Uyt-spanningen

[p. 338]

73
Gods soon geboren.

Toon: Onnosel diertje, &c.⁺
Siet boven p. 117.

I.

Herders.

So soudmen hygen schoon de Nagt¹
(Getuyge van ons trouwe wagt)
Door koelt de sonne-soelt versagt;³
Dus sijn wy t'eynden ae'm/⁴
Dus sijn wy t'eynden a'em gelopen:
Voort voort ey! sonder rusten voort!
Voort voort ey! sonder rusten voort!
Tot dat wy Bethlehem ter poort
Des nagts sijn veylig ingeslopen.

+ Melodie: Voor de melodie verwijst L. naar tekst 47.

1 schoon: hoewel

3 sonne-soelt: hitte van de zon

4 Dus: zo; 't eynden ae'm: buiten adem

II.

U (Moeder) groeten wy beleeft/¹⁰
Om dat uyt u geboren/ leeft/¹¹
Dien/ wat op aard genaden heeft¹²
So lang den Hemel staat
So lang den Hemel staat sal prijsen.

M.

Waar goede lieden/ waar van daan?

H.

Wy comen uyt het velt gegaan.

M.

Wat heft gy voor een lof-sang aan?

H.

Wy sullen u de waarheid wijsen.¹⁸

10 beleeft: vriendelijk

11 dat: dat wat

12 wat (...) heeft: nl. de gelovigen

18 wijsen: vertellen

III.

M.

Wat siet gy Heerlijcks in mijn vrugt!

H.

Dat is de troost van al wat dugt.²⁰

M.

Een Lam/ dat selfs in tranen sugt!²¹

H

Maar alles gaat in magt/
Maar alles gaat in Magt te boven:
Dus vraag niet veel/ sing met ons dra!²⁴
Sing met ons op Hallelu-jah²⁵

(Beyde.)

Hallelu-jah! Hallelu-jah!
Laat ons den Godt des Hemels loven.

20 al wat dugt: al de vreesachtigen

21 selfs: zelf; in tranen sugt: verdriet heeft, schreit

24 dra: direct, meteen

25 Sing (...) op: zing (...) voluit

[p. 339]

[p. 340]

IV.

M.

Wat siet gy Heerlijcks in mijn kind!

H

Een Stercke die eer langh verwint²⁹
All ons' vyanden/ en verslindt
Der Sonden Magt/ en al
Der Sonden Magt/ en al ons vrese.

B.

Sing Hemelen Hallelu-jah!
Sing volcken al Hallelu-jah!
Sing al wat leeft Hallelu-jah!
Dit kindeken sal ons genesen.

29 eer langh: weldra, spoedig; verwint: overwint

V.

M.

Wat siet gy Heerlijcks in dit Lam?

H.

Een Coninck sterck uyt Davids stam.

M.

Die so veragt ter werelt quam?

H.

Sijn Vader is een Heer
Sijn Vader is een Heer der eeren.

B.

Hallelu-jah! seg Eng'len-schaar/
Sing Hallelu-jah! Hemels claar⁴³
Hallelu-jah! sing: want voorwaar
Dees' Coninck is/ en Heer der Heeren.

43 Hemels claar: op een hemelse, heldere wijze

VI.

M.

Wat siet gy pragtigs in dit wigt
Dat arm in slegte windels ligt?⁴⁷

H.

Een Ryckdom daar het al voor swigt:⁴⁸
Sijns Vaders is al 't Goud
Sijns Vaders is al 't Goud der aarde

B.

Sing Hemelen Hallelu-jah!
Sing (aarde) sing/ Hallelu-jah!
Dit kintje: want by sijn gena⁵³
Is Goud en Silver van geen waarde.

47 slegte windels: eenvoudige, armoedige doeken

48 daar: waar

53 Dit kintje: voor dit kleine Kind; by: in vergelijking met, in het licht van

VII.

M.

Waar (lieden) comt u dit van daan?⁵⁵

H.

Den Hemel deed het ons verstaan.

M.

Seyd' die hoe 't met dit kind oud gaan?

H.

Godt sprack/ en d' Eng'len tuigd'⁵⁸
Godt sprack/ en d' Englen tuigden van 't woort.

M.

