Uyt-spanningen

[p. 504]

106
Weemoedige sugten⁺
Ende Gelovige gebeden Van de bedroefde Gemeinte Jesu Christi tot haren Heere.⁺
Op voorval des selven Jaars 1660.⁺⁺

I.

Mewaardig Hemelsch Heer, ay! doet ons sugten¹
Van mond ten Hemel gaan/ en staackt ons dugten²
Van 't hart sorgvuldig/ dat daar twijfelmoedig³
Nu denckt/ de Heer vergeet/
Dan weer/ de Heere meet⁵
Ons lijden goedig.⁶

+ Titel Weemoedige: droevige, wanhopige

+ Gemeinte: nl. die van Utrecht

+ Op voorval: naar aanleiding van de gebeurtenissen

+ Melodie: In de editie 1681 wordt als melodiebron vermeld Het glas van mijn geneugte is uytgelopen. Dezelfde melodie wordt o.q. aangetroffen bij D.P. Pers, Gesangh der zeeden, Amsterdam 1648, 169.

1 Mewaardig: barmhartig

2 staackt ons dugten: neem onze vrees weg

3 sorgvuldig: bekommerd

5 meet: begrenst

6 goedig: welwillend, barmhartig

II.

Wijckt/ waarom lastert gy Godlose benden?⁷
En segt: Een duyst're wolck bergt uw ellenden/
Van d' oogen/ daar uw oogen hulp van wagten!⁹
Daar dog uw oogen (Heer)¹⁰
Steeds brengen op ons neer
Uw vree-gedagten.¹²

7 Godlose benden: de twijfelmoedige gedachten van de kerk jegens God, vgl. r. 3

9 d' oogen: nl. die van God; daar: waar, vgl. Ps. 121:1

10 Daar dog: terwijl toch

12 vree-gedagten: voornemens van vrede

III.

Maar nu moet eens uw volck vrymoedig spreken:
En met een hert gewondt/ u 't herte breecken:¹⁴
Waarom? waarom? waarom/ Heer, so uw oogen¹⁵
Van Gracy op ons straalt¹⁶
Vergaat ons glansch/ en daalt¹⁷
Al ons vermogen?¹⁸

14 breecken: vermurwen

15 so: als, wanneer

16 Gracy: genade

17 glansch: roem, luister; daalt: wordt minder

18 vermogen: kracht

IV.

Van heynd/ en verr' men sag ons aan/ en eerde¹⁹
U die in sulcken maat uw Heyl ons leerde;²⁰
En in verwond'ring riepmen/ sulcke gaven
De saal'ge Gracy doen
Het hert amechtich voen²³
En dorstig laven!

19 Utrecht was in L.'s dagen het middelpunt van de Nadere Reformatie.

20 U: nl. God; in sulcken maat: in zo'n grote mate

23 hert amechtich: uitgeputte hart; voen: voeden

[p. 505]

V.

Men bragt van Oost en West de Schatt/ en d' Ouders^25-26
Haar waardsten schat haar kind'ren op de schouders.^25-26
Men seyd'/ Jerusalem ruymt uw gordijnen!²⁷
Die moeten daar nog in/²⁸
En gy met dat gewin²⁹
Nog heerlijck schijnen.

25-26 Waarschijnlijk doelt L. hier op de theologische studenten aan de academie van Voetius, die uit het gehele land en zelfs uit het buitenland kwamen.

25-26 Waarschijnlijk doelt L. hier op de theologische studenten aan de academie van Voetius, die uit het gehele land en zelfs uit het buitenland kwamen.

27 Jerusalem: nl. Utrecht; ruymt uw gordijnen: word groter, vgl. Jes. 54:2

28 Die: nl. degenen die in r. 25-26 bedoeld zijn

29 gewin: aanwas, groei (van uw bevolking)

VI.

Dus wierd uws Heerlijckheyds huis overheerlijck³¹
En Gy (ons Leven) hem die 't sag begeerlijck
Dewijl de Duysterheyd de Volcken deckte.³³
Dies Princen in gebied/³⁴
Sy meende off meenden 't niet/
Uw voeten leckte'.

31 uws Heerlijckheyds huis: nl. de kerk, de gemeente van Utrecht

33 Dewijl: terwijl; de (...) deckte: de volken in godsdienstig opzicht in duisternis verkeerden

34 Dies: daarom; Princen in gebied: vorsten die het voor het zeggen hebben

[p. 506]

VII.

