Uyt-spanningen

[p. 551]

114b

Te singen als/ Hoe schoon ligt ons de Morgen-ster.⁺

I.

O Heylig! Heylig! Heylig Heer!¹

Die boven alle loff/ end' eer
Oneyndig sijt verheven:
Vergeeft ons dat wy (walgelijck
In schuld/ nochtans) vrymoediglijck
Ons tot uw loff begeven.
Dat stoff// Uw loff⁷
Met uw Englen// derven menglen/⁸
End dus veylig⁹
Roepen/ Heylig! Heylig! Heylig!:

+ Melodie: Duitse kerkmelodie van het ‘geestelijk bruiloftslied’ Wir schon leucht't uns der Morgenstern (1599) van de Lutheraan Philip Nicolai (1556-1608), vgl. Compendium, 71.

1 Vgl. voor de gehele strofe Jes. 6:2-3

7 stoff: nl. de nietige mens, vgl. bv. Ps. 103:14

8 derven menglen: durven vermengen

9 dus: zo; veylig: ongehinderd

II.

Gy sijt/ Heer self uw Heerlijckheyd

En dies en krijgt geen weerdicheyd¹²
Van tongen/ die U singen.
Het is de Heerlijckheyd van 't Stoff¹⁴
Haer aardsche herten met Uw Loff¹⁵
Ten Hemel in te dringen.
Loff sy// hem die^17-20
's Hemels staten// woud verlaten/^17-2018
End' dees' aerde^17-20
Met den Hemel heylsaem paerde!^17-20

12 dies: daarom; en: ontk. part. bij geen; krijgt: krijgt Gij

14 Vgl. Ps. 8:6

15 Haer: hun; Uw Loff: het loven van U

17-20 hem (...) paerde: nl. Christus, die als Middelaar de hemel met de aarde verbond

17-20 hem (...) paerde: nl. Christus, die als Middelaar de hemel met de aarde verbond

18 's Hemels staten: de hemelse heerlijkheid

17-20 hem (...) paerde: nl. Christus, die als Middelaar de hemel met de aarde verbond

17-20 hem (...) paerde: nl. Christus, die als Middelaar de hemel met de aarde verbond

III.

Ey! was ons' hert en tong bereyd²¹

Om d' onbegrepe Majesteyt²²
Met d' Englen uyt te schatren!²³
Wy kennen nu geen Helicon,²⁴
Maar snacken na de saalge Bron²⁵
Van 't Heylig Bloed, en watren.²⁶
Dat Bloed// ons voedt/
En die springen// Altijd bringen²⁸
Nieuwe Geesten²⁹
Tot Genad'- en Glory-feesten.³⁰

21 Ey!: ach!; bereyd: geschikt, vgl. Ps. 45:2, Hand. 2:26

22 onbegrepe: onbevattelijke

23 schatren: galmen

24 Helicon: berg in Boeotië, gewijd aan Apollo, verblijfplaats der Muzen. Op de Helicon ontsprong de Hippokrene, een bron van helder water. Volgens de mythe ontstond door het drinken uit deze bron de dichterlijke vervoering.

25 saalge Bron: nl. Christus Die Zijn bloed stortte voor Zijn kinderen; vgl. voor r. 25 en 26 1 Joh. 5:6

26 't Heylig Bloed: nl. van Christus; vgl. voor deze regel en de verdere strofe 1 Joh. 5:6

28 springen: bronnen

29 Geesten: inspiratie

30 Genad'- en Glory-feesten: geestelijke blijdschap, resp. hier en in het hiernamaals

[p. 552]

[p. 553]

IV.

