Uyt-spanningen

[p. 447]

94
Af-syns smerte.⁺
Op gelegentheyd van 't scheyden eens Vriends.

Te singen als de tijd is hier, &c. siet boven p. 48.⁺
de tweede regel t' elckens herhaalt sijnde.

I.

Mijn Vriend of gy gescheyden Duysend mijlen
Sijt/ of een mijl twe drie/ verschilt my niet;²
Sijt/ of een mijl twe drie/ verschilt my niet;
Als ick verlangend van u onderwijlen⁴
Nog letter-taal/ nog teecken en geniet.⁵

+ Titel Af-syns smerte: verdriet over de afwezigheid; Op: ter; Vriends: mogelijk Justus van den Bogaert, vgl. Buijnsters, 100

+ Melodie: De melodie-aanduiding verwijst evenals die van de volgende familiedichten 95, 96 en 98 naar tekst 22.

2 verschilt my niet: maakt voor mij geen verschil

4 verlangend: terwijl ik naar u verlang; onderwijlen: ondertussen

5 Nog (...) nog: noch (...) noch; letter: brief

II.

Af-sijn is Af-sijn merck ick wel/ de smerte⁶
Ligt in het Af- niet in het Verre-sijn:
Ligt in het Af- niet in het Verre-sijn:
En 't missen van de taalmans van uw herte⁹
Is/ of gy digt- of verr-sijt/ eene pijn.¹⁰

6 Af-sijn: afwezigheid (ongeacht de afstand); het tweede Af-sijn wijst op uit het hart zijn.

9 taalmans: tolken, vgl. Gen. 42:23, hier: de woorden als tolken van het hart

10 digt-: nabij; eene: een en dezelfde

III.

Nu merck ick eerst den grond van Syons wenen/¹¹
En waar het hapert/ als die lieve Maagt
En waar het hapert/ als die lieve Maagt
(Gaat maar haar' Bruidegom een step-verr heenen)^14-15
Haars liefs vertreck so smert-gevoelig draagt:^14-15

11 Nu merck ick eerst den grond: Nu krijg ik pas het juiste inzicht in de reden; Syons wenen: het wenen van Gods Kerk, hier de individuele gelovige

14-15 Vgl. Hoogl. 3 en 5

14-15 Vgl. Hoogl. 3 en 5

IV.

Geen eenmaal heeft Hy haar met diere eeden¹⁶
Gesworen by d' onwanckelbare trouw/¹⁷
Gesworen by d' onwanckelbare trouw/
Hy soud sijn aansigt bergen/ maar sijn treden¹⁹
Hy van haer noyt te verr doen wijcken sou.

16 Geen eenmaal: (dus:) herhaaldelijk

17 Vgl. Ps. 89:33, 35

19 aansigt bergen: aangezicht verbergen, vgl. Jes. 54:8; treden: schreden

V.

Als sy dan hert- en sorge-loos gaat dwalen/²¹
En sig vergaapt aan 's werelts cramery/²²
En sig vergaapt aan 's werelts cramery/
Laat hy de stralen van sijn ooge dalen
(Dat sy Hem mist ) maar blijft haar echter by.²⁵

21 hert-loos: zonder dat haar hart bij de Bruidegom, r. 14, is

22 cramery: wat zoal in de wereld ‘te koop’ is, ‘rommelmarkt’ (waarbij men gemakkelijk bedrogen wordt)

25 Dat: zodat

[p. 448]

VI.

Daar smelt dan 't hert in tranen/ als die ster-gaat²⁶
En duyckt bene'en de kim; sy roept Staat! Staat!
En duyckt bene'en de kim; sy roept Staat! Staat!
Mijn lief wat baat'et of gy niet te verr-gaat²⁹
Als ick u niet en sie mijn troost vergaat:

26 Vgl. Jes. 64:7; ster: nl. Christus, vgl. Num. 24:17

29 te: erg

VII.

De Teeckens van uw toegenegen herte
Verbergen sig/ ick sie u aansigt niet:
Verbergen sig/ ick sie u aansigt niet:
Gy spreeckt niet tot mijn Siel/ en/ (O wat smerte!)
Gy steuyt de pijlen weder dien ick schiet.³⁵

35 steuyt (...) weder: weerkaatst; pijlen: nl. liefdesuitingen, zoals gebeden en verzuchtingen die onbeantwoord blijven

[p. 449]

VIII.

