Uyt-spanningen

[p. 432]

91
Voor-sang
Van den Godtvrugtigen Leraar
Gerardus Holkenborg,
En sijn Huisvrouw Maria van Waalre.
Te singen op hare reise na Oost-Indien.

Wijse: Van den CIII. Psalm.⁺

I.

Op uw gena/ Genadig Heer, ontbinden¹
Wy 't vlugtig doek/ en geven 't aan de winden/²
En bieden 't holle schip de dolle Zee:³
Op u gena wy tobben op de baren;⁴
Op u gena laat ons geluckig varen/⁵
Door uw gena wijst ons een veil'ge ree.⁶

+ Melodie: De melodie is die van de Geneefse Psalm 103.

1 Op: vertrouwend op; ontbinden: los maken

2 vlugtig doek: zeil

3 dolle: woeste

4 tobben: dobberen, vgl. WNT XVII, 261

5 geluckig: voorspoedig

6 ree: haven, ankerplaats

II.

Siet daar verdwijnt het Vaderlant, de bergen/⁷
De Hooge Steden/ en de toornen bergen⁸
Sig agter het gordijn van onsen kim.
Inwoonders ah! saagt gy 't/ hoe soud gy sugten!¹⁰
Uw' stercke ste'en (O droevig voorspook!) vlugten:¹¹
Wy sien uw Hoogheyt al is maar een schim.¹²

7 bergen: nl. de duinen

8 Hooge Steden: de steden die door hun hoge gebouwen boven de horizon uitrijzen; toornen: torens; bergen: verbergen

10 saagt gy 't: als u het zag

11 voorspook: voorteken; vlugten: vergaan, gaan te niet, vgl. WNT, XXI, 2485

12 uw Hoogheyt al: al uw grootsheid

III.

Vaar wel/ tot nog voorspoedig Land! wy dragen¹³
In onsen boesem 't Land dat d' oude sagen/¹⁴
En daarom lieten Huys en vrienden voort:¹⁵
Die Stadt wiens konstenaar en Bouwer Godt// is;¹⁶
En als dat kostelijcke daar ons lot// is/¹⁷
Wat vragen wy na 't Land van ons geboort?

13 tot nog: tot op heden; voorspoedig: welvarend

14 't Land: nl. het hemels Kanaän; d' oude: de oud-testamentische gelovigen, vgl. Hebr. 11

15 lieten (...) voort: verlieten, vgl. WNT XXII, II, 539; Huys: huisgezin, vgl. Hebr. 11:8-9

16 Die Stadt (...) is: nl. het geestelijke Jeruzalem, vgl. Hebr. 11:10, ‘Want hij verwachtte de stad die fundamenten heeft, welker Kunstenaar en Bouwmeester God is.’

17 lot: aandeel, bezit, vgl. WNT VIII, 3056

IV.

Ons' Oudren lief! dien w' onder 't herte lagen/¹⁹
En die ons nu in 't herte leggen; dragen²⁰
Wy u niet met ons waar wy reysen? Gy
Sijt in ons hert/ en wy in 't uw gelegen:
O Vaders lief! O Moeders lief! u segen²³
Die wy op 't scheyden kregen/ blijft ons by.²⁴

19 dien: bij wie

20 leggen: liggen

23 Vaders en Moeders: de ouders van Holckenborch en die van zijn vrouw; u: uw

24 op 't scheyden: bij het afscheid nemen

[p. 433]

V.

Uw sorge self heeft onse teed're jaren²⁵
In kindsch verstand/ noch ruw en onervaren²⁶
Geleerd/ ons Vader in den Hemel is;²⁷
Dat is waarachtig/ dies wy slaan ons oogen²⁸
Na boven/ en het Goddelijck mee-doogen
Maackt die beloft ons door 't geloove wis.³⁰

25 sorge self: eigen zorg; onse teed're jaren: ons in onze jonge jaren

26 kindsch: kinderlijk; ruw: synoniem van onervaren; ruw en onervaren is een bijv. bep. bij kindsch verstand

27 Geleerd: geleerd dat (...)

28 dies: daarom

30 die beloft: een verwijzing naar r. 27; wis: zeker

VI.