Komt/ Heere, met Uw Glory dra!³¹

Hier houden wy het in Gena,
Soud Glory nog te vroeg sijn.
Dat dan nog feest/ nog sang/ nog vreugd
Ons anders dan in u verheugt/
Dat sal ons hier genoeg sijn.
O Son!, dien Bron³⁷
(Die ons in den// Aanvang minden/³⁸
En weer branden³⁹
Doet) dien heylgen wy Offranden.⁴⁰

31 dra: spoedig

37 Son, Bron: nl. Christus

38 in den// Aanvang: vanaf het begin van het nieuwe leven in Christus, vgl. 1 Joh. 2:24-25

39 branden: nl. in wederliefde tot God, vgl. Luk. 24:32

40 heylgen: toebrengen, vgl. bijv. Ex. 29:27

V.

Hier vieren wy het Vreugde-Feest

Van TWEE, die Lichaem/ siel/ en geest
In Egt te samen mengen.⁴³
Treckt ons' hert tot U op/ bereyd^44-46
Om all ons' uytgelatenheyd^44-4645
Tot U alleen te brengen.^44-46
Gy wilt// Heer mild⁴⁷
Vol van deugden// Sijn ons' vreugden;
En dan smaden⁴⁹
Wy all 's werelds dert'le paden.⁵⁰

43 Egt: echtvereniging, huwelijk

44-46 bereyd (...) brengen: bijv. bep. bij hert, r. 44

44-46 bereyd (...) brengen: bijv. bep. bij hert, r. 44

45 uytgelatenheyd: grote vreugde, blijdschap

44-46 bereyd (...) brengen: bijv. bep. bij hert, r. 44

47 mild: vriendelijk, barmhartig

49 dan: dus, daarom; smaden: versmaden, verachten

50 dert'le: lichtzinnige, losbandige

VI.

O Heilig Vader! die den Egt

Gestelt hebt/ als den mensch opregt^52-5352
En vleckeloos U eerde.^52-5353
Uw trouwe goedheyd loven wy/
Die deser droefheyd in soo bly⁵⁵
Een Huwlijcks-bond verkeerde.⁵⁶
Hoe soet// Is 't goed
Van twee herten// Die haar smerten
t' Samen dragen;
End U tot haar heyl behagen!⁶⁰

52-53 als (...) eerde: nl. in het paradijs vóór de zondeval

52 als: toen

52-53 als (...) eerde: nl. in het paradijs vóór de zondeval

53 vleckeloos: zonder zonde

55 deser droefheyd: L. heeft hier het oog op concrete omstandigheden in het verleden van het nieuwe echtpaar, vgl. r. 58

56 verkeerde: veranderde

60 tot haar heyl: tot hun zaligheid

[p. 554]

VII.

Haer herten bond Gy t' saam in d' Egt:

Soo wilt oock beyder siel opregt
In Jesu t' samen-voegen.
Sijt Gy haar Heyl, haar Troost, haar Goed;
En dan haer sielen magtig doet⁶⁵
Sig daer in vergenoegen.
Uw Heyl, Sy 't seyl/
Om u Hoogte, Wt dees' droogte⁶⁸
Te Bevaren
Tot den troep der Englen-scharen.⁷⁰

65 magtig: op een overweldigende wijze

68 u: Uw; dees' droogte: nl. het dorre leven zonder God in het hier en nu

70 troep: menigte

VIII.

Laat Hy uw volck de heyl'ge paen⁷¹

Des waarheyds leren in-te-gaan/
En stigten met sijn voorgaan.
Sy ligtte met haar troost de swaert⁷⁴
Van 't werck/ en met den troep gepaert⁷⁵
Ga onder d' andre voor-aen.⁷⁶
Dat Hy, dat Sy
Als twee Ligten, t' Samen stigten/⁷⁸
End in 't bloeyen
Van Uw lieve Zyon groejen.⁸⁰

PAUSE.

71 Hy: nl. de bruidegom, die blijkbaar een vooraanstaande plaats in de kerk inneemt of zal innemen; paen: paden

74 Sy: nl. de bruid; ligtte: verlichte (aanv. wijs)

75 met (...) gepaert: samen met de menigte (de gemeente)

76 Ga: moge (zij) gaan (aanv. wijs)

78 Ligten: voorbeelden, vgl. Matth. 5:14

80 Uw lieve Zyon: nl. de christelijke gemeente

IX.

