Uyt-spanningen

[p. 439]

92
Toe-sang
Der Gelovigen in het Vaderland,
Op den Voorsang van den voorgem.
Gerardus Holckenburg
Ende
Maria van Waalre,
Echte-lieden: Op hare reyse naar Oost-Indien.

Stemme: Ps. CIII.⁺

I.

Laat uw gena Genadig Heer! ontbinden¹
Ons trage siel' en drijven met de winden²
Gerardus en Maria na ter Zee.³
Nu kiest ons siel voor rust met hen de baren/⁴
En bidt/ Laat/ Heer/ dat paar geluckig varen!
En brengt ons siel met hen ter veyl'ge ree.

+ Melodie: Evenals bij tekst 91 de Geneefse Psalm 103.

1 ontbinden: losmaken, in beweging brengen

2 trage: onwillige, geestelijk luie

3 na: achterna

4 voor: in plaats van

II.

Ons' Vaderland/ helas! verdwijnt: de bergen^7-9
Van Heyl/ de stralen van uw Goedheyd bergen^7-9
Sig agter onser sonden swarten kim:^7-9
En nog en sien d' inwoonders/ nog en sugten^10-11
Sy niet/ Dat uw Geest en ons welvaard vlugten/^10-1111
En al ons Hoogheyd niet is dan een schim.¹²

7-9 Bedoeld is: zoals het echtpaar Holckenborch het vaderland achter de horizon zag verdwijnen, zo zien de gelovigen de Republiek wegzinken in de zonde.

7-9 Bedoeld is: zoals het echtpaar Holckenborch het vaderland achter de horizon zag verdwijnen, zo zien de gelovigen de Republiek wegzinken in de zonde.

7-9 Bedoeld is: zoals het echtpaar Holckenborch het vaderland achter de horizon zag verdwijnen, zo zien de gelovigen de Republiek wegzinken in de zonde.

10-11 en sugten sy niet: zuchten ze er niet onder

10-11 en sugten sy niet: zuchten ze er niet onder

11 Dat: zodat

12 ons Hoogheyd: onze welvaart

III.

Vaar wel Geluckig paar/ by tijds ont-dragen¹³
Het ongeluck dat wijsen lang voorsagen¹⁴
Beschoren over ons van nu en voort.¹⁵
Sijt gy in ongemack ons Godt uw Godt is/¹⁶
Sijn wy in ongeluck uw Lot ons Lot is
Of in of buyten 't land van ons geboort.¹⁸

13 ont-dragen: onttrokken aan, gered van, vgl. WNTX, 1834

14 Het ongeluck: nl. de tegenspoed (van het vaderland)

15 Zoals over ons nu en in de toekomst besloten is.

16 ongemack: moeite

18 Of (...) of: hetzij (...) of; 't land van ons geboort: geboorteland

[p. 440]

IV.

Still Vaders/ Moeders still uw kindren lagen¹⁹
Noyt meer bewaard in uw schoot; duldig dragen²⁰
Laat ons hunn af-sijn/ waar sy reysen: sy²¹
En comen noyt in Land so verr-gelegen
Of ons gebed/ en (ouders) uwen segen
In Gods Heyl blijft hen (waar sy reysen) by.

19 Still: wees gerust; Vaders/ Moeders: nl. de ouders van beide echtgenoten

20 meer: beter; duldig dragen: geduldig verdragen

21 af-sijn: afwezigheid; waar: waar (...) ook

V.

Ons Lieve Vader! leydt ons kintsche jaren²⁵
(In 't Gracy-school nog ruw en onervaren)²⁶
In 't padt dat opwaarts na den Hemel is.
Wy slaan op u/ Heer/ ons verlegen oogen/²⁸
Maackt uw beloft door Vaderlijck medogen^29-30
Aan hunn en ons siel door 't gelove wis.^29-30

25 leydt ons kintsche jaren: leid ons nu we in het geestelijk leven nog kinderen in de genade zijn, vgl. 1 Joh. 2:13

26 't Gracy-school: de school van de genade, vgl. de door piëtisten vaak gebruikte uitdrukking ‘op de leerschool van (vrije) genade’; ruw: synoniem van onervaren, ongevormd

28 verlegen: beschroomd, heilbegerig

29-30 Maackt (...) wis: maak waar, laat in vervulling gaan

29-30 Maackt (...) wis: maak waar, laat in vervulling gaan

[p. 441]

VI.

