Uyt-spanningen

[p. 484]

103
Sege-sang van 't geloof⁺
in de Swaricheden,
Op voorval van den Oorlog met Engeland in 't jaar 1665.
Aandagt op Hab. 3: vers. 17, 18.

Wijse: Or nous rejouissons etc.⁺

I.

Den Hemel is ons vreugd,
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!³
Sendt Here wat gy wilt/
Ons hert heeft altijd stilt'/⁵
Ons siel eeuwige vrede.
Den lang-gedreygden duyster⁷
Van rampen comt vast aan:
De lang-genoten luyster⁹
Van spoed wil onder gaan.¹⁰
Den Hemel is het Ligt
Daar alle glansch voor swigt/
Het ligt van eeuwig wel-sijn:
Hoe soud een wolck een damp
Van tijdelijcken ramp
Ons rampsalige quel sijn?¹⁶

+ Titel Swaricheden: moeilijkheden; Op voorval: ter gelegenheid; Aandagt: overdenking; Hab. 3: vers. 17, 18: deze tekst wordt geparafraseerd in strofe IV.

+ Melodie: De Franse melodie is van onbekende herkomst, Stronks (1), 418.

3 Al-genoegsaamheden: volstrekte bevrediging

5 Vgl. Ps. 62:2

7 lang-gedreygden: langdurig dreigende

9 luyster: heerlijkheid

10 spoed: voorspoed; wil: zal

16 quel: kwelling

II.

Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft altijd stilt'/
Ons siel eeuwige vreden.
Geen vyand geeft de wonden
('t Was lijdelijcker leet)²⁴
Maar 't volck aan ons verbonden^25-26
In Waarheyd, Trouw, en Eed.^25-2626
Des Hemels diere Trouw²⁷
Heeft nimmermeer berouw

24 Dat leed zou beter te verdragen zijn

25-26 't volck (...) Eed: nl. het Engelse volk

25-26 't volck (...) Eed: nl. het Engelse volk

26 In Waarheyd: nl. in godsdienstige overtuiging. Ook Engeland is een protestantse natie; juist de gereformeerden in ons land stonden in de 17e eeuw een op Engeland georiënteerde politiek voor; Trouw, en Eed: deze begrippen slaan ws. op afspraken en overeenkomsten die dateerden van na de eerste Engelse Oorlog (1652-1654); de Engelsen hebben die verbroken.

27 diere: kostbare

[p. 485]

[p. 486]

 

Staat op onfeylbare eeden:

30

Ons vyandschap in 't bloed

 

Van Godes soon geboett³¹

 

Brengt ons bondige vreden.³²

31 geboett: voldaan

32 bondige: bestendige

III.

Den Hemel is ons vreugd,
Den Hemel ons verheugt
Met Algenougsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft altijd stilt'/
Ons siel eeuwige vreden.
Wy sien haar handen grijpen³⁹
Naar al ons have en goed,
En ons den armoed nijpen⁴¹
Na so een overvloed.
Wy missen 't alles stout/⁴³
Den Hemel is ons goud
Daar sijn ons diere schatten:
(Hier is ons voor ons nood⁴⁶
Genoeg belooft) dat brood⁴⁷
Sal niemand ons ontvatten.⁴⁸

39 haar: nl. de Engelsen

41 nijpen: kwellen, teisteren

43 stout: kloekmoedig, dapper

46 Hier: nl. op aarde; nood: levensonderhoud

47 dat brood: nl. Christus, Die Zichzelf het Brood des levens heeft genoemd, vgl. Joh. 6:48

48 ontvatten: afnemen, afpakken

IV.

Den Hemel is ons vreugd,
Den Hemel ons verheugt
Met Algenoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Moet onsen acker dor staan;^55-58
En Boomgaard aan den quijn:^55-58
Sal 't schaap niet weer ter schorr gaan;^55-5857
Ontbreeckt ons most en wijn.^55-58
Den Schepper die 't gediert
Dat door de dalen swiert
Die most en wijn gemaackt heeft/
Is spijs en medicyn,
Is coorn en most en wijn⁶³
Voor die sijn gunst gesmaackt heeft.