Wy sullen ons door liefden tot elkand'ren
Door Liefde die geen eeuwe sal verand'ren
Ons' Oudren af-sijn duldig dragen doen.³³
O Vader! komt en bind ons hert te gader/³⁴
Door Jesum aan u vast/ en treckt ons nader
In voorspoet still/ en lijdsaam in u roe'en.³⁶

33 Ons' Oudren af-sijn: de afwezigheid van onze ouders; duldig: geduldig; dragen: verdragen

34 Vader: nl. God, de hemelse Vader; te gader: tesamen

36 still: geduldig; roe'en: straffen; vgl. HC Zondag 10, ‘Dat wij in allen tegenspoed geduldig, in voorspoed dankbaar zijn mogen.’

[p. 434]

VII.

Daar laten wy nu tobbend op de baren³⁷
Dien overvloedt der Godt-verligte scharen:³⁸
Maar alles is ons Iesus in den Geest.³⁹
Hy is het Woort des Vaders, Hy ons Tempel,⁴⁰
Hy ons geselschap, ons volmaackt Exempel,⁴¹
't Geslagte lam ons eenig Paschen-Feest.⁴²

37 laten: laten (...) achter

38 Nl. de vele kinderen van God in de Republiek

39 alles is ons Iesus: Jezus betekent alles voor ons

40 het Woort des Vaders: vgl. Joh. 1:1; Tempel: vgl. Openb. 21:22

41 Exempel: Voorbeeld

42 ons eenig Paschen-Feest: vgl. 1 Cor. 5:7

VIII.

Wy gissen wel dat al wat lief en teder^4343-44
Is/ roept; Keer Holckenburg! Mary keer weder!^43-44
Maar wat daar lieflijck roept wy horen 't niet:⁴⁵
Niet dat de wind/ niet dat de felle golven⁴⁶
Ons ooren tuyten doen; of wy bedolven^47-48
(Verby 't gevoelen) steecken in 't verdriet;^47-48

43 gissen: vermoeden

43-44 al wat lief en teder/ Is: ieder die (ons) lief en dierbaar is

43-44 al wat lief en teder/ Is: ieder die (ons) lief en dierbaar is

45 wat: wie ook

46 dat: omdat; felle: dreigende, gevaarlijke

47-48 bedolven (...) steecken in 't verdriet: overmand zijn door het verdriet; Verby 't gevoelen: gevoelloos geworden

47-48 bedolven (...) steecken in 't verdriet: overmand zijn door het verdriet; Verby 't gevoelen: gevoelloos geworden

IX.

Noch dat den Ganges met noch liever schatten⁴⁹
In Goud of Steen ons herten soo kan vatten/⁵⁰
Dat wy als Goud en Steen onraackbaar sijn:⁵¹
Och neen! wy laten Diamant en doosen⁵²
Voor haar wiens deel op aarden is/ en koosen⁵³
Om Goud nog Steen, den Ganges voor den Rhyn.⁵⁴

49 Ganges: rivier in het huidige India; liever: aangenamer

50 Steen: edelstenen; vatten: in beslag nemen

51 Dat: zodat; onraackbaar: ongenaakbaar

52 doosen: (hier) bezittingen

53 haar: hen; wiens (...) is: vgl. Psalm 17:14; koosen: verkozen

54 nog: noch; voor: boven

X.

Daar is een sterck geroep/ dat ons 't geloov// maakt⁵⁵
En voor 't geroep van wat ons lief is doov// maakt;
Een Macedonisch-Man ist/ Formosaan,⁵⁷
Of Amboynees, Arouwaan, of Chinese;⁵⁸
(Sou dit wel d' aenvang van ons Pinxter wesen?)⁵⁹
Althoos sijn spraack wy duydelijck verstaan.⁶⁰

55 dat ons 't geloov// maakt: dat roepingsbesef in ons opwekt

57 Een Macedonisch-Man: vgl. Hand. 16:6-10; Formosaan: bewoner van het eiland Formosa

58 Amboynees: bewoner van het eiland Ambon; Arouwaan: bewoner van de Aroe-eilanden, zich evenals de eerder genoemde eilanden bevindend in de Indische archipel

59 Pinxter: Pinksterfeest, vgl. Hand. 2:1-12

60 spraack: taal, nl. van het sterck geroep van verschillende volken, r. 55

[p. 435]

XI.

