Uyt-spanningen

[p. 531]

111
Eenige invallen,⁺
Voorgecomen
Op eene reyse van Sluys in Vlaanderen, na Holland en wederom in 't Jaar 1651.

Connen gesongen werden (met 8 regulen voor een vers te nemen) op de voys van Petit Bordeaux. siet boven pag. 181.⁺

111a 't Vergroot-glas.

Hoe! mijn Verre-sigt vergeten?¹
Wat ick soeck/ 't is nogthans waar.
'k Meende daar meed' af te meten³
Als wy liepen door het Schaar/⁴
Hoe de Stad ons soud' ontsijgen:⁵
Dat 's nu uyt. Ah! waar 's een glas⁶
Waar is so een bril te crijgen
Die my wijse hoe 'k eertijts was?
Sluys, gy sult nu haast verflauwen/⁹
Had ick 't glas/ ick bragt u weer.
Wat wilt gy u soo benauwen?¹¹
O! mijn siel/ 't neemt all sijn keer!⁺¹²

+ Titel Invallen: gedachten

+ Melodie: De melodie-aanduiding bij de teksten van 111 verwijst naar de melodie bij tekst 62, Wie sleet heugelijcker dagen.

1 Hoe!: Wat!; Verre-sigt: verrekijker

3 af te meten: na te gaan

4 het Schaar: diepe geul in een vaarwater (met name in Zeeland zo aangeduid, vgl. Buijnsters, 114)

5 ontsijgen: (lett.:) ontvallen, (hier:) uit het oog verdwijnen

6 Dat 's nu uyt: dat is nu niet meer mogelijk; glas: verrekijker, lens, vgl. WNTV, 40

9 haast: weldra; verflauwen: vervagen

11 benauwen: bekommeren

+ Ps. 77:11.

12 't neemt all sijn keer: alles verandert

111b Sluys verflauwt.

Sluys, hoe dat ick verder seyle
Hoe gy cleynder by my werd/¹⁴
Daar begint my 't oog te feyle'/¹⁵
Maar gy gaat niet uyt mijn Hert.
't Beurt wel dat de Salicheden,¹⁷
Door een claaglijck tusschen-staan¹⁸
Van des werelts Idelheden/¹⁹
Schijnen verder off te gaan;²⁰
En dat d' eyndelose vreugden
Schier verdwijnen uyt het oog:²²
Nogthans dat ons eens verheugden²³
Blijft; en houdt het hert om hoog.

14 by: voor

15 feyle': falen

17 Beurt: gebeurt; Salicheden: geestelijke genoegens

18 claaglijck tusschen-staan: betreurenswaardig tussen beide treden

19 Idelheden: ijdele genoegens

20 off: weg

22 Schier: bijna

23 dat: wat

[p. 532]

111c Op de Paarde-marckt op een droogte.⁺

Wel! wat botst daar! 't schip te bersten!
Neen; o neen; het is geen nood/
't Steuyt maar/ en wy sijn op 't verr'ste²⁷
So de vloed geen hulp en bood:
't Ebbend water schiet vast henen/²⁹
Weer en wind is kalm en stil/
Hier en baat nog sugt/ nog stenen/³¹
Blijv die wil/ en niet en wil.³²

+ Titel Paarde-marckt: Binnen Paardenmarkt, grote zandbank voor de kust van Zeeuws-Vlaanderen, tegenover de oude uitmonding van het Zwin

27 Steuyt: loopt vast; wij (...) verr'ste: (lees:) we zouden niet verder kunnen

29 vast: voortdurend

31 stenen: klagen, jammeren

32 Men moet blijven, of men wil of niet.

[p. 533]

 

Als de Lieve Water-stromen^33-34

 

Van des Heren Geest ontgaan/^33-3434

35

Siel/ gy cunt niet verder comen/

 

Pooght vry/ maar 't is all gedaan.³⁶

 

Claagt vry/ steent vry/ openbaren

 

Cunt gy wel/ wat u verdriet/

 

Maar (gelijck voor desen) varen³⁹

40

Sonder water cunt gy niet.

 

Gaat een tranen-vloed verwecken/

 

Blaast uw sugten naar om-hoog.

 

Water moet het water trecken,⁴³

 

Wind de Wind, of gy blijft droog.⁴⁴

33-34 Lieve (...) Geest: vgl. Joh. 7:38, 39, ‘Die in Mij gelooft, gelijkerwijs de Schrift zegt, stromen des levenden waters zullen uit zijn buik vloeien. (En dit zeide Hij van den Geest, Denwelken ontvangen zouden die in Hem geloven(...))’.