Heff op/ ons' siel/ heff hoger op!

Heff all uw geesten in den top/⁸²
Treck hoger op uw snaren.⁸³
En stuyr uw Psalm, uw Vreugde-stem
Van Cana na Jerusalem⁸⁵
Daar Godes Soon gaat paren.⁸⁶
Daar 's stoff// om Loff
sHeren wijsheyd// die ons wijs leydt
Toe-te-singen
Met de schaar der Hemelingen.⁹⁰

82 all uw geesten: uw gehele geest, al uw geestvermogens

83 Bespeel uw snaarinstrument nog heerlijker.

85 Cana: waar Jezus deel nam aan een bruiloftsfeest, vgl. Joh. 2:1-12

86 Daar: waar; paren: huwen (door Zijn lijden en sterven met Zijn gemeente, die als een bruid wordt voorgesteld, vgl. Ef. 5:23

90 de schaar der Hemelingen: al de engelen en gezaligden, vgl. Op. 19:1

[p. 555]

X.

Der Englen schaar (soo sonderling⁹¹

In wijsheyd) met verwondering
Na soo een hogen top sien.⁺⁹³
En souden wy van d' Egt, (gelijck^94-95
Des Hemels salig Huwelijck)^+94-95
Na dit geheym niet opsien?⁹⁶
Siet daar// dat paar
Was voor desen// Twee in wesen/⁹⁸
Een ist heden:
Soo is Jesus met sijn leden.¹⁰⁰

91 sonderling: buitengewoon

+ 1 Petr. 1:12.

93 1 Petr. 1:12, ‘Denwelken geopenbaard is, dat zij niet zichzelven, maar ons bedienden deze dingen, die u nu aangediend zijn bij degenen, die u het Evangelie verkondigd hebben door den Heiligen Geest, Die van den hemel gezonden is; in welke dingen de engelen begerig zijn in te zien.’

94-95 gelijck (...) Huwelijck: dat een afspiegeling is van het hemelse en zalige huwelijk, dus van het huwelijk tussen Christus en Zijn gemeente, vgl. Ef. 5:31, 32, ‘Daarom zal een mens zijn vader en moeder verlaten en zal zijn vrouw aanhangen, en zij twee zullen tot één vlees wezen. Deze verborgenheid is groot; doch ik zeg dit, ziende op Christus en op de gemeente.’

+ Eph. 5.31.32.

94-95 gelijck (...) Huwelijck: dat een afspiegeling is van het hemelse en zalige huwelijk, dus van het huwelijk tussen Christus en Zijn gemeente, vgl. Ef. 5:31, 32, ‘Daarom zal een mens zijn vader en moeder verlaten en zal zijn vrouw aanhangen, en zij twee zullen tot één vlees wezen. Deze verborgenheid is groot; doch ik zeg dit, ziende op Christus en op de gemeente.’

96 dit geheym: nl. de verborgenheid waarvan sprake is in Ef. 5:32

98 wesen: wijze van zijn, persoonlijkheid

100 leden: lichaam, vgl. 1 Kor. 6:15

XI.

O! onbegrijpelijck Besluyt!

Wie druckt de diept' en hoogten uyt
Van sulcke seldsaemheden?¹⁰³
Gods Eeuwig, Eenig, Heylig Soon
Verlaat sijn Eeuwig Erref Throon/¹⁰⁵
En paart sig met sijn Leden.
Hier paart// hier gaart¹⁰⁷
Wolck en Luyster, Ligt en duyster¹⁰⁸
Dood en Leven:
't Stoff wert Hemel-hoog verheven!¹¹⁰

103 seldsaemheden: wonderlijke zaken (zoals in r. 104-106 nog eens wordt samengevat)

105 Erref Throon: de hemeltroon die Christus als erfgoed heeft

107 gaart: vergadert zich

108 Wolck en Luyster: schaduw en schittering

110 't Stoff: nl. de aardsgezinde mens; wert: wordt

XII.