Die heeft den Berg van s' Heeren Huys gelegen⁶¹
Op aller Bergen top in 't oog gekregen/⁶²
En vloeyt met sijn geselschap derwaarts aan.⁶³
Die schreeuwen/ t' sa! t' sa! t' samen na den Heere!⁶⁴
En Holckenburg! kom ons sijn wege leere':⁶⁵
Wy willen en wy sullen met u gaan.

61 Die: nl. Een Macedonisch-Man, r. 57; den Berg van s' Heeren Huys: de berg Sions waarop de tempel in Jeruzalem gebouwd was; bedoeld is hier de Kerk Gods, vgl. o.a. Ps. 2:6 en Jes. 2:2, ‘En het zal geschieden in het laatste der dagen, dat de berg van het huis des HEEREN zal vastgesteld zijn op den top der bergen, en dat hij zal verheven worden boven de heuvelen, en tot denzelven zullen alle heidenen toevloeien’; vgl. ook Jer. 31:12 en Micha 4:1

62 aller Bergen top: de belangrijkste van alle bergen, vgl. r. 61

63 sijn geselschap: nl. al de genoemde vertegenwoordigers van de verschillende volken in de Indische Archipel in het ‘gevolg’ van de Macedonisch-Man, r. 57

64 na: tot

65 sijn: nl. van de Heere, r. 64

XII.

Wie soude d' on-op-houdelijcke vlagen⁶⁷
Van sulcken schreeu ontveinsend kunnen dragen?⁶⁸
Of 't lief geroep noch hooren daar door heen?⁶⁹
En wouden wy; hy treckt ons by de slippen⁷⁰
En segt/ gy kunt/ gy sult ons niet ontglippen
Voor wy den dorpel van Godts huys betre'en.

67 vlagen: (geluids)flarden

68 ontveinsend: doende alsof men niets hoort; dragen: verdragen

69 geroep: nl. van de achterblijvenden, r. 43-45

70 wouden wy: al zouden wij willen; hy: nl. de Macedonisch-Man, r. 57; slippen: jaspanden, vgl. Zach. 8:23

XIII.

Dus sien wy Zion herelijck verheven^73-75
Met Moor en Indiaan, die op-geschreven^73-75
Sijn in 't getal der Burg'ren van die Stadt.^73-7575
Com Noorden-wind/ com Westen-mouson schigtig⁷⁶
En drijft ons haast: com Oost en Zuyden pligtig⁷⁷
Breng Sonen Gods/ en Dogt'ren als een schat.⁷⁸

73-75 Vgl. Ps. 87:2-4

73-75 Vgl. Ps. 87:2-4

73-75 Vgl. Ps. 87:2-4

75 die Stadt: het geestelijke Jeruzalem, de Kerk Gods

76 Westen-mouson: westenwind in de Indische Zee; schigtig: onverwacht opstekend

77 haast: snel; pligtig: onderdanig, schatplichtig

78 Sonen Gods/ en Dogt'ren: vgl. Jes. 43:6, ‘Ik zal zeggen tot het noorden: Geef; en tot het zuiden: Houd niet terug; breng Mijn zonen van verre en Mijn dochters van het einde der aarde.’

XIV.

Nu brand ons' hert/ en niet en sal 't beswalcken.⁷⁹
Verwondert u niet stuyrman, soo de balcken⁸⁰
Daar op wy drijven/ snelder gaan als oit;
Want noit en trock de Noord-ster so u naalde/⁸²
Als nu die Oost-Zuyd-Oost-ster (die noit daalde)⁸³
Ons hert en schip treckt/ en ons reis voltoit.

79 niet: niets; beswalcken: bezoedelen

80 balcken: nl. het schip

82 Noord-ster: poolster; naalde: nl. van het kompas

83 Oost-Zuyd-Oost-ster: aanduiding voor de sterrenpracht boven de Indische archipel, tegelijk een beeld van het Indische eilandenrijk dat vanuit Europees gezichtspunt in het zuidoosten ligt

[p. 436]

XV.

Verwondert u niet dat u seylen rond// staan;
't Sijn niet dan sugten die uyt hert en mond// gaan⁸⁶
Van vromen/ die voor ons den Opper-Heer
(Die wind en stromen magtig kan gebieden)
Al smekend' bidden/ en voor uyt bedieden⁸⁹
Ons voor-de-wind, in 't stigten van sijn Eer.⁹⁰

86 niet: niet anders; sugten: gebeden

89 voor uyt bedieden: van te voren al te kennen geven (zo zeker is Holckenborch van de verhoring van deze gebeden)

90 Ons voor-de-wind: onze voorspoed

XVI.