33-34 Lieve (...) Geest: vgl. Joh. 7:38, 39, ‘Die in Mij gelooft, gelijkerwijs de Schrift zegt, stromen des levenden waters zullen uit zijn buik vloeien. (En dit zeide Hij van den Geest, Denwelken ontvangen zouden die in Hem geloven(...))’.

34 ontgaan: wijken

36 vry: gerust; gedaan: tevergeefs

39 voor desen: hiervoor

43 Water (1): nl. de tranen-vloed, r. 41; water (2): nl. Gods Geest, vgl. r. 33-34; trecken: aantrekken, aanzuigen

44 Wind (1): nl. uw sugten, r. 42; Wind (2): nl. Gods Geest; droog: (hier:) dor, geesteloos

111d De Oorsaeck van 't Vast-sitten.

Schipper! wat is dit te seggen⁴⁵
So een wel-bevaren gast⁴⁶
So een man om hoog te leggen?⁴⁷
Staan uw teeckens nu niet vast?⁴⁸
Off wy duysend teeckens sagen⁴⁹
Is het we'er so stille/ (Broer!)⁵⁰
Dat de seylen niet en dragen/⁵¹
't Schip en luystert na geen roer.
Harde stormen stercke vlagen
Maacken dat geen roer en geldt:⁵⁴
In de kalme stille dagen
Heeft het roer oock geen geweld.⁵⁶
Als ons siel met stercke sprongen
Van het vleesch werd aengetast/
Werd de rede ligt verdrongen⁵⁹
Overrompelt of verrascht:
Is de siel eens kalm en stille/
't Beurt oock dan wel dat sy valt.⁶²
Siel! laat geen gewelt u wille⁶³
Buygen; nog sorgloos en malt.⁶⁴

45 wat (...) seggen: wat heeft dit te betekenen

46 wel-bevaren: hier in dubbele betekenis, iemand die veel gevaren heeft en dus ervaren is; gast: varensgezel

47 om hoog leggen: vastzitten

48 Staan (...) vast: zijn (...) betrouwbaar; teeckens: navigatietekens

49 Off (...) wy sagen: al zagen wij (...). Het verband maakt duidelijk dat L. de schipper antwoord laat geven.

50 Broer: veel gebruikte aanspreekvorm

51 dragen: wind vangen

54 Maken dat geen roer iets uithaalt.

56 geweld: kracht

59 rede: verstand; ligt: gemakkelijk

62 sy: nl. de rede, r. 59; valt: de nederlaag lijdt

63 u: uw

64 nog (...) malt: en handel niet dwaas door zorgeloos te zijn.

111e Dewijl wy om hoog saten.⁺

'T Is hier al een tijd gelegen
En nog houd ick Sluys in 't oog:
Sluys een balsem/ Sluys een segen/
Tegen dit verdrietig droog.⁶⁸

+ Titel Dewijl: terwijl

68 dit verdrietig droog: deze nare situatie op het droge

[p. 534]

 

'T is nog soet in 't oog te houden⁶⁹

70

Dat ons herte gaarne siet/

 

Hebben wy niet dat wy wouden⁷¹

 

Sonder troost en sijn wy niet.

 

Siecke sielen: moet gy derven⁷³

 

Al den troost van die gy mint?

75

Dunckt u 't hert en al te sterven

 

Want gy Jesum niet en vindt?⁷⁶

 

Moet gy daarom stille blijven!⁷⁷

 

Houdt (ick bid u) goeden moet

 

Altijd sal nog wat beclijven⁷⁹

80

Dat uw siel verquicken doet.⁸⁰

 

Doet uw Schip so vreemde keren⁸¹

 

Dat gy 't selve niet en siet?⁸²

 

Vraagt maar; Die uw siele leren⁸³

 

Wijsen 't u/ al sien sy 't niet.⁸⁴

69 soet: aangenaam

71 Hebben wy niet: Ook al hebben we niet (...)

73 Siecke: bekommerde; derven: missen

76 Want: omdat

77 stille blijven: in stil verdriet neerzitten

79 beclijven: achterblijven

80 Dat: wat

81 Doet: maakt; keren: wendingen, zwenkingen

82 't selve: zelf

83 Die (...) leren: nl. de predikanten

84 Wijsen: duiden; vgl. voor deze r. 2 Kor. 5:7

111f Op 't Los-werden.

