Uyt-spanningen

[p. 492]

104
Sege-sang
Over d'overwinninge in 't gevegt tegen de Engelsche 1, 2, 3, 4. Junij 1666.⁺

Als/ Repicavan, siet boven p. 12.⁺

I.

Comt al wat leeft
En looft der Heem'len Heer!
Die met een vlammig oog ter wrake daalt;
En doet bergen en heuvelen beven/⁴
Als Hy ter hulpe van een Volck verschijnt.

+ Titel Junij 1666: de data zijn in de oude (Gregoriaanse) tijdrekening.

+ Melodie: vgl. tekst 3.

4 Vgl. Nahum 1:5, 6

II.

Den Batavier^6-7
Weeck voor den Britt in Zee!^6-7
En 't wonder was een straff van hoger hand/⁸
Die langer niet en dulde de schulden^9-10
Van Neerlands weelden over so veel heyls.^9-10

6-7 In juni 1665 liep de zeeslag bij Lowestoff uit op een zware nederlaag voor de Staatse vloot.

6-7 In juni 1665 liep de zeeslag bij Lowestoff uit op een zware nederlaag voor de Staatse vloot.

8 wonder: ondanks de goede (wind) kansen maakten de Nederlanders geen gebruik van de mogelijkheden; van hoger hand: nl. van God

9-10 de schulden (...) heyls: nl. de schuld dat de Republiek Gods zegening doorbracht in overdaad

9-10 de schulden (...) heyls: nl. de schuld dat de Republiek Gods zegening doorbracht in overdaad

III.

O Nederland!
Trots/ dertel/ weeld'rig/ sat¹²
En die uw lusten voedt op 's Hemels goed!¹³
Dat was de wraack der Waarheyd so onteert/¹⁴
De bitt're vrugten van uw soete weeld.¹⁵

12 dertel: lichtzinnig; sat: brooddronken

13 voedt: botviert; goed: gaven

14 Dat: nl. de nederlaag; so onteert: nabep. bij Waarheyd

15 soete: aangename

IV.

't Vernedert oog
Van 't schreyend Nederland
Trock aardewaarts Gods medelijdig oog,¹⁸
Die aan de voor'ge cragten gedagte/¹⁹
En door wat wond'ren 't Land so hoge steeg.

18 aardewaarts: naar de aarde; medelijdig: medelijdend

19 voor'ge cragten: Gods daden voorheen

V.

't Hoveerdig oog²¹
Der Britten op haar spoet²²
Was aan den Hemel onverdragelijck:²³
Want (als Die hen ten roede deed woeden)
Sy vaack verstieten/ Liefd, en Nedricheyd.²⁵

21 Hoveerdig: trots

22 spoet: voorspoed

23 aan den Hemel: voor God

25 Sy: nl. de Britten, r. 22

[p. 493]

VI.

Het arme volck^26-28
Gevangen in den strijd^26-28
Besuyrde 't suyr van soo een Broeder-haat.^26-28
En dien trots' op den Zege vercregen²⁹
Dagt sig onwinbaar/ in vermetelheyd.³⁰

26-28 Deze r. vormen wellicht een uiting van L.'s affiniteit tot het Engelse puritanisme.

26-28 Deze r. vormen wellicht een uiting van L.'s affiniteit tot het Engelse puritanisme.

26-28 Deze r. vormen wellicht een uiting van L.'s affiniteit tot het Engelse puritanisme.

29 trots': hoogmoedigheid

30 onwinbaar: onoverwinnelijk

VII.

Dien Hoogheyds Loff^31-32
Alleene toe-behoort^31-32
Sag uyt sijn throon/ al spottend/ so een waan;³³
En seyd; Wat wormen/ wat mieren dus tieren!³⁴
En sond sijn stormen van den Hemel neer.

31-32 Nl. God

31-32 Nl. God

33 spottend: bespottend

34 tieren: tekeer gaan

[p. 494]

VIII.