55-58 Vgl Hab. 3:17, 18, ‘Alhoewel de vijgeboom niet bloeien zal en geen vrucht aan den wijnstok zijn zal, dat het werk des olijfbooms liegen zal en de velden geen spijze voortbrengen; dat men de kudde uit de kooi afscheuren zal, en dat er geen rund in de stallingen wezen zal, Zo zal ik nochtans in den HEERE van vreugde opspringen, ik zal mij verheugen in den God mijns heils.’; de zin moet consessief gelezen worden: Al moet...

55-58 Vgl Hab. 3:17, 18, ‘Alhoewel de vijgeboom niet bloeien zal en geen vrucht aan den wijnstok zijn zal, dat het werk des olijfbooms liegen zal en de velden geen spijze voortbrengen; dat men de kudde uit de kooi afscheuren zal, en dat er geen rund in de stallingen wezen zal, Zo zal ik nochtans in den HEERE van vreugde opspringen, ik zal mij verheugen in den God mijns heils.’; de zin moet consessief gelezen worden: Al moet...

55-58 Vgl Hab. 3:17, 18, ‘Alhoewel de vijgeboom niet bloeien zal en geen vrucht aan den wijnstok zijn zal, dat het werk des olijfbooms liegen zal en de velden geen spijze voortbrengen; dat men de kudde uit de kooi afscheuren zal, en dat er geen rund in de stallingen wezen zal, Zo zal ik nochtans in den HEERE van vreugde opspringen, ik zal mij verheugen in den God mijns heils.’; de zin moet consessief gelezen worden: Al moet...

57 ter schorr: naar de schorren en slikgronden; L. heeft hier mogelijk aan de omgeving van Sluis gedacht.

55-58 Vgl Hab. 3:17, 18, ‘Alhoewel de vijgeboom niet bloeien zal en geen vrucht aan den wijnstok zijn zal, dat het werk des olijfbooms liegen zal en de velden geen spijze voortbrengen; dat men de kudde uit de kooi afscheuren zal, en dat er geen rund in de stallingen wezen zal, Zo zal ik nochtans in den HEERE van vreugde opspringen, ik zal mij verheugen in den God mijns heils.’; de zin moet consessief gelezen worden: Al moet...

63 coorn: koren

[p. 487]

V.

Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Algenoegsaamheden
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Als/ wat wy dierbaar vinden/⁷¹
Ons al gelijck ontgaat/⁷²
Ons have/ goed/ en vrinden/
Daar 's werelds hert op staat:
Ons Herte-maker kent
Sijn maacksels/ en hy sendt⁷⁶
Genougen in het herte;⁷⁷
En dus Hy magtig maackt⁷⁸
Dat wat ons lichaam raackt
Ons sielen niet en smerte.

71 dierbaar: van grote waarde, van groot nut

72 al: alles, allemaal; ontgaat: ontvalt

76 maacksels: schepselen, vgl. Ps. 103:14, ‘Hij weet, wat maaksel wij zijn’

77 Genougen: vergenoeging

78 En zo wendt Hij Zijn macht aan

VI.

Den Hemel is ons vreugd,
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Send Here wat gy wilt/
Ons herte heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Als ons de wrede crijgers
Omringen/ en den blick
Van Half-ontmenschte Tijgers⁸⁹
Ons smelten doet van schrick:
Dan sal des Heeren sorg
Ons swackheyds wissen borg⁹²
't Geloovig oog ons claren/⁹³
En om ons als een muyr^94-96
Van ruyters/ ja van vuyr/^94-96
Doen sien Hemelsche scharen.^94-96

89 ontmenschte: ontmenselijkte; Tijgers: met voor woedende vechtjassen

92 Waarop wij ons in onze zwakheid zeker mogen verlaten (wissen borg: zekere, betrouwbare toeverlaat)

93 ons: voor ons; claren: opklaren, ophelderen

94-96 Vgl. Zach. 2:5

94-96 Vgl. Zach. 2:5

94-96 Vgl. Zach. 2:5

[p. 488]

VII.

Den Hemel is ons vreugd,
Den Hemel ons verheugt
Met Algenoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt/
Ons hert heeft altijd stilt'/
Ons siel eeuwige vreden.
Want als de felle roeden
Van allerley' ellend
Op onse ruggen woeden:
Den Hemel die ons kent
Castijdt ons Vaderlijck/
Om ons der sonden slijck^108-109
Af-schuwelijck te maken;^108-109
En oeffent onse deugd
Om door de Deugd/ ter vreugd¹¹¹
En Heerlijckheyd te raken.