Wie agt te regt d' on-saalge ramp¹¹¹

Van onse sielen/ als den damp
Van sond' ons had beneveld?
Den luyster van Gods Beeld verdooft;¹¹⁴
Van 't Eynde-loos Vol-op berooft;¹¹⁵
In slaverny gekneveld:
Hier Lust, daar Rust,¹¹⁷
Goed en baten// Ampt en staten/¹¹⁸
De'en ons draven/
Snooder dan lijf-eygen slaven.¹²⁰

111 agt te regt: heeft het rechte zicht op

114 verdooft: dof, lelijk gemaakt

115 Vol-op: overvloed

117 L. bedoelt te zeggen: Hier een beetje genoegens, daar een beetje rust; vgl. Spr. 6:10, 24:33

118 Goed en baten: bezit en voordelen; staten: (officiële) posities

120 Snooder: erger

[p. 556]

XIII.

Geen voeglijck deugden-kleed (den cier¹²¹

Van 't reedlijck schepsel) maar den swier¹²²
Van d' ydelheyd ons deckte.
Geen Hemelsch Manna, maar den draff¹²⁴
Van leckre spijs en dranck/ tot straff
Meer/ dan tot voedsel streckte.
Maar oh!// Maar oh!
Onse schulden// (Die vervulden^128-129
't Eeuwig oordeel/)^128-129
Bluschten dan nog 't wereldsch voordeel.¹³⁰

121 voeglijck: gepast, voegzaam; cier: sieraad

122 swier: tooi, opschik

124 draff: drab, drek, vgl. Luk. 15:16

128-129 Die (...) oordeel: die het eeuwig oordeel zich ten volle waardig maakten

128-129 Die (...) oordeel: die het eeuwig oordeel zich ten volle waardig maakten

130 Bluschten: deden teniet; dan nog: bovendien

XIV.

Dit sag des Hemels Goedicheyd¹³¹

Erbarmend' aan/ en seyd; daar leyt¹³²
Mijn Heerlijckheyd, mijn aan-sien:¹³³
'k Verduyster al mijn Luyster/ end¹³⁴
Neem 't Beeld aan van die 't Mijne schend'/¹³⁵
En wil hem 't Mijn weer aan-bien.
Hy duld'/ ons' schuld/¹³⁷
En doet dagen// 't Wel-behagen¹³⁸
Dat ons' banden
Slaackt/ end' ons in Min doet branden.¹⁴⁰

131 des Hemels Goedicheyd: nl. God

132 leyt: ligt

133 Mijn (...) aan-sien: nl. de in zonde gevallen mens, vgl. Ps. 8:5, 6; aansien: beeld (van God), vgl. Gen. 1:26, 27

134 Ik bedek al Mijn heerlijkheid,

135 die (...) schend': nl. de mens, vgl. Gen. 1:27 en Rom. 5:15

137 duld': verdraagt

138 Vgl. Luk. 2:14

140 Slaackt: verbreekt; Min: liefde (tot God)

XV.

Hy toont ons in sijn Beeld, het Beeld^141141-142

Daar 's Hemels deugd volmaeckt in speelt/^141-142142
In Nedricheyd, in Ootmoed,
In maticheyd, in reynicheyd,
Die Godes wil, in als bereyd/¹⁴⁵
Gehoorsaem tot de dood doet:
Die 't sagt// die pragt/¹⁴⁷
Ampt en staten// Goed/ en baten
Kond versmaden
In soo heyl'ge deugd-gewaden.¹⁵⁰

141 sijn Beeld: nl. Christus

141-142 het (...) speelt: vgl. Spreuk. 8:30

141-142 het (...) speelt: vgl. Spreuk. 8:30

142 's Hemels deugd: de deugden van God

145 in als bereyd: bereid tot alles

147 't sagt: het aangename

150 deugd-gewaden: vgl. r. 121

[p. 557]

XVI.