Dat is los? maar wat dit drayen⁸⁵
Twe of driemaal rond end' om?
'K sie 't: de stroom het voorschip swayen⁸⁷
Deed' eer 't agter-schip nog swom:⁸⁸
Doen het los wierd moest het wenden⁸⁹
Watmen dee 't moest overstuyr⁹⁰
't Stiet met boomen wat ick kende/⁹¹
'T hielp niet wel ontrent een uyr:⁹²
Daar na nam 't sijn cours 't ging heenen⁹³
Tegen wind en tegen stroom;
't Ging/ maar 't ging met creuple benen/
't Ging/ maar uytermaten loom.⁹⁶
Saal'ge sielen/ als het vloeyen
Van Gods Geest u water geeft;
Gaat u strax tot wercken spoejen/⁹⁹
Toont dat Christus in u leeft.
Sijt gy nog niet heel aan 't drijven?¹⁰¹
Laat niet rusten 't roerbre deel/¹⁰²
Nog 't begonnen werck daar blijven¹⁰³
Voor gy roert uw siel geheel.¹⁰⁴
Doet de vloed u dan nog swayen/¹⁰⁵
't Schijnt gy gaat een andren gang/¹⁰⁶
Weer en wind wil tegen-wayen/
Alles valt u even bang?

85 wat dit drayen: wat betekent dit gedraai

87 'K sie't: ik begrijp het; swayen: wenden, keren

88 swom: los in het water lag

89 Doen: toen

90 Watmen dee: wat men ook deed; overstuyr: 180 graden gedraaid

91 Wie ik ook maar zag, hanteerde de vaarbomen;

92 wel: goed; ontrent een uyr: ongeveer een uur lang

93 nam 't sijn cours: koos het koers

96 loom: langzaam

99 strax: aanstonds; spoejen: spoeden, haasten

101 heel: helemaal

102 Maak gebruik van datgene wat wel drijft (in de wateren van Gods Geest)

103 Nog: en ook niet; daar blijven: achterblijven

104 roert: gaande maakt

105 swayen: omkeren (tot het verkeerde)

106 gang: koers

[p. 535]

 

Werd niet flauw door 't hevig quellen/¹⁰⁹

110

Als gy maar sijt van de grond;

 

Maar gaat u ten arbeyd stellen

 

Trouw in die Genaden-stond.¹¹²

 

't Sal nog seker/ 't sal eens keren/¹¹³

 

Gaat het oock voor eerst wat loom?¹¹⁴

115

Blijft u na vermogen weren:¹¹⁵

 

Bid om wind, en wagt uw stroom.¹¹⁶

109 Werd: word (geb. wijs); flauw: moedeloos, ontmoedigd; 't hevig quellen: de grote benauwdheid, tegenspoed

112 stond: uur, tijd

113 keren: veranderen

114 voor eerst: in het begin

115 na: naar

116 wagt: verwacht

111g Vernagten ontrent 't Slou.⁺

Wat een woelen door elckander!
Elck een soeckt sijn best gemack.¹¹⁸
Maar in 't schip is 't rusten schrander.¹¹⁹
Noghtans; d' een lag op sijn sack/¹²⁰
D' Ander sey 'k sou plaats verlenen
So ick niet die goede Vrouw
Die haar rust plaets aan mijn benen
Heeft genomen/ hindren souw:
D' eene schickt sijn hooft: sijn voeten¹²⁵
D' ander; maar hoe datmen 't set/
Hoe sy door elck-ander wroeten/
'T is en blijft een plancke bed:
Immers leerd' ick hoe genegen¹²⁹
Ider is tot sobre rust.
Vrinden! Laat ons dat bewegen¹³¹
Onse herten (so bewust^132-134
Dat sy waard sijn 't ewig swermen^132-134
Sonder eynd en sonder maat)^132-134
Vry te maken van dat kermen¹³⁵
En te sien na betren staat.
't Is hier weynig tijds te lijden¹³⁷
't Is hier om een nagt of twee.¹³⁸
Maar O Eewig! eeuw'ge tijden!
Onbedencklijck Sielen-wee!¹⁴⁰
't Is maar 't lichaem dat ons deret¹⁴¹
't Lichaam is dog haast te vre'en:¹⁴²
Maar helaas! de siel verseret¹⁴³
Draagt dat rusten moest de ween.¹⁴⁴

+ Titel Vernagten: overnachten

118 sijn best gemack: de gemakkelijkste houding

119 schrander: weinig, schraal

120 sack: reistas

125 schickt: verlegt

129 Immers: in ieder geval

131 bewegen: aansporen

132-134 so (...) maat: die zich er zo bewust van zijn dat zij het eeuwig ronddolen (in de hel) verdiend hebben

132-134 so (...) maat: die zich er zo bewust van zijn dat zij het eeuwig ronddolen (in de hel) verdiend hebben

132-134 so (...) maat: die zich er zo bewust van zijn dat zij het eeuwig ronddolen (in de hel) verdiend hebben

135 Vry te maken: te vrijwaren

137 Vgl. Op. 2:10

138 een nagt of twee: nl. een korte tijd die men in dit aardse tranendal moet doorbrengen

140 Onbedencklijck: onvoorstelbaar

141 deret: deert

142 dog: echter, evenwel; haast: snel

143 verseret: gekwetste, gekwelde (bijv. nw.)

