Henricus in de hemel is, is het beeld Gods in hem weer hersteld; zo kan L. zeggen, dat hij D' Heylicheyd, nl. God, verbeeldt.

20 's Hemels dranck: aanduiding voor de volmaakte hemelse vreugde

[p. 561]

VI.

Inden hogen// Slaat hy d' oogen

Onbedrogen Na beneen/²²

En vol wonder// Siet hy onder²³

Al dit tranen-dals geween

22 Onbedrogen: argeloos; Na: naar

23 wonder: verwondering; onder: te midden van

VII.

Die sijn Hoeder, En sijn Moeder²⁵

Waren/ doeder Ader-slag^26-27

In sijn vleesje// Was en 't Geesje^26-27

Nog in 't lichaam-grafje lag.²⁸

Kan mede gesongen worden op de volgende wijs.

25 Die: degenen die; Hoeder: nl. de vader van Henricus

26-27 doeder (...) Was: toen zijn aderen nog klopten, dus: toen hij nog in leven was

26-27 doeder (...) Was: toen zijn aderen nog klopten, dus: toen hij nog in leven was

28 't lichaam-grafje: L. stelt hier, weinig kritisch ten opzichte van de platonistische filosofie, het lichaam voor als de kerker van de ziel, 't Geesje, r. 27

[p. 562]

VIII.

Vrouwe! seydt hy/ Man! wat schreyt gy!²⁹

Waarom beydt gy Niet de tijd/³⁰

Dat gy na de Christen-dade'³¹

Hier in ruste by my sijt!

29 hy: nl. Henricus; dit vs. is chiastisch verbonden met r. 25

30 beydt: verwacht

31 Dat u na uw arbeidzaam leven als christen

IX.

Slaat uw' ogen// Maar om hogen/³³

Daar sy vlogen Door 't geloov.³⁴

En uw deugden// By dees vreugden³⁵

Sijn niet meer dan d' eerste schoov:⁺³⁶

33 Slaat: nl. door 't geloof, r. 34

34 sy: de hemelingen, nl. al de gelovigen die al gestorven zijn en nu, net als Henricus, in de hemel zijn

35 By: vergeleken met

+ Rom. 8.23.

36 Rom. 8:23: ‘En niet alleen dit, maar ook wijzelven, die de eerstelingen des Geestes hebben, wij ook zelven, zeg ik, zuchten in onszelven, verwachtende de aanneming tot kinderen, namelijk de verlossing onzes lichaams.’

X.

Hier en schreytmen; Siet! hier reytmen:³⁷

Hier verbreydtmen Met gesang

's Hemels daden, En genaden,

Sonder eynden eeuwen lang.

37 en: ontkennend part.; reytmen: zingt men in reien

[p. 563]

XI.

Hier verlustmen// Sig/ en rustmen

Vleytmen/ kustmen Eeuwiglijk;⁺⁴²

Juygtmen/ singtmen/ Danstmen/ springtmen

Davids dans volmaacktelijck.⁺⁴⁴

+ Cant. 1:2.8:1.

42 Cant. 1:2.8:1.: Hoogl. 1:2, ‘Hij kusse mij met de kussen Zijns monds; want Uw uitnemende liefde is beter dan wijn’; Hoogl. 8:1. ‘Och, dat Gij mij als een Broeder waart, zuigende de borsten mijner moeder; dat ik U op de straat vond, ik zou U kussen, ook zouden zij mij niet verachten.’

+ 2 Sam. 6:14.

44 2 Sam. 6:14: ‘En David huppelde met alle macht voor het aangezicht des Heeren; en David was omgord met een linnen lijfrok.’

XII.

Des versagt gy// Al u clagt vry/⁴⁵

Juygt/ en lagt vry In het Heyl.⁴⁶

Dat door hopen, Gy belopen⁴⁷

Moet/ en ick so vroeg beseyl!⁴⁸

45 Des: daarom; gy: nl. de ouders van Henricus; u: uw; vry: ongetwijfeld

46 vry: ongehinderd

47 hopen: vgl. Rom. 8:24; belopen: verwerven, vgl. Fil. 3:12

48 (...) en waar ik zo jong naar toe mag gaan; beseyl: let op de tegenstelling met het veel inspannender belopen in r. 47. De jonge Henricus wordt veel leed bespaard!

XIII.

Maackt uw hand' en// Herte vande

Werelds banden Vry/ en rasch

Sult gy inde// Vryheyd vinde'

Die wel eer uw kindje was.

XIV.

Na de paden// Der genaden^53-55

Door te waden Tot het Goed/^53-55

Tot de Waarheyd, Die de claarheyd^53-5555-56

Van uw ligt my scheem'ren doet.^55-56

53-55 Syntactisch gezien is deze strofe wat gebrekkig. Het is een vervolg van de ‘opdracht’ die Henricus vanuit de hemel aan zijn ouders geeft, nl. om de weg der genade verder te bewandelen met het doel het Goed, de Waarheyd, nl. God, te bereiken.