Hy maeckt ons met sijn Rijckdom rijck,¹⁵¹

Tot kindren van sijn Koningrijck;¹⁵²
En sig tot onse spijse.¹⁵³
Op dat ons' Siel in hoogen moed¹⁵⁴
En door soo saalgen spijs gevoed
Soud wandlen na sijn wijse.
Met deugd, met vreugd
Hy ons' Naacktheyd, En mismaacktheyd
Rijck bepeerelt;¹⁵⁹
Trots de pragt van d' ydle wereld.¹⁶⁰

151 Vgl. 1 Kor. 1:5

152 Vgl. Matth. 13:38

153 sig: Zichzelf; vgl. voor deze r. Matth. 26:26

154 in hoogen moed: opgeheven (tot God)

159 bepeerelt: versiert

160 Trots: ten spijt van

XVII.

Waer is die Siel/ die wel besind¹⁶¹

Niet ydelijck gelooft/ maar mint,¹⁶²
Maar hert en Wil ten Egt brengt?¹⁶³
Die werld end' all om Iesum haat;¹⁶⁴
Die lust, en sin om Iesum laat;¹⁶⁵
Dien Iesus regt te regt brengt?¹⁶⁶
Hy hoort// Geen woord:
Maar sijn stappen// na te trappen^168-169
Sonder uyt-spat/^168-169
Is in desen Egt de Bruyd-schat.

161 wel besind: welberaden

162 Niet ydelijck gelooft: niet alleen maar gelooft, vgl. Gal. 5:6

163 hert (...) brengt: nl. als bruidsschat

164 om: terwille van

165 lust, en sin: genoegens en zingenot; laat: achterwege laat

166 Dien: heeft betr. op die Siel, r. 161; regt: op de rechte wijze; te regt brengt: aan zijn doel doet beantwoorden

168-169 sijn (...) uyt-spat: hem zorgvuldig te volgen, vgl. 1 Petr. 2:21

168-169 sijn (...) uyt-spat: hem zorgvuldig te volgen, vgl. 1 Petr. 2:21

XVIII.

Des Heylgen Jesus salig Beeld

d' Onsaalge sielen meed-gedeeld¹⁷²
Is al haar vreed'/ haar leven.¹⁷³
Wat sal/ (O mensch) dien ydlen roem
Van vryheyd van den Dood en Doem/
U/ buyten dit Beeld, geven?
Als gy// on-vry¹⁷⁷
Door de kluystere// Van uw duystre¹⁷⁸
Lust/ niet breecken
Wilt/ en in die Dood blijft steken.

172 d' Onsaalge sielen: nl. de mensen in hun onwedergeboren toestand

173 al: geheel

177 on-vry: gebonden

178 kluystere: boeien, ketenen; duystre: troebele, vuile, vgl. Rom. 13:12, Ef. 5:11

[p. 558]

XIX.

O! Jesu! Heylig' Heyligheyd

Der Heyligheden! Suyverheyd!
En wesentlijcke Goedheyd!
Wy sugten naer uw Bloed; om dat¹⁸⁴
Uw Geest (ons' een'ge sielen-schat)
Ons' leven in uw Bloed leyt.¹⁸⁶
Wat soud// ons 't stout^187-188
Tot U komen// Kunnen vromen/^187-188188
Was dit Leven,
Ons niet door uw Bloed gegeven?

184 sugten: sterk verlangen

186 leyt: legt, hier: dompelt

187-188 ons (...) komen: ons vermetel tot U naderen

187-188 ons (...) komen: ons vermetel tot U naderen

188 vromen: baten

XX.