144 Draagt: (hier:) is verantwoordelijk voor; dat (...) ween: nl. het lichaam; rusten: rustgeven, stillen; ween: geween, vgl. Matth. 8:12

[p. 536]

111h Op den Roock des nagts.

Hier en is het niet te rusten!¹⁴⁵
't Hert my berst/ de keel wil toe!¹⁴⁶
Wien soud sulck een slapen lusten?¹⁴⁷
't Roken maackt my 't slapen moe'.¹⁴⁸
Lucht! ey lucht! of siet wy smoren!
Op! op! maackt het vier een gloed;¹⁵⁰
Laat het nu ons slapen storen
Eer het flux wat erger doet.¹⁵²
Laas! wat sijn ons lichaems lusten!¹⁵³
Nu ist wat/ en strax geen deeg:¹⁵⁴
Na veel moeytens sou 't wat rusten
So 't voor rust geen onrust creeg.¹⁵⁶
Wel/ mijn siel/ en soeckt geen vreden
Hier op aard in 't lemen-huys/¹⁵⁸
Want een roockjen hier beneden¹⁵⁹
Kan in 't rusten sijn uw Cruys.
Soeckt de ruste van hier boven/
't Heyl dat nimmermeer vergaat¹⁶²
Daar geen roock can vreugd verdoven¹⁶³
Daar de Vree voor eeuwig staat.¹⁶⁴

145 Hier valt niet te rusten!

146 toe: dicht

147 lusten: fijn vinden, wensen

148 moe: onmogelijk

150 maackt (...) gloed: zorg dat er een laaiend vuur komt (zonder rook)

152 flux: spoedig; wat erger: nl. stikken door de rook

153 lusten: genoegens

154 deeg: genoegen; de betekenis van deze regel is dus: Het is altijd wat, maar nooit iets goeds.

156 So: als

158 't lemen-huys: datgene wat vergankelijk is, hier in het bijzonder het lichaam

159 een roockjen: een beetje rook

162 Vgl. Jes. 51:6, ‘(...) maar Mijn heil zal in eeuwigheid zijn.’

163 Daar: waar; verdoven: uitblussen

164 staat: vast staat, bestendig is

111i Op de goede Voor-wind des Mergens.

Maat! wat weer ist! 'k heb in 't rusten
't Water en de stercke wind
Horen ruyschen en dat susten
My in slaap laat sien! ick vind/¹⁶⁸
Dunckt my/ nu een fraye kouwe¹⁶⁹
Wayend uyt de Suyder-hand/¹⁷⁰
Die ons met dit Ty door 't Slouwe¹⁷¹
Doet passeren 't Goesche Land.
Viert de Schoot en lost de Takels¹⁷³
Voor de wind en voor het Ty/
Spoed volgt nu den spoet als schakels/¹⁷⁵
't Roer regt uyt 't Seyl ruym in ly.¹⁷⁶
Gister-avond moestmen sugten;
Seyd ick niet 't sou nog wel gaen?
Dit sijn nu de goede vrugten
Van ons wagtend stille-staan.

168 vind: constateer

169 fraye kouwe: fijne, lekkere bries

170 de Suyder-hand: het zuiden

171 't Slouwe: het Sloe

173 lost: maak los

175 (Lett.:) Voorspoed volgt nu op voorspoed zoals schakels (op elkaar volgen), dus: Alles gaat nu heel voorspoedig

176 in ly: onder de wind (scheepsterm)

[p. 537]

 

Sielen die daar hulp-loos leggen¹⁸¹

 

't Wagten is u grote pijn/¹⁸²

 

Leert dog wat het is te seggen¹⁸³

 

Stil sijn sal u sterckte sijn.⁺¹⁸⁴

185

Leert in all uw siel-bewegen¹⁸⁵

 

(Voelt gy dat uw cragten vlien)¹⁸⁶

 

Wagten op des Heren Segen.⁺¹⁸⁷

 

Staat: gy sult sijn Heyl nog sien.⁺¹⁸⁸

181 leggen: liggen

182 u: voor u; pijn: moeite, verdriet

183 dog: toch; wat (...) seggen: wat het betekent

+ Esai. 30.18.