De son in 't suyden siet ons tot hem komen
Al beytlend' op de wanckelbare stroomen/⁹²
Hy wagt ons niet maar loopt ons te gemoet/⁹³
En tragt voor ons den Evenaer te krijgen:⁹⁴
Dus sien wy ons het ligt van Gracy stijgen/⁹⁵
En liefden-warmt verand'ren in een gloet.

92 Deze regel is een bijv. bep. bij ons, r. 91; beytlend': schommelend; wanckelbare: woelige

93 maar (...) gemoet: nl. omdat wij naar het zuiden varen

94 voor ons: eerder dan wij

95 Dus: op dezelfde wijze; Gracy: genade

XVII.

En of/ wanneer gy Java meent te vinden/⁹⁷
Ghy vond u reeckning door d' onseeckre winden^98-99
Mis-maackt/ en u verbystert op het lest:^98-99
Zijt niet verbaast ons' herte sal wel peylen¹⁰⁰
Hoe na wy sijn/ en hoe verr nog te seylen/¹⁰¹
Ja gissen op een uyrtjen Oost-en-West.¹⁰²

97 of: als

98-99 Ghy (...) Mis-maackt: (en) u door de wisselvallige winden moest constateren dat uw berekening fout was; (Ghy u) verbystert: in de war gebracht wordt

98-99 Ghy (...) Mis-maackt: (en) u door de wisselvallige winden moest constateren dat uw berekening fout was; (Ghy u) verbystert: in de war gebracht wordt

100 wel: juist

101 na: dichtbij

102 gissen op een uyrtjen: tot op een uur nauwkeurig schatten; deze passage slaat eveneens op ons' herte, r. 100

XVIII.

En of den droeven Hemel dan sijn sterren
Niet blincken/ en u deed op zee verwerren:¹⁰⁴
Bruyck maar 't Compas van ons' hert tot geleydt;¹⁰⁵
En luister maar aandagtig/ gy sult hooren
Een Land-geroep van duisend uit-verkooren¹⁰⁷
Die op ons komst ons Vader heeft bereydt.

104 verwerren: verdwalen

105 Bruyck: gebruik; tot geleydt: tot navigatiemiddel

107 Land-geroep: geroep dat vanaf het land klinkt; uit-verkooren: uitverkorenen; bereydt: voorbereid

XIX.

Ach! Vader lief! dewijl wy tobbend' drijven
Op 't wanckle vogt/ wilt immer by ons blijven
En 't hert op u onwanckelbaar doen staan.
Nu sien wy in de diepten uwe wond'ren
En hooren 't onder onse voeten dond'ren/
Dewijl wy d' Af-grond droogs-voets overgaan.¹¹⁴

114 d' Af-grond: nl. de diepe zee; droogs-voets: vgl. Ex. 14 en Joz. 3

[p. 437]

XX.

Daar rysen wy in steylten tot de wolcken;
Als of uw hand ons uyt de lage volcken¹¹⁶
Woud nemen in u eeuwig Coningrijck:
Daar dalen wy weer; O! vervaarlijck dalen
In ongeloof! wil ons Heer weder-halen
Met Petro, dat ons siele niet beswijck.¹²⁰

116 de lage volcken: de volken die op de lage aarde wonen

120 met Petro: vgl. Matth. 14:29-31; dat: zodat, opdat

XXI.

Daar sien wy niet dan lucht en water Heere¹²¹
Dat ons de Hooghte van u Goedheyt leere'
Sal/ en den Af-grond van u toornicheyd:
Ach! dat het stadigh sien van Zee en wolcken¹²⁴
Ons on-op-houd'lijck die twe diepe kolcken¹²⁵
Bedencken de'en en spreeken met beleyd!¹²⁶

121 Daar: nl. op zee

124 stadigh: steeds

125 die twe diepe kolcken: nl. van Gods Goedheyt, r. 122, en van Zijn toornicheyd, r. 123

126 met beleyd: voorzichtig

XXII.

