Uyt-spanningen

[p. 479]

102
May-tyds morgen-lof.⁺⁺

I.

't Slapen is maar voor de nagt/
En lang genoeg na 't ligt gewagt/²
na 't ligt gewagt/ na 't ligt gewagt.
Siet daar de Son// Die vreugde Bron
In 't Oosten schijnt
Roepende de treur'ge nagt verdwijnt/
Roepende de treur'ge/
Roepende de treur'ge nagt verdwijnt.

+ Titel: Morgenlied in mei

+ Melodie: Mogelijk nieuw gecomponeerde melodie zonder wijsaanduiding.

2 na: op

II.

't Lauwe bed laat voor die sagt⁹
Sijn heyl voor 't aardsch gemack veragt.¹⁰
Kom aan ons ry// So sullen wy¹¹
In 't open veldt
Horen wat het rijsend' ligt vertelt.

9 Lauwe: warme; laat voor: laat (...) over aan; sagt: op comfortabele wijze

10 voor (...) gemack: terwille van aardse genietingen; veragt: veronachtzaamt

11 Kom aan ons ry: sluit u bij ons aan

III.

Siet een kleed van enckel goud /¹⁴
In duysend kleuren over 't woud.
Als 't Hemelsch ligt// Van Gods gesigt
Ons siel bestraalt/
Vinden wy sijn beeld daar in gedaalt.¹⁸

14 goud: gouden gloed

18 sijn: nl van God; daar in: nl. in Ons siel, r. 17

IV.

Heerlijck kleed van 't nieuwe groen!
Dat na de vorst sig op comt doen.²⁰
Als ons om-armt// De liefde-warmt
Van 's Hemels Soon/
Geven wy hem 't jeugdig hert ten loon.²³

20 op (...) doen: verschijnt

23 ten loon: als dank, vgl. WNTVIII, 2796

[p. 480]

V.

Siet hoe juygt en lagt den roem
Van alle bloemen d' Appel-bloem/²⁵
En ciert ons wand// Aan yder kant/
En deckt ons hooft/
Als hy na den bloem ons vrugt belooft.²⁸

25 We zouden na bloemen een dubbele punt verwachten; Appel-bloem: appelbloesem

28 hy: nl. de bloeiende appelboom

VI.

Bloeysel/ (Christen) is maar bloem/²⁹
Maar steunsel van een yd'len roem.³⁰
Den bloem valt af// En 't stuyft als kaf/³¹
Hoe heerlijck 't spruyt/³²
Vele comen so bedrogen uyt.

29 (Christen): aangespr. pers.; maar: slechts

30 steunsel: drager

31 Den bloem valt af: vgl. Jes. 40:7, Zef. 2:2; 't. nl. Bloeysel, r. 29

32 spruyt: uitspruit

[p. 481]

VII.

Laat het cierlijck bloeysel-blad
Vry vallen en bestroyen 't pad:
Als maar den knop// Beswangert op-^3636-37
En grover - swelt.^36-37
Dus u tot de vrugt o Christen stelt.³⁸

36 Beswangert: bevrucht

36-37 op (...) swelt: opzwelt en dikker wordt

36-37 op (...) swelt: opzwelt en dikker wordt

38 u tot (...) stelt: richt u zich op

VIII.

Beyd'! wat hoor ick daar voor taal?³⁹
Het is de trotse Nachtegaal.⁴⁰
Wiens cleyne fluyt// Met een hel geluyd⁴¹
Al het woud verdooft/⁴²
Dat op eenen trant sijn Schepper looft.⁴³

39 Beyd: Wacht (uitroep)

40 trotse: fiere

41 hel: helder

42 Al de bosgeluiden overstemt

43 Dat: betr. vnw. bij het woud, r. 42; op eenen trant: eenparig

IX.

Reed'lijck schepsel waar blijft gy?⁴⁴
Die de ongemeten Heerschappy⁴⁵
Van uw Schepper kent; waar heen belent⁴⁶
Uw besigheyd?
Dat gy niet alleen sijn lof verbreyt.

44 Reed'lijck schepsel: nl. de mens

45 ongemeten: oneindige

46 waar (...) belent: waarop richt zich

X.

Hy alleen is d' eeuwige Spring,⁴⁹
En 't eyndeloos' Eynd van alle ding.
Die 't wesen geeft// Aan al wat leeft/
Aan al wat is.
Self en alleen het ware Wis.⁵³

49 Spring: oorsprong, bron

53 Wis: wezen

XI.

Eyndelose dwarrel-stroom!⁵⁴
Daar seylt ons siel heen sonder toom/⁵⁵
En sonder stuyr// En ster of vuyr/⁵⁶
En baack of ton;
Want 'er niet en is dan dese Son.⁵⁸

54 Eeuwige maalstroom!

55 seylt: snelt; sonder toom: vrijuit

56 sonder stuyr: zonder het stuur te hanteren (en zonder andere richtingwijzers voor schepen als genoemd in r. 56, 57)

58 niet: niets; Son: nl. God

XII.

Wis dit is der Eng'len baack/⁵⁹
Der salige sielen al 't vermaack⁶⁰
In desen kolck// Dat salige volck⁶¹
Sig droncken drinckt/
En tot eeuwig heyl te gronde sinckt.⁶³

59 Wis: zeker; dit: nl. dese Son, r. 58

60 baack: baken

61 kolck: nl. de Eyndelose dwarrelstroom (r. 54); salige volck: de kinderen van God

63 Let op de paradox: ‘ondergaan’ in God betekent juist eeuwige zaligheid.

[p. 482]

XIII.