Ey! ras vertell en seg ons op!⁶⁰
Mijn Geesten climmen in den top/⁶¹
Mijn herte springt van vreugden op/
Nu d' eene God-spraack d' and'ren antwoort.⁶³

55 Hoe weet u dit alles, mensen?

58 tuigd': getuigden

60 ras: vlug

61 Mijn geest wordt hemelwaarts geheven, vgl. Luk. 1:46 e.v.

63 d'eene God-spraack: nl. de verkondiging van Christus' geboorte aan de herders, Luk. 2:9-14; d' and'ren: nl. de aankondiging door de engel Gabriël aan Maria, Luk. 1:26-32; vgl. r. 100

[p. 341]

VIII.

H.

De nagt was duyster om ons heen/
En wy ons pligt in Vee-sorg de'en/
Als ons een luyster snel bescheen⁶⁶
Veel schoner dan de Zon
Veel schoonder dan de Zon in 't opgaan:
Verbaast wy sprongen op in schrick;⁶⁹
En/ d' een beswijckend met een snick/⁷⁰
Siet d' ander in een ogenblick
Den heldren Hemel heerlijck op-staan.⁷²

66 een luyster: een heerlijk licht

69 Verbaast: verschrikt

70 En terwijl de een bezwijmt (...)

72 op-staan: open staan

IX.

Strax hoorden wy ten Hemel uyt⁷³
Een Hemels bode/ een bly geluyd/
Een stemme die ons 't heyl beduyd/⁷⁵
En vriendelijck verbood
En vriendelijck verbood te schricken:
Want riep hy; siet de tyd is nu,
(O menschen in uw sonden schuw)⁷⁹
Den Hemel maackt sig op, om u
En gansch de werelt te verquicken.

73 Strax: terstond; ten Hemel uyt: vanuit de hemel, vgl. Luk. 2:9 e.v.

75 beduyd: verklaarde, verkondigde

79 schuw: afkerig

X.

Want heden u de Godheyd deelt
Der Offerhanden Tegen-beeld/⁸³
Daar Coning en Propheet van queelt/⁸⁴
Daar d' eynden van de werld
Daar d' eynden van de werld op wagten.
Gaat haastig heen na Davids Stadt/⁸⁷
En soeckt dien onwaardeerb'ren schat⁸⁸
In slegte lompjes opgevat.⁸⁹
En leert in Hem 't onsigtbaar agten.⁹⁰

83 Offerhanden: nl. de oud-testamentische offerdienst; Tegen-beeld: nl. Christus, Die in die offerdienst werd afgebeeld, vgl. Hebr. 9:13, 14

84 Coning en Propheet: de oud-testamentische bijbelschrijvers, met een allusie op de ‘koninklijke profeet David’; queelt: spreekt, zingt

87 na: naar

88 onwaardeerb'ren: niet genoeg te waarderen

89 slegte lompjes: eenvoudige doeken; opgevat: gewikkeld

90 't onsigtbaar: nl. het geestelijke; agten: waarderen

XI.

Doen meenden wy het was gedaan⁹¹
En stelden ons om heen te gaan⁹²
Maar doe ving eerst den Loffsang aan/⁹³
Van duysend Geesten die
Van duysend Geesten die Godt eerden;⁹⁵
En juychten: Eer sy Godt, die goed⁹⁶
Den armen mensch den vrede soet
Bestellend' sijn behagen doet,⁹⁸
En ons uws kinds geheymnis leerden.⁹⁹

91 Doen: toen; gedaan: afgelopen, beeindigd (nl. de boodschap van de engel)

92 stelden ons: maakten ons klaar

93 doe: toen; eerst: aanstonds, meteen, vgl. Luk. 2:13, 14

95 Geesten: engelen

96 goed: goedertieren

98 Bestellend': aanbrengend, bezorgend

99 uws kinds geheymnis: nl. dat dit Kind Gods Zoon is

[p. 342]

XII.

M.

Dat was den weergalm van den Groet/¹⁰⁰
Daar Gabriel mijn stil gemoet
Eens meed beroerden/ en het doet
My aan sijn dierbaar woord
My aan sijn dierbaar woord gedencken:
Uw vrugt, o Maget/ is uw croon
(Seyd hy) en uw Soon Godes Soon,
Den Hemel sal hem Davids throon
En Heerschappy voor eeuwig schencken.

100 Vgl. Luk. 1:28

XIII.

Nu sie ick d'eene God-spraack slaat^109-110
Accoord op d' ander/ en de maat^109-110110
Die waarheyd is die eeuwig staat:
Paar met my op dien maat¹¹²
Paar met my op dien maat uw kelen.

B.