De gansche werlt schijnt in dit Schip te wonen¹²⁷
En uwen knegt haar Leeraar: Laat hem tonen¹²⁸
Een ongemeene yver-geest/ en kragt.¹²⁹
Ons Vader (want gy kunt het met een wenken)¹³⁰
Woud gy hem al die sielen goedig schencken¹³¹
Dat hy die u in Christo weder-bragt.¹³²

127 Lees: Het lijkt wel of (de zaligheid van) de hele (oosterse) wereld van dit schip afhangt

128 schijnt, r. 127, is hier samengetrokken; haar: nl. van de wereld

129 ongemeene yver-geest: ongewoon grote ijver

130 want (...) wencken: het is voor U immers een kleine moeite

131 goedig: in Uw goedheid

132 Dat: opdat

XXIII.

Op uw gena en ons geloof wy drijven;
Laat uw gena ons schip en masten stijven;¹³⁴
Dat uw gena ons still' de woeste Zee;
Laat uw gena voor Monsters/ stormen/ Baren/
Laat uw gena voor stranden ons bewaren;
Door uw gena wijst ons een veyl'ge ree.

134 stijven: sterk doen zijn

XXIV.

Maar allermeest laat ons geloov ons hoeden
Door uw gena in voorspoed/ en uw roeden
Laat uw gena ons voor der menschen schrik¹⁴¹
Beschutten/ en voor onser oogen lusten:¹⁴²
Laat uw gena in onrust ons doen rusten:
En in genaad neem onsen laatsten snik.

13. Slagt-maant 1659.⁺

141 der menschen schrick: mensenvrees

142 voor (...) lusten: voor de begeerlijkheid van onze ogen

+ Slagt-maant: november

[p. 438]

Voor-sang van den godtvrugtigen leraar Gerardus Holkenborg. Het eerste van twee liederen die L. in 1659 maakte naar aanleiding van het vertrek van Gerardus Holckenborch als zendingspredikant naar Ceylon.

Gerardus Holckenborch (1636-1662) studeerde van 1652 tot 1658 als alumnus van de Staten van Utrecht aan de Utrechtse universiteit. Met zijn vrouw Maria van Waalre vertrok hij omstreeks november 1659 met het schip ‘Van Delft’ naar Ceylon, dat een jaar eerder door de Hollanders op de Portugezen veroverd was. Hij arriveerde daar op 24 augustus 1660 en werd predikant te Kolamba (Colombo). Holckenborch was daar maar korte tijd predikant, want hij overleed reeds in 1662.

L. rekende de zending onder de heidenen tot de belangrijkste opdrachten van de kerk, vgl. Trimp (3), 146. Hij trok hierin de lijn van de Dordtse Synode (1618-1619) door, die het ook noodzakelijk had geacht in Oost-Indië en onze andere koloniën het evangelie te brengen.

Deze ‘Voor-sang’ vormt een eenheid met tekst 92. De ‘Toe-sang’vormt namelijk een antwoord op de ‘Voor-sang’. In de ‘Voor-sang’ ligt het perspectief bij de Holckenborchs; in de ‘Toe-sang’ bij de achtergeblevenen. De gebruikte melodie is dezelfde.

In dit lied zijn de vertrekkende predikant en diens vrouw aan het woord.

In het eerste gedeelte (I-VIII) spreken zij de achterblijvende landgenoten aan en hun ouders, van wie zij een christelijke opvoeding hebben genoten. Hoewel dezen wel zullen roepen: ‘Keer weder’, zullen ze toch vertrekken. In het tweede gedeelte (IX-XIII) vermeldt de predikant namelijk hoe hij de roepstemmen van de heidenen heeft gehoord. Vanuit een innerlijke drang moet hij daaraan gehoor geven. In het laatste deel (XIV-XXIV) blijkt dat hij zich door middel van het geloof volledig aan de bescherming en de genade van God overgeeft.

In de strofen XIV-XVIII ontstaat een ‘kunstvolle verbinding tussen de geestelijke en zinnelijke realiteit’, vgl. Trimp (1), 110. De stuurman, die erover verbaasd is dat de reis zo voorspoedig verloopt, krijgt te horen dat de zeilen bol staan van de zuchten der gelovigen en dat het hart fungeert als de naald van het kompas.

Lit.: Trimp (1), 44, 103, 104, 107, 110; Trimp (3), 146; C.A.L. van Troostenburg, Biographisch woordenboek van Oost-Indische predikanten, Nijmegen, 1893, i.v.; Buijnsters, 95.