Laat hen een reyne liefde tot elckandren³¹
Een liefde die geen eeuwe can verandren³²
Ons aller af-sijn duldig dragen doen.
Laat nogthans ons en hen een Geest te gader³⁴
Verbinden/ en soo treckt ons t' samen nader³⁵
Tot u in spoed/ of Vaderlijcke roe'en.³⁶

31 hen: lijd. voorw.

32 eeuwe: zeer lange tijd

34 nogthans: bovendien; te gader: samen

35 treckt: geb. wijs

36 spoed: voorspoed; roe'en: straffen, dus: tegenspoed, rampen

VII.

Dus sullen sy al tobbend op de baren/³⁷
En wy met uwe rust bedauwde scharen³⁸
Een lichaam maken eenig door uw Geest:³⁹
Een is ons Woord/ ons Leraar/ een ons Tempel/^40-42
Een ons Geselschap/ ons Volmaackt Exempel/^40-42
Een is ons Off'rand/ een ons Paschen-feest.^40-42

37 Dus: zo; tobbend: heen en weer geslingerd

38 met (...) scharen: bijst. bij wy; bedauwde: bedeelde

39 eenig: dat één is; lichaam: nl. de Kerk, vgl. Ef. 4:4 en 1 Kor. 12:13, ‘Want ook wij allen zijn door één Geest tot één lichaam gedoopt.’

40-42 Een: Dezelfde; alle zelfst. naamw. zijn aanduidingen voor Christus; vgl. de ermee corresponderende bijbelplaatsten Openb. 19:13b, Joh. 3:2, Joh. 2:21, Fil. 3:10, 1 Petr. 2:21, Hebr. 10:10 en 1 Kor. 5:7b

40-42 Een: Dezelfde; alle zelfst. naamw. zijn aanduidingen voor Christus; vgl. de ermee corresponderende bijbelplaatsten Openb. 19:13b, Joh. 3:2, Joh. 2:21, Fil. 3:10, 1 Petr. 2:21, Hebr. 10:10 en 1 Kor. 5:7b

40-42 Een: Dezelfde; alle zelfst. naamw. zijn aanduidingen voor Christus; vgl. de ermee corresponderende bijbelplaatsten Openb. 19:13b, Joh. 3:2, Joh. 2:21, Fil. 3:10, 1 Petr. 2:21, Hebr. 10:10 en 1 Kor. 5:7b

VIII.

Keer! roept ons hert verruckt in liefde teder/⁴³
Maar wel-bedagt/ segt; Gerard keer niet weder!⁴⁴
Maar hoort het clagen van dien Formosaan.⁴⁵
Die Man/ so 't schijnt/ heeft 's Heren-berg (gelegen⁴⁶
Op aller bergen top) in 't oog gecregen/
En daarom vloeyt hy schigtig herwaarts aan.⁴⁸

43 verruckt in liefde teder: door tere liefde in vervoering gebracht

44 wel-bedagt/ segt: tot bezinning gekomen, zegt het; de puntkomma heeft hier de waarde van een dubbele punt

45 clagen: smekend roepen; Formosaan: vgl. tekst 91, r. 57, wellicht aanduiding voor ‘heiden’, zoals Van Holckenborch op Ceylon zou aantreffen

46 's Heren-berg: de berg Sions, vgl. r. 61 van de Voor-sang

48 vloeyt (...) aan: nadert; schigtig: snel

IX.

So gaat in yl der blinden oog verligten/⁴⁹
So onsen rey met vele sielen stigten/⁵⁰
So 't arme volck voor helsche putten hoe'en/⁵¹
So met geweld der stercken vaten roven/⁵²
So climm door u de name Iesus boven!⁵³
Ah! dat wy dat oock met u mogten doen!⁵⁴

49 So gaat: Ga zo (nl. Holckenborch); gaat is t/m r. 52 een aantal keren samengetrokken; yl: haast

50 onsen rey: nl. de schare van gelovigen waarvan wij deel uitmaken; stigten: versterken, vgl. WNTXV, 1576

51 helsche putten: de afgronden van de hel, vgl. Ps. 55:24

52 der stercken: van de duivel; vaten: onderdanen, vgl. Matth. 12:29, ‘Of hoe kan iemand in het huis eens sterken inkomen en zijn vaten ontroven, tenzij dat hij eerst den sterke gebonden heeft?’

