Uyt-spanningen

[p. 385]

81
Op den aanvang des jaars.

Toon: O Kersnagt siet bov. p. 68.⁺

I.

Daar is het oude Jaar verdwenen/
Het nieuwen in sijn plaats verschenen/²
End' ick de selve die ick was:³
Daar duysend die 't met my begonnen
(Den draad haar 's levens af-gesponnen)⁵
In 't graf geworden sijn tot asch.⁶

+ Melodie: Naast de melodie O Kersnagt wordt in de ‘Blad-wyzer’ net als bij tekst 79 de extra melodie-aanduiding Mameer vermeld. Verwezen wordt naar tekst 30.

2 nieuwen: uitgang -n in hiaatpositie

3 Verwonderde uitroep van de dichter, als antithese met het verdwenen jaar (vs. 1, 2) en vele gestorvenen (vs. 4-6)

5 Verwijzing naar het motief van de schikgodinnen, de drie Parcae, in wier handen ieders levensloop gelegen was. Van hen hield Klotho zich bezig met het spinnnen van de draad van het lot.

6 asch: stof

II.

My heeft des Hemels wijse Reden⁷
Door duysend rampen heen doen treden/
Ter eeren van sijn Heerlijckheyd/
Ten uytroep van sijn wond're name;¹⁰
Duyck! duyck! mijn siel/ gy moogt u schame'¹¹
Van deses jaars nalaticheyd.¹²

7 des Hemels wijse Reden: het wijze Albestuur, God

10 Ten uytroep van: om (...) uit te roepen

11 Duyck: verneder u; moogt: behoort (...) te

12 Over de dingen die ge dit jaar ten onrechte verzuimd hebt; de term nalaticheyd, zowel eindpunt als hoogtepunt van de inleiding, wordt uitgewerkt in de strofen III-VIII.

III.

De son drie-hondert 't sestig malen¹³
Den kim ontworstelt/ heeft sijn stralen
Op my doen dalen: en sijn cragt/
Sijn glansch/ sijn ligt/ sijn vrugten mede¹⁶
Heb ick in snode ondanckbaarhede
Sijn Schepper niet weer toegebragt.¹⁸

13 De zon, die driehonderdzestig malen opgekomen is,

16 mede: ook

18 Sijn: nl. van De son, vs. 13; toegebragt: geofferd

IV.

Der druyven bloed der tarwen nieren/⁺¹⁹
D' onnosle land en water-dieren/²⁰
Die hebben my den disch bereyd:²¹
Maar ah! de cragten die sy gaven
Heb ick den Gever van die haven²³
Ten dienste niet weer aangeleydt.²⁴

+ Deuter. 34.14

19 Der druyven bloed: de wijn; der tarwen nieren: het innerlijke, het edelste van de tarwe, de korrels

20 onnosle: onschuldige

21 Die zijn mij tot voedsel geweest.

23 haven: goederen

24 aangeleydt: besteed (in Zijn dienst)

[p. 386]

V.

Wel vijftig malen is gecomen
Den dag/ dat ick en alle vromen/²⁶
(Ons daaglijcx werck gestuttet) niet^2727-28
En deden/ dan ons siel verlugten^27-2828
In Woord en sang: waar sijn de vrugten
Die sulck een weldaad na sig liet?³⁰

26 Den dag: nl. de zondag

27 Terwijl wij ons dagelijks werk opschorten;

27-28 niet En: niet anders

27-28 niet En: niet anders

28 verlugten: verademing geven

30 na sig liet: tot gevolg zou moeten hebben

VI.

Wat sijn de saligende Reden³¹
Met hert/ en oren onbesneden³²
Dit jaar onvrugtbaarlijck gehoort!
Die leerden boven alle saken³⁴
Mijn eygen will en lust versaken;³⁵
Waar is de cragt van sulck een woord?

31 saligende Reden: preken, vgl. Hand. 10:22.

32 Vgl. Jer. 6:10 en Ezech. 44:7, 9; beeldspraak ontleend aan de Oudtestamentische besnijdenis, het ritueel waarmee het verbond tussen God en het volk Israël bevestigd werd. Hier is de betekenis: met een niet aan God gewijd hart en onwillige oren kan men de boodschap niet opnemen. Vgl. Trimp (1), 102

34 Die: nl. de saligende Reden, vs. 31

35 versaken: verloochenen

[p. 387]

VII.