184 Esai. 30.18: Jes. 30:18, ‘En daarom zal de Heere wachten, opdat Hij u genadig zij, en daarom zal Hij verhoogd worden, opdat Hij Zich over ulieden ontferme, want de Heere is een God des gerichts; welgelukzalig zijn die allen, die Hem verwachten.’

185 siel-bewegen: zielsgestalten

186 Voelt gy: als u voelt (...); vlien: wijken

+ Exod. 14:14.

187 Exod 14.14: Ex. 14:14, ‘De Heere zal voor ulieden strijden en gij zult stil zijn.’

+ 2 Chr. 20:17.

188 Staat: wees standvastig; 2 Chr. 20:17: 2 Kron. 20:17, ‘Gij zult in dezen strijd niet te strijden hebben; stelt uzelven, staat en ziet het heil des Heeren met u, o Juda en Jeruzalem. Vreest niet en ontzet u niet, gaat morgen uit, hun tegen, want de Heere zal met u wezen.’

111j Op 't Scheeps-wandelen.

Schipper! na wy daar wat aten¹⁸⁹
Dunckt my was het aangenaam¹⁹⁰
Wat te wand'len; daar wy saten¹⁹¹
Is het gang-boord nu bequaam.¹⁹²
Maar matroos/ als ick daar wandel
Hoe cund gy daar dan oock gaan?
Ja/ nu leer ick scheepsen handel/¹⁹⁵
Dat can t' samen wel bestaan.
Als de Zee slegs niet verbolgen
Al te seer deynst op en neer;¹⁹⁸
Gy sult voorgaan/ ick sal volgen/
Dan ga 'k voor/ en gy volgt weer.
Nedrig hert; dat gy waarderen²⁰¹
Andrer gaven cunt/ niet d' uw:
Doet dat gy haar hulp ontberen²⁰³
Moet en schuylen eensaaam/ schuw.²⁰⁴
Doet so niet/ maar vry u voegen^205-206
Aan haar lieve reyen gaat:^205-206
Ick werd borge voort genoegen
Dat u beyd te vinden staat.
Gaan sy veeltijds u te voren/²⁰⁹
En gy haar maar volgen moet;
Sijt te vreden/ want het hooren²¹¹
Doet u dickwijls 't meeste goedt.²¹²
Seker/ Dat sal nog eens keren/²¹³
En (hoe weynig gy het siet)
Gy sult leren/ die u leren²¹⁵
Ja gy leerts' en weet het niet.
Gy comt sitten aen haar voeten²¹⁷
En sy leren u het Goed²¹⁸
Die dan dickwijls weder moeten
Van u leren hoe gy doet.²²⁰

189 na: nadat

190 was: zou (...) zijn

191 daar: waar

192 bequaam: geschikt, bruikbaar

195 scheepsen handel: handelwijze, gang van zaken op een schip

198 deynst: beweegt, deint

201 waarderen: naar waarde schatten

203 Doet: heeft tot gevolg; haar hulp: nl. van de ander, r. 202

204 en (...) schuw: en (u zich) in eenzaamheid en schuchterheid (moet) verbergen

205-206 maar (...) gaat: (lees:) voeg u gerust in de gang van een ander

205-206 maar (...) gaat: (lees:) voeg u gerust in de gang van een ander

209 sy: nl. de gaven van de ander; veeltijds: veelal, dikwijls; te voren: vooruit

211 hooren: luisteren

212 Doet (...) goedt: geeft (...) voordeel

213 keren: veranderen

215 leren (1 en 2): onderwijs geven

217 haar: hun

218 het Goed: het goede in geestelijke zin

220 Nl. in het luisteren, het aannemen van een leergierige houding, vgl. r. 211-212 en 216

[p. 538]

111k Op een stilte.⁺

Wel! dat mist my; want ick dagte²²¹
Moeders keucken heb ick vast;²²²
Sal nog eer ick weer vernagten²²³
Sijn mijn Vaders wissen gast.²²⁴
Dats nu uyt: En dese clagten
Sijn onnodig tijd verquist.
Wil gaan wijser sijn/ en wagten²²⁷
't Vaderland dat noyt en mist.²²⁸

+ Titel stilte: windstilte

221 dat mist my: dat loop ik mis

222 Moeders keucken: L. is misschien op weg naar het ouderlijk huis in Delft, vgl. Trimp (3), 49

223 Sal: ik zal

224 wissen: zekere

227 Wil (...) sijn: Wil toch wijzer worden; wagten: verwachten

228 't Vaderland: nl. de hemel; de editie 1676 heeft Vadetland

111l Op de Mist tusschen Dordrecht en Rotterdam.