53 climm (...) boven: worde (...) verheerlijkt

54 met: samen met

[p. 442]

X.

Bepaler van dat diep/ die met de spanne^55-5655
Van 't blauw gewelf de maat cunt nemen: spanne^55-5656
Den streng van 't Noorden losser dan voor heen:⁵⁷
En laat de spoedig' uytgelaten winden⁵⁸
In haast hen derwaarts dragen: en doen vinden
Uw schaapjens die hen derwaarts reysen de'en.⁺⁶⁰

55-56 Bepaler (...) nemen: nl. God, vgl. Jes. 40:12, ‘Wie heeft de wateren met zijn vuist gemeten, en van de hemelen met de span de maat genomen (...)?’

55 spanne: span, de afstand tussen de uiteengestrekte duim en vingers

55-56 Bepaler (...) nemen: nl. God, vgl. Jes. 40:12, ‘Wie heeft de wateren met zijn vuist gemeten, en van de hemelen met de span de maat genomen (...)?’

56 spanne: geb. wijs

57 Den streng van 't Noorden: het koord waaraan de winden uit het noorden geboeid zijn

58 spoedig': voorspoedige; uytgelaten: losgelaten

+ Joh. 10:16.

60 Joh. 10:16: ‘Ik heb nog andere schapen, die van dezen stal niet zijn; deze moet Ik ook toebrengen, en zij zullen Mijn stem horen, en het zal worden één kudde en één Herder.’

XI.

Laat hen de schaduw van uw hand bedecken/⁶¹
Uw magtig Heyr ten muyr rontsom hen strecken/⁶²
En hoed hen voor der Vyanden geweld:
Voor felle clippen/ of verburgen sanden/⁶⁴
Voor droev' gevaar van onvoorsiene stranden:⁶⁵
't Verheven meyr/ en wind ter neder-stelt.⁶⁶

61 Vgl. Jes. 49:2, 51:16

62 magtig Heyr: sterk leger (van engelen), vgl. Zach. 2:5; strecken: uitstrekken, legeren

64 felle: scherpe; verburgen sanden: onzichtbare zandbanken

65 onvoorsiene: onbekende

66 't Verheven meyr: de hoge (stormachtige) zee; ter neder-stelt: doe (...) bedaren

XII.

Als 't schip de woeste Zee met spoed ontspringen^67-6967
Sal/ en sy u op 't vaste land weer singen;^67-6968
Hoort dan/ o Vader! uyt uw hogen throon!^67-69
En send uw Ligt en Waarheyd die hen leyden⁷⁰
In wel bedagten yver; en bereyden⁷¹
Ons Jongst' en tedre suster voor uw Soon.⁷²

67-69 Vgl. het gebed van Salomo, 2 Kron. 6:23, 25, 27 etc.

67 met spoed: voorspoedig

67-69 Vgl. het gebed van Salomo, 2 Kron. 6:23, 25, 27 etc.

68 singen: toezingen

67-69 Vgl. het gebed van Salomo, 2 Kron. 6:23, 25, 27 etc.

70 Vgl. Ps. 43:3, ‘Zend Uw licht en Uw waarheid, dat die mij leiden.’

71 wel bedagten: bezonnen

72 Ons (...) suster: nl. de heidense volken die Christus nog niet als hun Bruidegom kennen, vgl. Hoogl. 8:8

XIII.

Doet hen die on-naspeurelijcke wegen
Van 't heylsaam Bond so 't ingewand bewegen⁷⁴
Dat oog/ en mond/ en hand dat blijcken doen:⁷⁵
Laat d' oogen (als de mond dat nieu ontvouwen⁷⁶
Komt) tranig Jesus wonden teer bedouwen/⁷⁷
En vlammig tuygen 't waardig Menschen-soen.⁷⁸

74 't heylsaam Bond: het genadeverbond tussen God en Zijn volk, vgl. Jer. 31:31; 't ingewand bewegen: ontroeren, vgl. bijv. Klaagl. 2:11

75 Dat hun oog, mond en hand daar blijk van geven.

76 nieu: voor het eerst

77 tranig: vol tranen (bijv. nabep. bij d' oogen, r. 76); bedouwen: bevochtigen

78 En op gloedvolle wijze getuigen van de kostelijke verzoening van mensen met God.

[p. 443]

XIV.