Wat waren al die soeten galmen³⁷
Van so veel lied'ren so veel Psalmen
Dan enckel galmen en geluyd!³⁹
Wat so veel beden so veel sugten/
Dan siele-lose stem-gerugten/⁴¹
Dan sugten sonder weder-steuyt?⁴²

37 galmen: melodieën; het zingen is in vs. 37 positief, in vs. 39 negatief geladen

39 Dan: anders dan

41 siele-lose stem-gerugten: stemgeluiden zonder beleving in de ziel

42 weder-steuyt: weerklank

VIII.

Ja/ op mijn siel en cond niet hegten⁴³
In 's Hemels diere siel-geregten⁴⁴
Het vleesch van 's Hemels ware Godt:⁴⁵
So dickmaals sonder lust verstoten:⁴⁶
So dickmaals sonder smaack genoten/
En des genoten sonder not.⁴⁸

43 hegten (...) op: verbinden (...) aan

44 Het Heilig Avondmaal; diere: kostbare; siel-geregten: nl. brood en wijn als teken van het lichaam en bloed van Christus

45 Nl. Christus, het vleesgeworden Woord

46 lust: behoefte; verstoten: afgewezen (nl. Christus)

48 des: daarom; not: profijt, WNTIX, 2171; woordspeling met not als geestelijk genot

IX.

Mijn Schepper! die mijn siele-cragten⁴⁹
Gemaackt/ den rang van dag en nagten⁵⁰
Gestelt hebt in het ronde-jaar.⁵¹
Maackt/ bid ick u/ mijn siel voorsigtig⁵²
Dat ick mijn dage en Jaren wigtig⁵³
Tot uwen dienst sorgvuldig spaar.⁵⁴

49 siele-cragten: zielsvermogens

50 rang: orde

51 ronde-jaar: jaar dat zijn kringloop volbracht heeft

52 voorsigtig: verstandig, vgl. Psalm 90:12, Matth. 25:45

53 Dat: zodat; dage en: elisie, daardoor weglating -n; wigtig: die van zoveel betekenis zijn

54 Nauwgezet in uw dienst stel.

X.

Wilt gy my nog het leven lengen⁵⁵
En daaglijcx 't soete son-ligt brengen/
En voeden my met spijs en dranck:
Wt uw hand wil ick 't al ontfangen/
En door uw Geest aan uw dienst hangen.⁵⁹
Mijn jaren al/ mijn leven lang.⁶⁰

55 lengen: verlengen

59 aan (...) hangen: in (...) besteden

60 Mijn jaren al: al mijn jaren

XI.

Dat heylsaam Woord doet my na desen⁶¹
Met aandagt horen/ yver lesen:
Schep/ Schepper/ in my meerder lust.⁶³
Aan sugten beden/ en gesangen
Doet 't hert al sugtend blijven hangen/
Tot dat het rust in u syn rust.⁶⁶

61 Strofen XI en XII laten woordspelingen zien als Schep-Schepper (vs. 63), rust-rust (vs. 66), Manna-Man na (vs. 67-68); doet: laat; na desen: in het vervolg

63 lust: nl. om God te dienen

66 syn rust: bijst. bij u (nl. God); syn heeft betrekking op 't hert, vs. 65; vgl. Augustinus, Confessiones, I, 1

[p. 388]

XII.

O! Hemelsch Brood! en Salig Manna!⁶⁷
(Daar ouwlings menig heylig Man na⁶⁸
Verlangde) sy mijn siele soet!⁶⁹
Dat al des werelds leckerheden^70-72
Van spijs/ dranck/ cleed/ en dertelheden^70-7271
Daar by maar stanck sijn/ roock/ en roet.^70-7272

67 Nl. Christus, vgl. Joh. 6:48-51; ook het Manna is vergeestelijkt, vgl. Ex. 16:14 e.v.

68 ouwlings: eertijds; menig heylig Man: de oud-testamentische gelovigen, vgl. Hebr. 11; na: naar; de woordspeling en het enjambement (vs. 68-69) komen gekunsteld over, vgl. Trimp (1), 103, 104

69 sy: wees

70-72 Dat (...) sijn: al (...) zijn (vs. 72); leckerheden: genietingen

70-72 Dat (...) sijn: al (...) zijn (vs. 72); leckerheden: genietingen

71 dertelheden: ijdele vrolijkheid, vgl. tekst 126, vs. 1

70-72 Dat (...) sijn: al (...) zijn (vs. 72); leckerheden: genietingen

72 Daar by: daarmee vergeleken;

XIII.