Maar nu sien wy helaas! de wilde swijnen³⁷
Uw wijnberg wroeten/ en sijn stam doen quijnen;³⁸
Als Sy vervult met draff van 's werlds genugten/³⁹
Hier eten spruyt en blad/
En wort'len op haar satt;⁴¹
En ons doen sugten.

37 de wilde swijnen: nl. de vijanden van de gemeente

38 Uw wijnberg: nl. de gemeente van Utrecht, vgl. tekst 105, str. 2.

39 genugten: genoegens

41 op haar satt: tot verzadigens toe

VIII.

Een giftig blad sproot/ Heer! uyt heylige eerden/^43-45
Dat voor een tijd ons Vaders ernstig weerden^43-45
Met raad en hulp van and'rer landen Vaders:^43-45
Maar nu is laas! in schijn/^46-47
Van Artzeny/ 't fenijn^46-4747
Geruckt door d' aders:⁴⁸

43-45 L. doelt op de remonstranten die door de Synode van Dordrecht (1618-1619), waar ook buitenlandse theologen aanwezig waren, veroordeeld werden.

43-45 L. doelt op de remonstranten die door de Synode van Dordrecht (1618-1619), waar ook buitenlandse theologen aanwezig waren, veroordeeld werden.

43-45 L. doelt op de remonstranten die door de Synode van Dordrecht (1618-1619), waar ook buitenlandse theologen aanwezig waren, veroordeeld werden.

46-47 in (...) Artzeny: onder het mom van een medicijn

46-47 in (...) Artzeny: onder het mom van een medicijn

47 fenijn: vergif

48 Geruckt: doorgedrongen

IX.

Dit fel vergiff ons Schilden overstreecken⁴⁹
Doet giftig vogt op Stam en Telgen leecken/⁵⁰
En d' edelst haar ten vetten gront uytrucken;⁵¹
En laten drogen/ oh!//⁵²
Daar van wy dagten nog⁵³
Veel vrugts te plucken.

49 Schilden: beschutting, hier met. voor de bescherming van de leer die de Synode van Dordrecht geboden had; overstreecken: bestreek

50 Stam en Telgen: stam en takken, hier met. voor de kerk en haar (jonge) lidmaten, vgl. r. 99 en 127; leecken: druppen

51 d' edelst: het beste, nl. van Stam en Telgen, r. 50

52 drogen: verdorren

53 Daar van: waarvan

X.

Ons oogen reyckte om hoog na 's Hemelsch regen/⁵⁵
En uyt dien Hemel-dauw na vrugt en segen.
Maar laas! den dauw van uw Geest niet en daalde:
Dies saten dorr' en droog⁵⁸
Ons spruytjes/ daar uw oog⁵⁹
Niet naar en taalde.

55 na: naar

58 Dies: daardoor

59 daar: waar

XI.

Oh Heer! hebt gy ons dan so gaar vergeten?⁶¹
Wilt gy uw gunst naar ons' verdiensten meten?⁶²
Sal daar uw sugt/ daar onse suchten enden?⁶³
Is 't Hemel-rijck metaal/⁶⁴
Om dat ons herten staal⁶⁵
Sig niet en wenden?

61 gaar: geheel en al

62 naar (...) meten: aan (...) afmeten

63 sugt: bemoeienis; suchten: verzuchtingen

64 Vgl. Deut: 28:23, ‘En uw hemel, die boven uw hoofd is, zal koper zijn.’

65 ons herten staal: onze staalharde harten

[p. 507]

XII.

Die vyanden die u en ons seer haten
Sijn in hun spot te dertel uytgelaten;⁶⁸
En seggen Ha! so moest het haar gelucken/⁶⁹
Wiens bijtend Woord ons hert⁷⁰
Niet op en hielt met smert
So hard te drucken.

68 te dertel: zeer overmoedig

69 haar: nl. Die vyanden, r. 67

70 bijtend: scherp spottende, honende

XIII.