Loff sy den Hemel wyd en breed
Die d' armen mensch den soeten vreed
Bestellend, sijn behagen deed!
En leerd ons Hallelu-jah quelen.¹¹⁷

109-110 slaat Accoord: stemt overeen met

109-110 slaat Accoord: stemt overeen met

110 maat: grondtoon, nl. de eeuwige waarheid van God, r. 111

112 Zing met mij mee op die maat

117 quelen: zingen

XIV.

M.

Nu merck ick dat de waarheyd daagt
Daar van den Siender lang gewaagt¹¹⁹
Heeft. Dat een ongeraackte Maagt¹²⁰
Beswangerd soud een kint
Beswangerd soud een kintje baren.

B.

Loff sy den Hemel wyd en breed
Die d' armen mensch den soeten Vreed¹²⁴
Na syn behagen spruyten deed!¹²⁵
Sing onse stemm en speel' ons snaren.¹²⁶

119 den Siender: de profeet, vgl. Jes. 7:14; lang: lang geleden

120 ongeraackte: ongerepte, zuivere

124 d' armen mensch: voor de arme, beklagenswaardige mens

125 Na: naar; spruyten: uitspruiten, voortkomen

126 Laat onze stem (dat) zingen en onze instrumenten (dat) spelen.

XV.

Dat Iesses soon ten throon geraackt;¹²⁷
Dat stercker magt ons banden slaackt;
Dat David voor sijn kudde waackt;
Dat d' eeuwe weer van goud
Dat d' eeuwe weer een goude eeuw is;¹³¹
(Loff sy den hemel wyd en breed.
Die d'armen mensch den saal'ge vreed
Na sijn behagen spruiten deed!)
Dat nu ons Heyland Iuda's Leeuw is;¹³⁵

127 Iesses soon: nl. Christus, vgl. Jes. 11:1, 10

131 Het beeld van de terugkeer van de gouden eeuw, zoals o.a. in de vierde Eclogae van Vergilius' beschreven, werd wel in verband gebracht met de geboorte van de Messias; vgl. Brinkkemper/ Soepnel, 12, 13.

135 Vgl. Openb. 5:5

[p. 343]

XVI.

Dat Godt in menschen-liefde blaackt;
Dat Lam en wolf ten vrede raackt;¹³⁷
Is in dit kintje waar gemaackt:
Wie sal dit diep geheym
Wie sal dit diep geheym beseffen?
(Loff sy den Hemel wyd en breed,
Die d' armen mensch den saal'gen vreed
Na sijn behagen spruyten deed!)
En wie sijn loff na waarde treffen?¹⁴⁴

Gods Soon geboren. Kerstlied in de vorm van een samenspraak tussen Maria en de herders. Dit is het tweede lied in een serie van drie over Christus' geboorte.

De inhoud laat zien welke troost, sterkte, heerlijkheid en rijkdom (str. III-VI) de geboorte van Christus bevat voor eenvoudigen van hart. De tekst kenmerkt zich door een direct en eenvoudig taalgebruik dat goed past bij het dialoogkarakter en bij de sprekende personen zelf. Hierdoor is dit lied vergelijkbaar met de twee samenspraken over Christus' opstanding (de teksten 67 en 68).

De structuur van dit lied is duidelijk. De inleiding vertelt hoe de herders na hun ontmoeting met de engelen Bethlehem met haast komen binnenlopen en Maria begroeten (str I-II).

Dan volgt een samenspraak tussen hen en Maria (str. III-VI). In elke strofe vraagt Maria aan de herders wat zij toch in haar pasgeboren kindje zien. Na het antwoord, waarin de herders iets van de betekenis van Christus' geboorte openbaren, volgt steeds een lofprijzing van hen allen in de vorm van een soort refrein. In strofe VII toont Maria zich benieuwd naar de herkomst van de kennis van de herders, omdat deze nauwkeurig overeenkomt met wat zij zelf van de engel Gabriël heeft gehoord.

Vervolgens vertellen de herders het verhaal van hun ontmoeting met de engelen, onder wie Gabriël, zoals dat in Lukas 2 te lezen is (str. VII-XI).

Na een strofe waarin Maria bevestigt dat aan de herders dezelfde boodschap is verkondigd als aan haar zelf (str. XII), volgt het slotgedeelte van dit lied (str. XIII-XVI). Het is een lofzang op het kerstwonder, waarin de dichter opnieuw een refrein heeft verwerkt.

Lit.: Brinkkemper/ Soepnel, 12, 13.

137 Vgl. Jes. 11:6

144 treffen: schatten