Leert my/ Heer/ kennen mijn verduyren/⁷³
In jaar/ maand/ weecken/ dagen/ uyren⁷⁴
En ogenblicken: dat ick kenn⁷⁵
Waar blick/ uyr/ dag/ weeck/ maanden/ jaren/
Al stilleswijgens henen varen:⁷⁷
Tot dat ick hier niet meer en ben.

73 mijn verduyren: het vergaan van mijn levenstijd, vgl. Psalm 90:9, 10

74 De hier in anti-climax genoemde onderdelen van de tijd komen als climax in vs. 76 terug, de anti-climax komt terug in vs. 79.

75 kenn: weet

77 stilleswijgens: geruisloos

XIV.

Jaar/ maand/ weeck/ dag/ uyr/ ogenblicken
Leert my/ myn Vader! so te schicken⁸⁰
Dat ick des Hemels leere leer.⁸¹
Ja leert my waren schatten garen⁸²
Ten tijd/ dat tijd van maande en jaren⁸³
In salige Eeuwicheyd verkeer.⁸⁴

Loumaand 1662.⁺

80 schicken: inrichten

81 leere: lessen

82 garen: vergaderen

83 Ten tijd/ dat: voor het ogenblik waarop

84 verkeer: verandert

+ Loumaand: januari

[p. 389]

Op den aanvang des jaars. Het eerste lied van enkele teksten waarin de jaarwisseling of het gedenken van een verjaardag aan de orde gesteld wordt. In het derde deel van de bundel volgen nog een Nieuwjaarsgebed (tekst 82), liederen op de verjaardagen van vader, moeder en zuster van de dichter (teksten 96-98), van N.N. (tekst 99) en tenslotte van L. zelf (tekst 100).

In de twee Nieuwjaarsgedichten staat L.'s zielenleven centraal. Trimp (3), 51.

In dit lied Op den aanvang des jaars maakt de dichter op een persoonlijke wijze de balans van zijn leven op. Duidelijke motieven in deze tekst zijn de vergankelijkheid van het leven en het schuldbesef over het veronachtzamen van Gods zegeningen, waarvoor het gebed om verzoening en verandering ten goede nodig is.

Het gedicht vertoont een evenwichtige structuur. Strofe I en II vormen de inleiding. De dichter verwondert zich over het feit dat God hem weer een jaar gespaard heeft, ondanks zijn nalatigheid (r. 12). Het middendeel omvat de strofen III-XII. In deze strofen noemt de dichter Gods zegeningen en hij belijdt daarbij zijn eigen tekortkomingen. Hij bespreekt achtereenvolgens het zonlicht (strofe III), het voedsel (strofe IV), de zondag (strofe V) met de prediking (strofe VI), het zingen (strofe VII) en het Heilig Avondmaal (strofe VIII). Hierna richt hij zijn blik op het nieuwe jaar. In een fraaie parallellie vraagt hij nu Gods hulp bij het op de juiste manier gebruiken van de genoemde zegeningen: het zonlicht en het voedsel (strofe X), de prediking, de liederen en gebeden (strofe XI) en het Heilig Avondmaal (strofe XII). In de slotstrofen XIII en XIV komt de dichter terug op de in de inleiding gesignaleerde vergankelijkheid van alle dingen, waarbij het perspectief naar de eeuwigheid geopend wordt.

De gekoze melodie staat ook in deze tekst garant voor een rustig vloeiende versopbouw (vgl. inleiding op tekst 79).

Lit.: Trimp (1), 96, 102-104, 123; Trimp (3), 51; Uit Sions zalen, 258-259; Stronks (2), 113; Van Strien/Stronks, 214-216.