Wiens Godt haar buyck, wiens Godt der Goden gunst is/⁷³
Dien kussen-nayery gewone cunst is⁷⁴
Die swetsen by hunn wijn en leckernyen/
Doet soo/ doet soo/ Mijn Heer/
Die Vysaarts/ tot uw eer⁷⁷
Hun dwaasheyd lyen.⁷⁸

73 Vgl Fil. 3:19.

74 kussen-nayery: pluimstrijkerij, vgl. Ez. 13:18, ‘Zo zegt de Heere HEERE: Wee die vrouwen, die kussens naaien voor alle okselen der armen, en maken hoofddeksels voor het hoofd van alle statuur, om de zielen te jagen. Zult gij de zielen Mijns volks jagen, en zult gij u de zielen in het leven behouden?’

77 Vysaarts: kieskeurige gulzigaards, smulpapen, vgl. WNTXXI, 461

78 lyen: ondergaan

XIV.

Oh Heer! bekeert die Goddeloose rotten.⁷⁹
Off staackt in hun verderf hun bitter spotten;⁸⁰
Die wijse Goden 't wacker oog uytsteecken/^81-84
En doen/ verblind/ haar sma'en^81-84
Ons' Herders wijten; aan^81-84
Uw Syon wreecken.^81-84

79 rotten: menigten, benden

80 in: door middel van

81-84 Lees: De goddelozen verblinden de bestuurders, zodat dezen de predikanten (Herders) verwijten dat zij smaadtaal spreken richting de overheid en daarvan is de gemeente de dupe.

81-84 Lees: De goddelozen verblinden de bestuurders, zodat dezen de predikanten (Herders) verwijten dat zij smaadtaal spreken richting de overheid en daarvan is de gemeente de dupe.

81-84 Lees: De goddelozen verblinden de bestuurders, zodat dezen de predikanten (Herders) verwijten dat zij smaadtaal spreken richting de overheid en daarvan is de gemeente de dupe.

81-84 Lees: De goddelozen verblinden de bestuurders, zodat dezen de predikanten (Herders) verwijten dat zij smaadtaal spreken richting de overheid en daarvan is de gemeente de dupe.

XV.

Sy die ons in den nood als vrienden plagten^85-86
Te stutten/ en met troost ons quell te sagten/^85-8686
Staan nu van verr' en stellen 't op een swijgen/
Door logentaal verleydt:
Of door vreesagticheyd
Ons heup ontsijgen.⁹⁰

85-86 Nl. het geestverwante deel van de overheid

85-86 Nl. het geestverwante deel van de overheid

86 stutten: steunen; quell: moeite en verdriet

90 Ons tot steun aan onze zijde ontvallen.

XVI.

Staat gy (Heer!) op en toont u in ons deeren⁹¹
Een Vriend om alle vrienden voor t' ontbeeren.⁹²
Off slaat ons vyand/ dat Hy niet weer op-staat.
Off toont uw Lieflijckhe'en/⁹⁴
Want dan ons hert te vre'en
En 't heil in top staat.

91 deeren: deerniswekkende toestand

92 Een Vriend die alle andere vrienden overbodig maakt.

94 Lieflijckhe'en: bewijzen van liefde

[p. 508]

XVII.

Laat by ons Heer! uw magtig Woord verblijven;
En door uw Geest aan onsen Geest beclijven.⁹⁸
Behoed de Stammen/ die noch jeugdig bloeyen⁹⁹
Belovend ons haar vrugt;
Dat geen fenijn'ge lugt¹⁰¹
Die uyt en roeye?

98 aan (...) beclijven: in ons hart verankerd zijn

99 jeugdig bloeyen: in prille bloei staan

101 fenijn'ge: giftige

XVIII.

De Hand die 't doen wil/ Heer bekeert. Off/ send ons
Uw gunst van op de Cherubim, en went ons^104104-105
Aan u door 't soet van schigtige gebeden:^104-105105
Com Geest der Heerlijckheyd/
Woont by ons en beleydt¹⁰⁷
Ons' Hert en seden.¹⁰⁸

104 van op de Cherubim: vgl. Ex. 25:17-22; de cherubims bevonden zich op het verzoendeksel van de ark, het symbool van genade.

104-105 went ons Aan u: vgl. Job 22:21

104-105 went ons Aan u: vgl. Job 22:21

105 't soet: het lieflijke; schigtige gebeden: korte en indringende gebeden

107 beleydt: geleid

108 seden: levenswijze

XIX.

Wat soud'et sijn van uwen Groten Name/¹⁰⁹
So dus de vyand voortgaat; en de Blame'/¹¹⁰
Van u op uwe diere kind'ren dalen?¹¹¹
En gy den herstand t'saam¹¹²
Van lang-geschonden naam¹¹³
Niet weer comt halen?