Dat gaat taamlijck/ dat gaat vlugge/²²⁹
So matroos dat gaat al fijn/
Dordrecht moest ons agter rugge/^231-232
Soud' et Rotterdam oyt sijn.^231-232
Dat gaat sagjes henen-schampen²³³²³³
Beter dan het gistren dee.
Maar wat's dit! wat dicker dampen²³⁵
Stijgen uyt de Noorde Zee!²³⁶
Waar of Rotterdam mag blijven!
Ick en sie den tooren niet/
Die men noghtans alst te drijven^239-240
Voorby Crimpen comt/ wel siet:^239-240
Dordrecht! dat is meed verdwenen/²⁴¹
'k Sie daar oock geen toren staan:
Dat is vreemt! 'k sie niet waar henen
Dat ick reys/ nog waar van daan.
't Beurt wel Vrinden/ dat gy moede
Handen na den Hemel streckt?
En comt gy ten Hemel spoede'/²⁴⁷
Sig den Hemel voor u deckt:²⁴⁸
Keert gy u dan weer te rugge
Om na Sodoma te sien;²⁵⁰
Hemels kind! dat 's daadlijck vlugge²⁵¹
Om den Hemeling t' ontvlien.²⁵²
Dus/ gy cunt geen Salicheden²⁵³
Sien wat moeyte dat gy biedt/²⁵⁴
En uw lust in d' aard besteden²⁵⁵
(Cond gy schoon) en wilt gy niet:²⁵⁶

229 taamlijck: zoals het behoort

231-232 We moeten Dordrecht achter de rug hebben, willen we ooit in Rotterdam komen.

231-232 We moeten Dordrecht achter de rug hebben, willen we ooit in Rotterdam komen.

233 schampen: er vandoor gaan

233 Dat gaat er zoetjesaan van door

235 dicker: dikke (geen comp., vgl. Buijnsters, 120)

236 Noorde zee: woordspeling, bedoeld wordt het wateroppervlak van de Noord

239-240 alst (...) comt: als men voorbij Krimpen komt varen

239-240 alst (...) comt: als men voorbij Krimpen komt varen

241 meed: ook

247 comt (...) spoede': als u hemelwaarts gaat snellen

248 deckt: toesluit

250 Sodoma: aanduiding voor de goddeloze wereld, vgl. Gen. 19:26

251 Hemels kind: kind van God; daadlijck: werkelijk

252 den Hemeling: nl. God Die de hemel bewoont

253 Dus: op die manier

254 wat (...) biedt: welke moeite u ook doet

255 En uw genoegen op aarde vinden

256 Cond gy schoon: al zou u dat kunnen

[p. 539]

 

Wilt oock noyt; maar blijft verwagten²⁵⁷

 

Suyde winden van Gods Geest/²⁵⁸

 

Die de dampen/ die uw clagten

260

Wegdrijft/ en uw siel geneest.

257 Wilt: Wil het (geb. wijs)

258 Vgl. Hoogl. 4:16, ‘(...) en kom, gij Zuidenwind, doorwaai mijn hof (...)’

111m In de wedercomste op 't uytpompen van 't water.⁺

Schrickt so niet; want al dat tieren^261-262
En dat rasen is geen nood.^261-262
Want Matroos/ (Om 't schip te vieren)²⁶³
Pompt het water door de goot.
Watte dingen! 't kan gebeuren²⁶⁵
Dat als yets ons wedervaart²⁶⁶
't Schijnt wy hebben re'en te treuren²⁶⁷
Tot ons hert sig maar bedaart:
Dan beginnen wy te mercken
Dat het selfde datmen vreest/
(Want so wonder can Godt wercken)²⁷¹
Oorsaack is van vreugd geweest.
Oh! mijn siel! sijt altijd stille
Werpt u self/ en sorg op Godt²⁷⁴
Hoe de sacken vallen willen/
't Argst can sijn uw beste lot.²⁷⁶
Want wy sien maar in sijn wegen
't Uyterst en het minste deel;²⁷⁸
Sijt dan nergens in verlegen/²⁷⁹
Voor gy siet sijn werck geheel.