Den trotsen Britt
Dagt so een storm van pas³⁷
Bequaam ten storm in sotten hoge-waan:³⁸
Agt al de Batavieren als mieren/
En wendt sijn kielen botlings op haar aan.⁴⁰

37 dacht dat deze storm hem goed uitkwam

38 Bequaam ten storm: Lees: goed om een snelle aanval te kunnen uitvoeren; sotten hoge-waan: dwaze hoogmoed

40 botlings: ineens, vgl. WNT III, 739

IX.

Den Batavier
Min schromig voor dien trots/^42-43
Dan moedig op der Engelen geleyd',^42-4343
Kapt al sijn touwen/ veerdigt sijn seylen/⁴⁴
En ruckt den Britten fellijck te gemoet.⁴⁵

42-43 Min schromig (...) moedig: minder bang (...) dan vol moed

42-43 Min schromig (...) moedig: minder bang (...) dan vol moed

43 der Engelen geleyd': de hoede van de engelen

44 touwen: nl. de ankertouwen; veerdigt: maakt in orde

45 fellijck: zonder aarzelen, moedig

X.

Dien fellen blick⁴⁶
Van Hopman en soldaat
(O Engelsch volck!) bediedt u 's Hemels toorn:⁴⁸
En al dat dond'rend craken/ en raken/
Des Hoogmoeds wrake die u treffen sal.⁵⁰

46 fellen: toornige

48 bediedt: duidt aan

50 Des Hoogmoeds wrake: de wraak op de hoogmoed

XI.

Ah! Engelsch Volck/
'T is al vergeefs gewoedt!⁵²
Den Hemel grijpt den schild voor Nederland.
Siet daar uw hoge Kraken vast blaken/⁵⁴
Ja sietse sincken als een steen te grond!

52 al: helemaal

54 Kraken: bepaald type gevechtsschepen; vast blaken: al branden

XII.

Daar deynst den Britt,⁵⁶
En wijckt des Heeren toorn:
Dien prickel was sijn versens al te scharp.⁵⁸
Nog valt Hy op nieuws moedig aan 't woeden;⁵⁹
Maar op den Hemel woedtmen vrugteloos.⁶⁰

56 deynst: wijkt achterwaarts

58 versens: hielen, vgl. Hand. 9:5

59 Hy: nl. den Britt, r. 56; woeden: vechten

60 op: tegen

XIII.

Prins Robbregt schiet⁶¹
Met twintig kielen toe/⁶²
Om 't wijckend heyr den laatsten steun te bien:⁶³
En riep; Waar henen! Sta mannen! sta! sta!
Der Britten Coning vegt met Nederland!

61 Prins Robbregt: de Engelse aanvoerder prins Ruppert, een Duitse neef van koning Karel II

62 kielen: schepen

63 't wijckend heyr: nl. de vluchtende vloot

[p. 495]

XIV.

Daar stijgt den moed
Der Britten weer in top/
En 't heyr spat op den Batavieren aan:⁶⁸
So trots als oyt de Reusen den Hemel^69-70
Met stormen beven/ of sig vallen/ deen.^69-7070

68 spat (...) aan: stormt toe

69-70 Verwijzing naar de strijd der Giganten uit de klassieke mythologie; vgl. tekst 28 str. I en tekst 36 str. I, VIII

69-70 Verwijzing naar de strijd der Giganten uit de klassieke mythologie; vgl. tekst 28 str. I en tekst 36 str. I, VIII

70 deen: lieten

XV.

Thans ging 't gevegt^71-72
Op nieuws en yslijck aan;^71-7272
De lugt was niet dan enckel vier en vlam.
En den wonderen donder van onder⁷⁴
Trotste den donder/ die van boven comt.⁷⁵

71-72 ging (...) aan: begon

71-72 ging (...) aan: begon

72 yslijck: verschrikkelijk

74 den wonderen donder van onder: het indrukwekkende gedonder (van het geschut der schepen)

75 Trotste: was niet minder dan, wedijverde met

XVI.

Den donder-cloot⁷⁶
Het eene schip ontgaan
Boort sig door 't ingewand van 't ander heen:
Ver-brijselt hoofden/ armen/ en benen/
En verwt de dennen met het breyn en bloed.⁸⁰

76 donder-cloot: nl. een kanonskogel

80 dennen: nl. de planken van het schip, afkomstig van dennenbomen

XVII.