109 Vgl. Joz. 7:9

110 So: als; dus: op deze manier; Blame': schande

111 diere: dierbare

112 den herstand: het herstel

113 lang-geschonden: langdurig beledigde

XX.

Souw dan dat Ligt/ die cragt/ dien aanval vallen/¹¹⁵
En vrugtloos zijn? daar gy de duyst're wallen
Van Sathans rijck so heftig meed vermindert
Hebt/ en den seeck'ren val//¹¹⁸
Van Syons swacken wal
Dus lang verhindert.¹²⁰

115 dien aanval vallen: die aanval op niets uitlopen

118 seeck'ren: onafwendbare

120 Dus: zo

XXI.

Wy dagten: dat was eerst het regte vegten/¹²¹
Om Isr'els rijck/ en Regten op te regten/¹²²
Nu comt de lang verdruckte waarheyd boven/
De waarheyd die veracht//
Wel leefde/ maar haar cragt
Moest sien verschoven.¹²⁶

121 regte: echte

122 Lees: Om de kerk en haar voorrechten opnieuw zeker te stellen.

126 verschoven: met smaad behandeld, veracht

[p. 509]

XXII.

Nu sal een Stam/ (dagt ons) veel spruytsels teelen/
En voortgeplant in vele landen deelen;¹²⁸
So maar sijn Voet gewortelt blijft in d' eerde:¹²⁹
Dus dagten wy/ ah! ah!
Tot dat ons ooge sag
Dat gy 't selv weerde.¹³²

128 deelen: zich verveelvoudigen

129 Voet: verwijzing naar de Utrechtse theoloog Gisbertus Voetius

132 weerde: tegenhield

XXIII.

Can u/ O Heer! van so veel sielen 't clagen
In sugt na 't Heyl/ ons val niet doen vertragen?¹³⁴
Off is het eynd van uw Gena genadert?
Of is het wis getal//¹³⁶
Van d' uytvercoornen al^137-138
Bereeds vergadert?^137-138

134 sugt na: verlangen naar

136 wis: zekere

137-138 al Bereeds: alreeds

137-138 al Bereeds: alreeds

XXIV.

Hoe sullen wy/ oh arm! verlaten blinden
Den Strengel-weg na 's Hemels plecken vinden?¹⁴⁰
Wie sal sig niet aan berg en heuvel stoten?¹⁴¹
So gy ons t' enemaal//¹⁴²
Van uw Genaden-straal
Dus wilt ontblooten.¹⁴⁴

140 Strengel-weg: kronkelige weg

141 Vgl. Jer. 13:16, ‘Geeft ere den HEERE uw God, eer dat Hij het duister maakt en eer uw voeten zich stoten aan de schemerende bergen (...).’

142 t' enemaal: geheel en al

144 ontblooten: beroven

XXV.

Nogtans moet dit/ en sal dit dus/ Heer/ wesen?¹⁴⁵
Nog moeten wy/ nog sullen wy niet vresen.¹⁴⁶
't Geloov der woorden die u uit den mond gaan
Doen ons in vasten blijck//¹⁴⁸
En onverwrickelijck
Op u gegrondt staan.

145 dus: zo

146 Nog (...) nog: noch (...) noch

148 in vasten blijck: standvastig, zonder twijfel

XXVI.

Geev gy ons U in plaats van wat wy derven:¹⁵¹
Leeft Gy in ons en laat vry alles sterven:¹⁵²
Laat vry het Ligt van Woord en Leraar uitgaan:¹⁵³
Wy houden aan u vast,
En sullen allen last/
En storm dus uytstaan.¹⁵⁶

151 derven: missen

152 vry: gerust

153 uitgaan: geblust worden

156 uytstaan: ondergaan

[p. 510]

XXVII.

Wy houden aan u vast/ en in de schricken¹⁵⁷
Can dat het hert doen stout staan/ en verquicken:¹⁵⁸
Wy houden aan u vast; dat ons van beyds can¹⁵⁹
Verademing in pijn;
En in het duyster zijn¹⁶¹
Een wissen Leyds-man.¹⁶²

157 in de schricken: in de ontsteltenis

158 doen stout staan: stoutmoedig doen zijn

159 van beyds: zowel

161 zijn: dit koppelww. is hier samengetrokken

162 wissen Leyds-man: veilige gids

XXVIII.