Ja tuygt gy selv van boven; toon uw cragten/⁷⁹
Weckt doden op; verligt der blinden nagten;⁸⁰
En leert uw leer/ als uwen dienaar spreeckt/⁸¹
Door d' oren aan het Hert/ en doet verbaast staan
Dien Sathans list tot nog toe deed verdwaast gaan;
En 't stenig hert door stercker waarheyd breeckt.⁸⁴

79 tuygt: betuig

80 der blinden nagten: de geestelijke duisternis van de heidenen

81 leer: nl. de boodschap van het evangelie

84 stenig: stenen, hard als steen; stercker: nl. dan Sathans list

XV.

Help! wat gedruysch comt daar der heyl'ger scharen⁸⁵
Ter Zyons poorten in met Heyl gevaren!
Ruymt! ruymt den aanstoot uyt des Heren baan!⁸⁷
Wie heeft ons al dees kinderen geboren?⁸⁸
't Is God die door Gerard sijne uytvercoren
Een teken rigt en tsist haar herwaarts aan.⁹⁰

85 Help: uitroep van verbazing; der heyl'ger scharen: bijv. nabep. bij gedruysch, nl. van de scharen die door de prediking van het evangelie ook tot God bekeerd zijn

87 den aanstoot: belemmering, hindernis, vgl. Jes. 57:14, ‘En men zal zeggen: Verhoogt de baan, verhoogt de baan, bereidt den weg, neemt den aanstoot uit den weg Mijns volks.’

88 Wie heeft voor ons al deze kinderen (nl. de gelovigen) geboren doen worden?

90 rigt: opricht; tsist haar (...) aan: drijft hen (...) aan, zie WNT Suppl., 135; vgl. Zach. 10:8 e.v.; herwaarts: hierheen, nl. naar Sion

XVI.

Ons Vader! wilt dat waardig hooft bewaren;⁹¹
En hem Mary ter hulp: laat vele jaren
Hen in 't geloov en uw gunst wortlen doen.
Hoed hen voor Menschen-vrees/ en Ogen-lusten:⁹⁴
Laat uw gena in onrust hen doen rusten:
En hen en ons uw Soon geev en uw Soen.⁹⁶

20. Slagtmaand 1659.⁺

Toe-sang der gelovigen in het vaderland. Tweede lied op het vertrek van Gerardus Holckenborch. In deze ‘toe-sang’ geven de achterblijvende vrienden en bekenden min of meer gelijktijdig antwoord op de ‘Voor-sang’.

Het is opmerkelijk, dat de eerste acht strofen van deze tekst in gedachtengang en woordkeus nauwkeurig parallel lopen aan het eerste deel van tekst 91. Zelfs de gebruikte rijmwoorden zijn identiek. Het enige verschil is, dat de gedachten uit het eerste lied (bijvoorbeeld dat de harten verenigd kunnen blijven, ook wanneer men elkaar niet meer ziet) nu in wensende zin aan de predikant en diens vrouw worden meegegeven. Na strofe VIII houdt de parallellie op. In het laatste gedeelte wordt Gods zegen over deze reis gevraagd. Dat de dichter in dit opzicht vol vertrouwen is, blijkt uit strofe XV, waarin hij het gedruis hoort van de heidenen die zich spoeden tot de poorten van Sion. Over de situatie in het eigen land is de dichter bepaald niet positief (zie str. II en III). L. is als vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie van mening dat Gods straffen op de volkszonden niet zullen uitblijven. In dit lied komen Gerardus Holckenborch en Maria van Waalre nadrukkelijk naar voren als echtpaar, vgl. r. 5, 13, 31, 91 (hooft), 92 (ter hulp); het zou op de bruiloft gezongen kunnen zijn.

Lit.: Buijnsters, 95-96 (T), Trimp (1), 44, 104, 108; Zwaan, 92-94; Trimp (3), 146.

91 dat waardig hooft: nl. Gerardus Holckenborch

94 Ogen-lusten: vleierij, vgl. WNTX, 2304

96 geev: wil (...) geven; vgl. voor de woordspeling van Soon en Soen de regels 12-14 van Huygens' sonnet Sondagh in Heilighe daghen, ed. L. Strengholt, Amsterdam, 1974, 43.

+ 97 Slagtmaand: november