Den Strijd verwoed
Gunt niemand d' overhand/
So slaat de Britse hardneckigheyd de maat:⁸³
Tot dat den Hemel sijn grimmige vlammen/
Aan 't heyr verschijnen/ en dat schricken doet.⁸⁵

83 slaat (...) de maat: lett.: geeft de maat aan, fig.: beheerst het toneel, WNT IX, 59

85 't heyr: nl. de Engelse vloot

XVIII.

Den Batavier
Was dat een vreugde-ligt.
Als vast het Engelsch heyr verschrickt/ verbaast/⁸⁸
Riepen; Wijckt mannen den Hemel ah! ah!
Ah! ah! den Hemel strijdt voor Nederland!

88 vast: weldra

XIX.

Daar stoov den trots
Van hoge kielen heen!⁹²
En kiest het heyr onordentlijck de vlugt:⁹³
En den Britt leerde/ wat Batavieren
Sijn/ als den Hemel strijdt voor Nederland.

92 hoge: grote

93 onordentlijck: wanordelijk

[p. 496]

XX.

De See-voogd ruckt⁹⁶
Strax al sijn magt by een/⁹⁷
En volgt de vlugtelingen op de hiel:
(Tot den Hemel door nev'len seydt houdt op!)
Want siet! den Hemel strijdt voor Nederland.

96 See-voogd: vlootvoogd

97 Strax: terstond

XXI.

Ah! Nederland!
Erkent des Heeren magt/
Die in uw swackheyd u de sege reyckt:
Doet uw herten en tongen steeds juychen/
Alleen den Hemel strijdt voor Nederland!

16. Somer-maand 1666.⁺

Sege-sang over d'overwinninge. Overwinningslied naar aanleiding van het feit dat De Ruyter de Engelse vloot in de Vierdaagse Zeeslag een nederlaag toebracht.

De Tweede Engelse Oorlog verliep voor de Republiek aanvankelijk slecht. In 1665 werd de zeeslag bij Lowestoff verloren, waardoor een stemming van neerslachtigheid en vrees in ons land overheerste (zie tekst 103).

In 1666 keerden de kansen: in de Vierdaagse Zeeslag werden de Engelsen verslagen en De Ruyter forceerde de ondertekening van de vrede door zijn beroemd geworden tocht naar Chattam.

L. zet in dit gedicht deze gebeurtenissen in een theocratisch licht. Vanuit een bijbelse geschiedbeschouwing beschrijft hij het onmiddellijk ingrijpen van God. De aanvankelijke tegenslagen ziet hij als Gods straf voor een in overdaad levend Nederland (str. II) en de behaalde overwinning als een bestraffing van de Britse hoogmoed (str. V) en een blijk van Gods medelijden met ons land, dat zich voor Hem vernedert (str. IV).

De dichter wijst Gods hulp aan in het zenden van een storm die de Engelsen overmoedig maakt. Ook uit een bijzonder natuurverschijnsel trekt de vijand de conclusie dat God voor Nederland vecht. Tenslotte behoedt God de Engelsen voor de totale ondergang door hen in een dichte mist aan het gezicht te onttrekken. Deze historische gegevens zijn ook vermeld in de latere biografie van G. Brandt, Het leeven en bedryf van den heere Michiel de Ruiter (1687, 478-500): ‘De Nederlandtsche vloot zette haar lywaartsche scheepen na en dese jacht duurde tot dat 'er een dikke mist (...) oprees’. Uit de mond van De Ruyter zelf is opgetekend dat hij dit gebeuren toeschreef aan ‘God die den vijand alleen voor sijn hoogmoed had willen tuchtigen, niet diens ondergang voltooien’, Prud'homme van Reine, 175.

Deze tekst is een van de vier rijmloze verzen van L. Drie ervan zijn gedicht op de wijs Repicavan. Rijmloze gedichten zijn in de zeventiende eeuw opvallend, hoewel niet uniek. L. heeft hierin mogelijk het voorbeeld van Huygens voor ogen gehad.

Lit.: Proost, 113; Van Es, 354; Trimp (1), 1, 38-40, 100, 134 (noot); Trimp (3), 169; Prud' homme van Reine, 175.

+ Somer-maand: juli