Uw posten die voor dees my condschap bragten³⁶
Van u standvastich hert my toegedaan/
Van u standvastich hert my toegedaan/
(De mijnen laas! verflauwen en versmachten)³⁹
En comen niet/ of comen onbelaan.⁴⁰

36 posten: koeriers, boden; voor dees: hiervoor; condschap bragten: bericht deden

39 De mijnen: nl. posten; bedoeld wordt: gebeden; laas: helaas

40 onbelaan: zonder boodschap

IX.

Geen brieven van uw hand! geen segel-teecken!
Geen naam daar in/ en op mijn hert gedrukt!⁴²
Geen naam daar in/ en op mijn hert gedrukt!
Geen Duysend ons gewone liefde-treecken!⁴⁴
Helas! mijn lief is van my weg-geruckt!

42 Geen (...) in: nl. áls er al brieven zijn, vgl. r. 40; en (...) gedrukt: vgl. Hoogl. 8:6, ‘Zet mij als een zegel op Uw hart.’

44 ons gewone liefde-treecken: liefdebewijzen, waarmee wij vertrouwd waren

X.

Dus claagt de Dogter Zyons/ en ist wonder?⁴⁶
Want al sijn woorden sijn haar maar geluyd/⁴⁷
Want al sijn woorden sijn haar maar geluyd/
En al sijn brieven sonder Naam daar onder/
En niet een segel druckt sijn liefden uyt.

46 Dus: zo

47 sijn (...) geluyd: zijn maar klanken voor haar: de bevestiging door de Heilige Geest ontbreekt; vgl. C. van de Ketterij, De Weg in woorden, Assen 1972, 228

XI.

't Onsigtbaar dat sy eens verstond/ te missen⁵¹
Dunckt u dat niet ondragelijcke pijn?⁵²
Dunckt u dat niet ondragelijcke pijn?
Dat Hy sig maar verbergt is quaad te gissen/⁵⁴
Maar weg te sijn/ dunckt haar is weg-te-sijn.⁵⁵

18. Wintermaant 1659.⁺

51 't Onsigtbaar dat sy eens verstond: nl. de liefde van de Bruidegom die de Dogter Zyons, r. 46, vroeger door het geloof ervaren heeft

52 u: de aangesproken Vriend uit r. 1.

54 quaad te gissen: moeilijk voor te stellen

55 weg: afwezig; dunckt haar: meent zij; weg-te-sijn: helemaal afwezig te zijn (zij meent Hem nl. definitief verloren te hebben)

+ Wintermaant: december

[p. 450]

Af-syns smerte. Gedicht waarin de afwezigheid van een vriend leidt tot een meditatie over de zgn. geestelijke verlating.

De dichter vergelijkt zijn warme genegenheid voor een vriend van wie hij - als in een brief - afscheid nam, met de innige smart van de gelovige wanneer deze Jezus uit het oog verliest.

Het gedicht vertoont een logische opbouw. De strofen I en II vormen een eenheid met strofe XI, omdat de dichter daarin zijn afwezige vriend rechtstreeks aanspreekt. Diens afwezigheid is de aanleiding tot het nader beschouwen van de ervaring van Godsgemis van de gelovige.

In de strofen VI-IX worden de emoties die deze geestelijke verlating losmaakt, in de directe rede beschreven. Zij worden de ‘Dogter Zyons’ in de mond gelegd. De strofen III t/m V en X, die deze klacht in- en uitleiden, zijn te zien als een pastorale beschouwing over dit onderwerp door de dichter zelf.

Kenmerkend voor dit gedicht zijn motieven uit het Hooglied. De relatie tussen Christus en de christen wordt in termen uit het Hooglied beschreven als de liefdesverhouding tussen bruidegom en bruid; vgl. bijv. Hoogl. 1:3.

In het anonieme gedicht ‘De geloovige zielen (...) in haar afzyns-smerten’ uit Een bundeltjen uitgekipte geestelyke gezangen, 5e dr., Deventer, 1725, 322-324, zijn verschillende reminiscenties aan L.'s ‘Af-syns smerte’ aan te treffen.

Lit.: Buijnsters, 17, 100-102; Trimp (1), 23, 96, 119; Trimp (2), 510; Trimp (3), 83-84, 187; Zwaan, 94-95; Van de Ketterij, 228.