Dan is 't schepsel gansch niet meer
Als om en tot des Scheppers eer.⁶⁵
O! sal'ge dood! Oh! dat ons boot
Hier schip-breuck lee'!⁶⁷
En wy soncken al in dese Zee.⁶⁸

65 Als: dan alleen

67 Hier: nl. In desen kolck, r. 61

68 al: allen

XIV.

Zee daar m' altijd dieper sijgt/⁶⁹
En daar men noyt den bodem krijgt.
Die Waarheyd rond// Is sonder grond/⁷¹
En sonder wal.⁷²
Roepende de Heer is 't eenig Al.

69 daar: waarin; m': men; sijgt: zinkt

71 Die Waarheyd rond: deze volmaakte waarheid

72 wal: oever

XV.

Zee van Waarheyd, aanvang-loos/
En eeuwig/ eeuwig/ eyndeloos!
Uw steylten wis// Een afgrond is^7676-78
Daar het al voor daalt/^76-78
Daar het al wat reed'lijck is in dwaalt.^76-78

76 Uw: heeft betrekking op Zee van Waarheyd etc., r. 74; steylen wis: ondoorgrondelijk wezen

76-78 Een (...) dwaalt: een afgrond waarin alles wegzinkt en waarin het redelijk schepsel (de verstandige mens) verdwaalt.

76-78 Een (...) dwaalt: een afgrond waarin alles wegzinkt en waarin het redelijk schepsel (de verstandige mens) verdwaalt.

76-78 Een (...) dwaalt: een afgrond waarin alles wegzinkt en waarin het redelijk schepsel (de verstandige mens) verdwaalt.

XVI.

Dwaalt: maar van sig self alleen/^79-80
Tot d' eeuwige Waarheyd d' eeuwige reen.^79-80
Ah! waren wy 't// Maar alles quijt/
En niet dan tong/⁸²
Die dese Waarheyd eeuwig song.

79-80 Men verdwaalt, maar alleen van zichzelf af en naar de eeuwige Waarheid en Wijsheid (nl. God) toe.

79-80 Men verdwaalt, maar alleen van zichzelf af en naar de eeuwige Waarheid en Wijsheid (nl. God) toe.

82 niet: niets anders

XVII.

Rijsend ligt help met u glansch!
Help Engelen cier van 's Hemels krans!⁸⁵
Help juychend woud! Help bloeyend hout!
Help vogeltjens!
Vulle de gebreken van den mensch.⁸⁸

85 cier van 's Hemels krans: bijstelling bij Engelen; cier: sieraad; crans: kroon

88 Vulle: vul aan

XVIII.

Dwasen mensch/ die altijd dwaalt/
So lang gy niet in die diepte daalt/
Sing met ons op// d' Onreyckbare top⁹¹
Van d' eeuwigheyd
Slinde my en u ter saligheyd.⁹³

91 Sing (...) op: hef met ons de lofzang aan; d'Onreyckbare top: de niet te omvatten hoogte

93 Slinde: verslinde

[p. 483]

May-tyds morgen-lof. Meilied, waarin de blijdschap over de ontluikende schepping overgaat in een mystieke beleving van de Schepper. De beelden die L. in dit gedicht aan de natuur ontleent, bevestigen de gedachte dat L. geen ‘scherp waarnemer der natuur’ is en dat zijn beelden nergens ‘boven de klassiek-conventionele natuurvisie’ uitkomen, Trimp (1), 109. Opvallend is in dit gedicht de weergave van de persoonlijke, mystieke ervaring. Van L. wordt gezegd dat hij ‘in de Godheid verslonden was. Steeds was hij in hoge contemplatiën (...)’, H. van Rijp, geciteerd bij De Vrijer, 133. In versregels als 62 en 68 sluit L. aan bij stromingen uit de middeleeuwse mystiek, vgl. Trimp (3), 118 e.v., 197 e.v. Grote overeenkomsten zijn aan te wijzen tussen dit gedicht en teksten als 24 en 83 (m.n. str. 12-15), waar de godservaring in identieke beelden onder woorden wordt gebracht.

Toch treedt L. nergens buiten de oevers van de gereformeerde theologie, omdat, zoals hij zelf aangeeft, de mystieke theologie ‘in yder deeltje na de regtsinnige leere der Gereformeerden gezondelyk gestelt’ moet zijn, vgl. Beschouwinge van Zion, geciteerd bij De Vrijer, 134. Evenmin verliest L.'s mystiek zich in een pantheïstische godsbeleving.

De structuur van het gedicht is overzichtelijk. De strofen I en II vormen de inleiding. Als men op een schone morgen in mei God wil zoeken, blijft men niet in bed liggen, maar gaat men horen wat de natuur te vertellen heeft.

In de strofen III-IX worden natuurbeelden beschreven. De te leren les is, dat de mens in het prijzen van God ver achter blijft bij de bloemen, vogels e.d. In de strofen X-XVI geeft de dichter zelf gehoor aan de oproep uit str. IX om in navolging van de natuur God te loven. Hij verliest zich in de genieting van Gods oneindige heerlijkheid. De strofen XVII en XVIII vormen de recapitulatio. De dichter roept alle reeds genoemde elementen uit de natuur te hulp om God te verheerlijken. Evenals in de inleiding stelt hij zich tegenover de dwaze mensen die hierin geen lust hebben.

Lit.: Trimp (1), 79, 109; Gorter (1), 144, 155-156; De Vrijer, 133-134; Trimp (1), 118, 197.