+ Titel In de wedercomste: tijdens de terugreis

261-262 al (...) nood: al die vreselijke herrie stelt niets voor

261-262 al (...) nood: al die vreselijke herrie stelt niets voor

263 vieren: hoger te laten drijven

265 Watte dingen!: wat zijn dat voor zaken!

266 wedervaart: overkomt

267 re'en: redenen

271 so: zo'n

274 sorg: bezorgdheid

276 Het ergste kan voor u het beste zijn.

278 minste: kleinste, minst belangrijke

279 in verlegen: om bezorgd

111n Op de Vloed ontrent Stryen.⁺

't Vloeyend water comt ons tegen/²⁸¹
Tegend-wind ging 't nogtans voort/²⁸²
Maar de Vloed maackt ons verlegen.²⁸³
Nu het ancker buyten boordt.
Maar wat sie ick ginder steken²⁸⁵
Als een rijs-hooft in de plas?²⁸⁶
Wel dat is al wel ekeken/²⁸⁷
't Is het Strijdsche hooft en sas/²⁸⁸
Konden wy de ree nog crijgen²⁸⁹
Eer het water meer belet/²⁹⁰
Daar liet ick het seyltje sijgen/²⁹¹
't Is al taam'lijck voort geset.²⁹²

+ Titel ontrent: ter hoogte van

281 't Vloeyend water: het door de vloedstroom aangevoerde water; tegen: tegemoet

282 Tegend-wind: hoewel we tegenwind hadden

283 verlegen: machteloos

285 ginder: (daar)ginds

286 rijs-hooft: havenhoofd van rijshout

287 al wel ekeken: al heel gauw bekeken

288 Het is het havenhoofd en de sluis van Strijensas.

289 de ree: de haven; crijgen: bereiken

290 belet: belemmering geeft

291 sijgen: minderen

292 Het is (tot nu toe) behoorlijk voorspoedig gegaan.

[p. 540]

 

Waarlijcx als 't begint te vloeyen²⁹³

 

Dan en ist niet altijd wel/

295

Als uw staat en goed'ren groeyen²⁹⁵

 

Dan ist geen gewonnen spel.

 

Tegen-winden cunnen deren/²⁹⁷

 

Tegen-wind van Tegenspoet,

 

Maar al wond gy 't met laveren/²⁹⁹

300

Dan/ siet/ schaad u selfs de Vloet.

 

Volheyd can u niet bevrijden/³⁰¹

 

In het treffen van veel qua'en/³⁰²

 

Maar hoe dickwijls buyten 't lijden

 

Heeft self volheyd quaad gedaan?³⁰⁴

305

Wel/ wat raad? Het sy de winden

 

Van een swaren tegen-spoed,

 

Uw siel treffen: 't sy gy vinden

 

Cunt den Voorspoed, als een Vloed:

 

Strax begeeft u tot het Stry'en:³⁰⁹

310

Altijd past u vyand op/³¹⁰

 

Of in voorspoet of in ly'en/

 

Haalt het seyl noyt in den top.³¹²

293 vloeyen: vloed worden, hier: voorspoedig (te) worden

295 staat: maatschappelijke positie

297 deren: moeite geven

299 al wond gy 't: al zou u het winnen

301 Volheyd: overvloed; bevrijden: vrijwaren

302 qua'en: rampen

304 self: zelfs

309 Strax: aanstonds; het Stry'en: het voeren van de geestelijke strijd (woordspeling op de plaatsnaam Strijen)

310 past (...) op: is oplettend

312 Lees: Wees nooit overmoedig en zorgeloos.

Met hoog-water door Nieuwer-haven.⁺

Daar is 't water op sijn hoogste/
Daar is 't vloeyen al gedaan/
Sie ick naar het diepst' of droogste³¹⁵
Al-om sie ick water staan.
Dits gevaarlijck! maat/ laat d' oogen³¹⁷
Doorgaans na de bakens gaan!³¹⁸
Want/ raackt hier uw schip om hooge/
Deerlijck wil het met ons staan.³²⁰
Dat het water was aan 't wassen^321-322
Steuyten 't eens/ wat commer was 't?^321-322
Maar dat soud ons nu niet passen/³²³
't Argst ist met hoog-water vast.³²⁴
Hoort eens/ schipper/ Doe de vloeden³²⁵
Vloeden van Gods Woord en Geest
Ons so vol-op niet en voed'den/
Sijn wy doe eens droog geweest/³²⁸
't Was verclaaglijck: maar Gods segen³²⁹
Telckens in een nieuwe pligt³³⁰
Sogt ons weer/ en door die wegen³³¹
Was 't vervallen haast herstigt.³³²

+ Titel Nieuwer-haven: waarschijnlijk te Dordrecht. L. heeft kennelijk de heenreis via de Noord gemaakt en de terugreis via de Oude Maas.