53-55 Syntactisch gezien is deze strofe wat gebrekkig. Het is een vervolg van de ‘opdracht’ die Henricus vanuit de hemel aan zijn ouders geeft, nl. om de weg der genade verder te bewandelen met het doel het Goed, de Waarheyd, nl. God, te bereiken.

53-55 Syntactisch gezien is deze strofe wat gebrekkig. Het is een vervolg van de ‘opdracht’ die Henricus vanuit de hemel aan zijn ouders geeft, nl. om de weg der genade verder te bewandelen met het doel het Goed, de Waarheyd, nl. God, te bereiken.

55-56 Die (...) doet: waardoor de helderheid van uw licht in mijn oog slechts een schemerlicht is. Henricus is immers overgegaan van het geloof in aanschouwen! Vgl. Joh. 17:24 en vooral 2 Kor. 5:7.

55-56 Die (...) doet: waardoor de helderheid van uw licht in mijn oog slechts een schemerlicht is. Henricus is immers overgegaan van het geloof in aanschouwen! Vgl. Joh. 17:24 en vooral 2 Kor. 5:7.

XV.

Maar mijn oogen// Die nu 't hogen⁵⁷

Sien/ gedogen 'T laag niet meer.⁵⁸

Segt dan tot my// Blijft daar/ tot wy

Komen/ maar comt gy niet weer.

57 't hogen: de hemel

58 gedogen: dulden; 'T laag: de aarde

[p. 564]

Kinder-lijck van Henricus Saldenus. Lijkdicht in de trant van Vondels beroemde Kinder-lyck, naar aanleiding van het overlijden van een zoontje van ds. Guiljelmus Saldenus. Henricus overleed op 14 mei 1666 te Delft op de leeftijd van acht maanden.

L. heeft aanwijsbaar regelmatig contact gehad met zijn enkele jaren jongere collega-predikant. Zo vaardigde de kerkenraad van Utrecht L. in 1664 af naar Enkhuizen in verband met een op Saldenus uitgebracht beroep. Toen Saldenus in L.'s geboortestad Delft stond, hebben zij elkaar ontmoet; Saldenus droeg in 1665 zijn Toetsteen van eens Christens oordeel op aan L.'s broer Dirk.

In dit licht bezien is het verklaarbaar, dat L. een gedicht schreef op het droevige feit dat Saldenus' zoontje overleed. Saldenus nam deze tekst een jaar later op achter zijn Leven Uyt de Doodt.

Toch zijn de contacten niet van zo'n intensieve aard geweest dat L. in dit gedicht de persoonlijke toon weet te treffen die in zijn andere lijkgedichten te vinden is. Directe woorden van troost aan zijn collega en diens vrouw ontbreken. Terecht concludeert Trimp dat dit het minst persoonlijke lijkgedicht van L. is.

In de vormgeving van het gedicht heeft L. zeer nadrukkelijk het beroemde gedicht Kinder-Lyck van Joost van den Vondel geïmiteerd. Deze schreef dit in 1632, nadat zijn zoontje Constantijn, die eveneens nog geen jaar oud was, overleed. De invloed van Vondels vers is zowel inhoudelijk als met betrekking tot de versificatie aanwijsbaar.

In beide gedichten is sprake van dezelfde literaire voorstelling: het gestorven kind is in de hemel opgenomen en zweeft daar als een cherubijntje rond. Een volgende overeenkomst is het feit dat het kind zijn ouders vanuit de hemel toeroept, dat zij niet moeten treuren, omdat hij nu volmaakt gelukkig is. Tenslotte wordt aan het eind van beide gedichten opgeroepen af te zien van de vreugde der wereld en te streven naar de hemelse zaligheid. Een verschil is, dat deze laatste les door Vondel in vrij algemene bewoordingen is geformuleerd, terwijl in L.'s tekst het perspectief van de hereniging van de ouders met het kind aanwezig is (r. 59-60). De versbouw van L.'s gedicht is tot in de bijzonderheden gelijk aan het voorbeeld. De strofen bevatten vier regels die in het metrum de ditrochee vertonen. Daardoor ontstaan reeksen van korte beweringen, waarvan het pregnante karakter nog versterkt wordt door de opeengestapelde volrijmen. Het resultaat is een gedicht met een stuwend karakter, dat door het overvloedige rijm barok aandoet.

Door verschillende auteurs is erop gewezen, dat L. minder goed wist te doseren dan Vondel. Deze had aan vier strofen genoeg, terwijl L. er vijftien nodig had. Vergelijking van enkele regels in L.'s gedicht maakt duidelijk, dat sommige gedachten inderdaad worden herhaald. Dit is bijvoorbeeld het geval in de regels 17-20, 37-40, 41-44 en de regels 33-34, 49-50.

Lit.: Bronsveld, inl, XVIII, 69-73 (T); Proost, 109-110; Trimp (1), 49, 79-80, 100; Trimp (3), 56, 98-99; De Vrijer (2), 171-173 (T); Van den End, 32, 233, 247; Timmers, 245-246, 255.