Wy houden aan u vast in moeylijckheden;
Wy houden aan u vast in tegenheden;
Wy houden aan u vast in ergernissen;
Wy houden aan u vast//
Wy houden aan u vast
In duysternissen.

XXIX.

Wy houden aan u vast/ dat sal ons rust zijn;
Wy houden aan u vast/ dat sal ons lust zijn;
Wy houden aan u vast die dan herstigt zijn;¹⁷¹
Wy houden aan u vast//
Wy houden aan u vast/
Gy sult ons ligt zijn.

171 herstigt: opnieuw gefundeerd

XXX.

Gedenckt O Heer! uws Soons gerechtigheden
En wat Hij heeft gedaan/ en wat geleden;
Gedenckt Heer! sijner onderdanicheden:¹⁷⁷
Des bloeds dat half gestolt//
In 't sweet ter aarden rolt/
En ons roept vreden.¹⁸⁰

177 onderdanicheden: vrijwillige onderwerping

180 En ons vrede toeroept.

XXXI.

Ey! siet sijn swacken a'em om hulpe hijgen/¹⁸¹
Maar van uw Regter-hand geen hulp vercrijgen;¹⁸²
Om dat uw Regter-hand u bystand spaarde/¹⁸³
En/ als sy Hem verstoot/¹⁸⁴
Voor ons ter hulp in nood
Meer cragt vergaarde.¹⁸⁶

181 sijn: nl. van Christus, Gods Zoon; a'em: adem

182 Regter-hand: ed. 1676 heeft zetfout Regter-haud

183 Regter-hand: een woordspeling met uw regter-hand uit r. 182; de betekenis is nu: de hand van de Rechter (God de Vader Die als rechter optreedt); de Zoon kon van rechtswege geen hulp ontvangen toen Hij Gods toorn droeg aan het kruis.

184 als: terwijl; Hem: nl. Christus

186 vergaarde: verzamelde

[p. 511]

Weemoedige sugten ende gelovige gebeden. Tweede tekst over de Utrechtse voorvallen in 1660. L. legt de kerkelijke gemeente van Utrecht een vurig gebed tot God in de mond na de verbanning van twee van haar predikanten (vgl. tekst 105).

In deze tekst wordt teruggeblikt op de zegeningen die God de stad in het nabije verleden heeft geschonken. Als voorbeeld daarvan noemt de dichter de predikantenopleiding, waardoor de stad een sterke uitstraling heeft gekregen als centrum van de Nadere Reformatie.

Landelijk gezien is het volgens L. zo, dat men het onkruid van het arminianisme (het ‘giftig blad’ uit r. 43) op de Dordtse synode met wortel en tak had uitgeroeid. Hij is er echter bevreesd voor, dat dit nu weer de kop zal opsteken. Dat L. deze vrees betrekt op het conflict tussen de kerk en de overheid in Utrecht, is niet zo vreemd. In de strijd tussen de remonstranten en de contra-remonstranten speelde de vraag welke invloed de overheid op de kerk mocht uitoefenen een belangrijke rol. Blijkens de strofen XII en XIII is L. tevens beducht voor een kennelijk met het remonstrantisme gepaard gaand werelds levenspatroon.

Vanaf strofe XVI krijgt het gedicht het karakter van een smeekbede tot God om de werking van de Heilige Geest en de blijken van Gods genade.

In het slotgedeelte (vanaf strofe XXV) overweegt L. de vraag, wat te doen als God geen uitkomst uit de huidige moeilijkheden schenkt en het licht van Zijn Woord en de prediking gedoofd wordt? Het antwoord getuigt van een vast geloof, want het is L.'s overtuiging dat wie zich aan God vastklemt, ten diepste niets hoeft te vrezen. God heeft Zijn eigen Zoon hulp ontzegd om die aan Zijn kinderen te kunnen bieden. Evenals in de vorige tekst vallen ook hier de felle passages op die gericht zijn aan het adres van de tegenstanders van de kerkenraad; vgl. de strofen VII, VIII, XIV etc.

Lit.: Proost, 102, 206-207; Trimp (1), 42-43, 107-108; Trimp (3), 22, 90; De Vrijer (2), 18-19; De Beaufort, 125-130.