O! Heylge Jesu! dien de lust^191-193

Tot onse rust uw eygen rust/^191-193
En Heerlijckheyd deed derven:^191-193
Geen lust ons lust/ dan uwe Lust.¹⁹⁴
Ons' hert noyt dan in 't uwe rust.¹⁹⁵
Doet onsen wille sterven.
Soo sal// ons' Al;¹⁹⁷
Wil en sinnen// Treck en minnen/¹⁹⁸
Hoop/ en Vresen/
Niet/ off enckel JESUS, wesen.²⁰⁰

191-193 dien (...) derven: bij Wie het verlangen om ons rust te geven Uw eigen rust en heerlijkheid deed ontberen

191-193 dien (...) derven: bij Wie het verlangen om ons rust te geven Uw eigen rust en heerlijkheid deed ontberen

191-193 dien (...) derven: bij Wie het verlangen om ons rust te geven Uw eigen rust en heerlijkheid deed ontberen

194 Geen genoegen smaakt ons dan Uw welbehagen.

195 dan: dan alleen

197 ons' Al: alles van ons

198 Treck: aantrekkingskracht

200 Niet/ off enckel: niets dan

[p. 559]

Bruylofs-gesang. Bruiloftslied bestemd om tijdens een christelijk huwelijksfeest gezongen te worden. Het opvallende is, dat hierin nauwelijks of niet gesproken wordt over de lichamelijke vereniging van man en vrouw, terwijl ook de maatschappelijke aspecten, zoals de verschillende verplichtingen van de echtgenoten, slechts zijdelings ter sprake komen. De dichter legt alle nadruk op het uiten van wensen met betrekking tot het geestelijke leven en, in tekst 114b, op de voorstelling van het huwelijk als afschaduwing van de band tussen Christus en de gelovigen.

De eerste vier strofen van Bruylofs-gesang, tekst 114a, vormen een inleiding op het eigenlijke bruiloftslied, waarin aangegeven wordt wie wel en wie niet tot Gods eer zingen. Dit tekstgedeelte is een goed voorbeeld van de wijze waarop men binnen de Nadere Reformatie streefde naar de heiliging van alle facetten van het openbare leven, dus ook het vieren van een bruiloft. Men dient als christenen ‘in den Geest’ (r. 2) te zingen en Jezus' voorbeeld te volgen door afkerig te zijn van overdadig eten en drinken.

De strofevorm is gelijk aan de eerste zes regels van de strofen in het eigenlijke bruiloftslied.

Tekst 114b, het eigenlijke bruiloftslied, begint met een gebed (str. I-IV). Daarin wordt de wens uitgesproken op het feest tot Gods eer te mogen zingen en tot lof van Gods Zoon, Die de aarde met de hemel verbond. De dichter neemt afstand van alle aardse (ook literaire) opsmuk door Christus' bloed als bron van vreugde te plaatsen tegenover de bron Hippokrene op de Helicon, de berg der muzen.

In het tweede gedeelte (str. V-VIII) wordt kort ingegaan op de huwelijksplechtigheid zelf en worden het bruidspaar enkele wensen toegevoegd. Uit dit gedeelte valt af te leiden dat de pas gehuwden nu samen gelukkig mogen zijn, na eerst in droeve omstandigheden te hebben verkeerd.

Na de ‘Pause’ volgt de eigenlijke kern van het lied (str. IX-XX). De dichte verheft de harten van de zangers van Kana naar Jeruzalem (r. 85) en bezingt uitvoerig het aardse huwelijk als beeld voor de mystieke gemeenschap tussen Jezus en de kerk. In de twee slotstrofen sluit de ‘lust’ naar het bloed van Jezus zodanig het bestaan van alle andere begeerten uit (r. 194), dat men zich zou kunnen afvragen of het gepast is het lied op een bruiloft te zingen. Proost is van mening dat L. teveel uit het oog verloor, dat godsdienstige zaken niet onverenigbaar behoeven te zijn met de menselijke natuur, Proost, 102. Trimp spreekt geen waardeoordeel uit, maar stelt dat geen Nederlandse dichter de relatie tussen ware kuisheid en de geestelijke liefde tot Christus zozeer heeft benadrukt als L. heeft gedaan, Trimp (3), 96.

Lit.: Proost, 102; Trimp (1), 16, 49, 78, 101-102, 113; Trimp (3), 57, 96, 170; Schenkeveld-van der Dussen, 50-60.