108-109 Om ons de vuilheid van de zonde te doen verafschuwen.

108-109 Om ons de vuilheid van de zonde te doen verafschuwen.

111 de Deugd: nl. Christus

VIII.

Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Want als ons smerten hoog-gaan^119-122119
En grote maten vult/^119-122120
Dan oock ons deugden hoog-staan^119-122121
In onvermoeyd geduld.^119-122
Den Hemel sal de maat^123-125
Van Heerlijckheyd en staat^123-125124
Na moeyte en deugd gelijcken;^123-125
Soo sal der menschen haat
Ons heerlijcken door smaat;¹²⁷
Ver-armend ons verrijcken.

119-122 L. bedoelt met deze passage, dat Gods kinderen juist door moeite en verdriet lijdzaamheid leren; het negatieve en het positieve houden elkaar a.h.w in evenwicht.

119 hoog-gaan: toenemen

119-122 L. bedoelt met deze passage, dat Gods kinderen juist door moeite en verdriet lijdzaamheid leren; het negatieve en het positieve houden elkaar a.h.w in evenwicht.

120 maten: L. denkt mogelijk aan inhoudsmaten, waarin hij de smerten, r. 119, a.h.w. ziet gegoten; vgl. r. 123

119-122 L. bedoelt met deze passage, dat Gods kinderen juist door moeite en verdriet lijdzaamheid leren; het negatieve en het positieve houden elkaar a.h.w in evenwicht.

121 dan zijn ook onze deugden groot

119-122 L. bedoelt met deze passage, dat Gods kinderen juist door moeite en verdriet lijdzaamheid leren; het negatieve en het positieve houden elkaar a.h.w in evenwicht.

123-125 God zal de heerlijkheid en toekomstige gesteldheid afmeten aan de verdrukking en deugdzaamheid.

123-125 God zal de heerlijkheid en toekomstige gesteldheid afmeten aan de verdrukking en deugdzaamheid.

124 staat: luister, staatsie

123-125 God zal de heerlijkheid en toekomstige gesteldheid afmeten aan de verdrukking en deugdzaamheid.

127 heerlijcken: verheerlijken

[p. 489]

IX.

Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt/
Ons hert heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Want als de Heylge bladen,¹³⁵
Het Heylig Brood en wijn,¹³⁶
En Die ons heylsaam raden¹³⁷
Ons all ontnomen sijn:¹³⁸
Dan sal het Eeuwig woord¹³⁹
Gerugteloos gehoort¹⁴⁰
Ons Leraar sijn/ en hoeden:¹⁴¹
En 't Hemelsch Vleesch en Bloed¹⁴²
Sal (sonder Brood) ons goed¹⁴³
Ter Spijse sijn/ en voeden.

135 Heylge bladen: de Bijbel

136 Brood en wijn: nl. in het sacrament van het Heilig Avondmaal

137 Die ons heylsaam raden: nl. de predikanten

138 all: allen

139 het Eeuwig woord: Christus, vgl. Joh. 1:1 en 14

140 (Lett.:) Die wij horen zonder dat Hij geluid maakt; L. bedoelt dus dat ‘wij’ naar Christus' stem ‘inwendig’ luisteren, met het hart.

141 Vgl. Joël 2:23

142 Vgl. Joh 6:53-56

143 Brood: nl. het gewone, aardse brood

X.

Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Als Zyons juychend singen,¹⁵¹
Als Zyons Bede-sugt,
Als Zyons gadering, en
Als Zyon selve vlugt;
Dan sal der Englen sang/
Des Hemels Troost, ons bang
Gemoed tot vreugde wecken;
Den Hemel in een feest^158-159
Vergad'ren met ons geest/^158-159
En 't Lam ten Tempel strecken.¹⁶⁰

151 Zyons: aanduiding voor Gods kinderen, de Kerk van Christus op aarde, vgl. o.a. Jes. 51:3, 16

158-159 (Dan zal) de hemel op een feestelijke wijze samenkomen met onze geest

158-159 (Dan zal) de hemel op een feestelijke wijze samenkomen met onze geest

160 Vgl. Openb. 21:22

[p. 490]

XI.

Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt.
Ons hert heeft altijd stilt'
Ons siel eeuwige vreden.
Ja rooft de rasernye
Ons leven in die nood/
Dat is ons laaste ly'en¹⁶⁹
En aller rampen dood.¹⁷⁰
Den Vader dan ons rust:¹⁷¹
Den Soon is onse lust:
(Den Hemel onsen toegang)
Den Geest met ons gemeen:¹⁷⁴
(O Heyl'ge Dry-in-Een!)
Der Englen Choor ons toe-sang.