315 het (...) droogste: de meest ondiepe plaatsen

317 maat: nl. de schipper, vgl. r. 319, 325

318 Doorgaans: voortdurend; na: naar

320 Dan ziet het er slecht voor ons uit.

321-322 Als het schip een keer vastliep, terwijl de vloed opkwam, wat zou het geven?

321-322 Als het schip een keer vastliep, terwijl de vloed opkwam, wat zou het geven?

323 passen: schikken, voegen (dus: dat zou ons nu slecht uitkomen)

324 't Argst: hoogst zorgelijk

325 Doe: toen; vloeden: stromen

328 droog: geesteloos

329 verclaaglijck: beklagenswaardig

330 pligt: bewijs van toegenegenheid, vgl. WNTXII, 2642

331 door: langs

332 't vervallen: het ingezonkene (nl. het gemoedsleven)

[p. 541]

 

Maar die Vloed van Gods genade

 

Moet eens op sijn hoogste staan

335

(Nu kan 't minste quaat seer schaden)

 

Niet ligt sal sy hooger gaan.³³⁶

 

Hoed uw siele voor een droogte³³⁷

 

Hoed uw siel sorgvuldig (Man)

 

Want/ nu 't water heeft sijn hoogte³³⁹

340

Comjer op/ hoe comjer van?³⁴⁰

 

Daar sijn/ kenn ick/ somtijts springen³⁴¹

 

't Water neemt wel hoger loop/³⁴²

 

Maar dat sijn al wondre dingen³⁴³

 

Boven hoop/ ja tegen hoop.

Eenige invallen, voorgecomen op eene reyse (...) in 't jaar 1651. Levendig lied met een episch en allegoriserend karakter naar aanleiding van een reis per schip. Voorzover na te gaan is deze tekst het vroegst gedateerde gedicht van L., nog uit diens periode te Sluis (1650-1653).

Het gedicht handelt over allerlei moeilijkheden die zich hebben voorgedaan tijdens een reis van Sluis naar Holland en weer terug.

Het is niet met zekerheid te zeggen welke reis L. hier op het oog heeft. De eerste drie drukken van de Uyt-spanningen vermelden in de titel het jaartal 1651, waardoor men aan een willekeurige reis, bijvoorbeeld een familiebezoek, in dat jaar kan denken, vgl. r. 222, 224. Vanaf de vierde druk van de bundel wordt echter consequent het jaartal 1652 genoemd. Indien hier geen sprake is van een zetfout, maar van een correctie, dan zou het gedicht betrekking hebben op de reis die L. in maart 1652 naar zijn ouders maakte, of op diens reis naar Bleiswijk tussen 15 en 29 september van dat jaar. De laatste reis maakte L. in opdracht van de kerkenraad van Sluis om ds. Adrianus Cocquius te bewegen het beroep naar Sluis aan te nemen in de vacature die door L.'s vertrek zou ontstaan.

In dit gedicht uit de beginperiode van L.'s dichterschap is een belangrijk kenmerk van piëtistisch dichtwerk te vinden, namelijk de neiging aan alledaagse dingen een allegorische strekking te verbinden. De verschillende moeilijkheden waarmee hij op de reis te maken krijgt, zoals het vastlopen op een zandbank en het verzeild raken in windstilte en mist, vormen voor hem direct stof tot geestelijke overdenking. De overgang van het natuurlijke beeld tot de geestelijke toepassing is steeds gemarkeerd door het inspringen van de regel.

Wat de stijl betreft, is deze tekst binnen L.'s oeuvre uniek te noemen. Sommige passages, vooral die in de directe rede geschreven zijn, vertonen een realistisch en populair taalgebruik dat L. in deze mate nooit meer in zijn gedichten heeft toegepast. Qua levendigheid en uitbeeldingskracht is deze tekst dan ook wel vergeleken met Huygens' Scheepspraet op het overlijden van prins Maurits en diens Voorhout, vgl. Trimp (1), 126.

Lit.: Proost, 22-24; Van Es, 355; Buijnsters, 14, 114-120 (T); Trimp (1), 18-19, 30, 69, 108, 126; Van Renssen, 78-82 (T, fragm.); Zwaan, 98-101; De Vrijer (2), 16, 170-171 (T, fragm.); Trimp (3), 3, 49, 52-53.

336 ligt: gemakkelijk

337 een droogte: een geestelijke inzinking

339 sijn hoogte: z'n hoogtepunt

340 van: vanaf

341 kenn: weet, erken; springen: vloedgolven

342 neemt (...) loop: stijgt dan zeer hoog

343 wondre dingen: nl. uitzonderingen