169 ly'en: lijden

170 dood: vernietiging

171 Het koppelww. is, r. 169, is samengetrokken, evenals in r. 173, 174 en 176

174 gemeen: gemeenschappelijk, gemeenzaam

XII.

O Heyl'ge Dry in Een!
Ah dat ons eens verscheen
Uw Al-vernoegend Aansigt!
En dat ons oog by Son¹⁸⁰
Verheerlijckt aan-sien con¹⁸¹
Dat wy nu sien by Maan-ligt!¹⁸²
Dit is ons aller bede
Dog maackt uw wil geen ijl/¹⁸⁴
Nog sijn wy wel te vreden/
En singen onderwijl/
Den Hemel is ons vreugd
Den Hemel ons verheugt
Met Al-genoegsaamheden!
Sendt Here wat gy wilt
Ons hert heeft in u stilt'
Ons Siel eeuwige Vrede.

29. in Loumaand 1665.⁺

180 by Son: als de zon schijnt

181 Verheerlijckt: in een staat van heerlijkheid, opgenomen in de hemelse heerlijkheid

182 Dat: wat; vgl. wat de inhoud van deze r. betreft 1 Kor. 13:12

184 ijl: haast

+ Loumaand: januari

[p. 491]

Sege-sang van 't geloof in de swaricheden. Tijdlied waarin L. bezingt dat men door het geloof boven benauwende omstandigheden kan uitstijgen.

In 1665 brak de Tweede Engelse Oorlog uit tussen Engeland en de Republiek. Karel II was afgunstig op de groeiende Nederlandse handelsvloot en omdat onze schepen regelmatig door Engelse werden lastig gevallen, hing er oorlogsdreiging in de lucht. Engeland ging zonder oorlogsverklaring over tot de aanval en ontnam de Republiek enkele koloniën. De eerste zeeslag (bij Lowestoff) liep voor ons land op een teleurstellende nederlaag uit, temeer omdat ook het admiraalsschip in de lucht gevlogen was. In juni 1666 werd de oorlog voor de Republiek toch nog gunstig beslist door De Ruyters beroemd geworden tocht naar Chattam (zie tekst 104).

In verband met deze ontwikkelingen besloot de kerkenraad van Utrecht elke week op de woensdagavond in drie kerken een bidstond te beleggen. De toeloop van de gemeente was zo groot, dat men na enkele weken een vierde kerkgebouw nodig had. Tussen 1664 en 1666 preekte L. vijftien maal over Jeremia 45:1-5, o.a. tien keer over de tekst: ‘Zo zegt de Heere: Zie, dat Ik gebouwd heb, breek Ik af (...).’ L. en de directe kring om hem heen voelden zich dus intensief bij de zorgwekkende ontwikkelingen in ons land betrokken.

In deze tekst is niet zozeer sprake van de bij dergelijke omstandigheden gebruikelijke oproepen tot verootmoediging en boetedoening voor God vanwege de zonden, maar hier gaat het over de grote kracht van het geloof. Wanneer men de vreugde van de hemel in het hart geniet, dan kan men alle in de titel genoemde ‘Swaricheden’ overwinnen.

In de beschrijving van de verschillende moeilijkheden en gevaren is een zekere climax aan te wijzen. Via het mogelijk verlies van have en goed (III en IV), van alles waar de mens met zijn hart aan verbonden is (V), de dreiging van vreemde soldaten (VI) en de mogelijke folteringen (VII) klimt de dichter op tot het verlies van de openbare godsdienst (IX en X) en zelfs tot het gevaar van de dood (XI).

De strofen zijn op dezelfde manier opgebouwd. Eerst vindt men zes inleidende regels, die, behalve in de laatste strofe steeds hetzelfde zijn. Vervolgens wordt een dreigend gevaar belicht.

Tenslotte wijst de dichter aan, welk aspect van de vreugde van het geloof de angst voor die dreiging totaal wegneemt.

Lit.: Trimp (1), 38-40; Trimp (2), 505; Trimp (3), 105-106, 129, 135; IJzerworst, 62-70 (T); Graafland (2), 114; Proost, 113; Van Es, 354.