Uyt-spanningen

[p. 334]

72
Jesus geboren.

Stemme: Soyons playsants.⁺

I.

Siet daar is 't Ligt! Daar is nu 't ligt!¹
Daar berst het ligt door Mosis Duyster-heden:²
En heylsaam ligt Hem van 't gesigt³
Het dexsel dat sijn aangesigt be-clede'.
Die held're Son,
Daar 't al van singt en waagt/⁶
Ons nu in 't ooste daagt.
O! suyvre bron!
Waar sal ick uw spring vinden?⁹
Die eer de wereldt hing¹⁰
In 's Hemels glans/ in 's Hemels ring/¹¹
Was/ dien den Hemel min-de/
Was 's Hemels eeuwig Lieveling.
Hallelu-jah! Hal-le-lu-jah!

+ Melodie: Ontleend aan een bundel Franse luitmuziek, Thesaurus musicus, Antwerpen 1574, fol. 50^v. Vgl. H.M. Brown, Instrumental music printed before 1600. Cambridge, Mass. 1967, 276.

1 't Ligt: nl. Christus

2 Mosis Duyster-heden: de schaduwdienst van de oud-testamentische wet, door Mozes van God op de berg Sinaï ontvangen, vgl. Hebr. 8:5 e.v.

3 ligt: tilt, licht op; Hem: nl. Mozes, symbool van de oud-testamentische schaduwdienst, bij wie het dexsel, r. 4, door Christus als het Licht werd opgelicht, vgl. 2 Kor. 3:13-15

6 waagt: gewaagt, getuigt

9 spring: oorsprong

10 Die: nl. Christus; de wereld hing: (hier:) de aarde een plaats had gekregen

11 's Hemels ring: de hemelsferen, volgens het Ptolemeïsche stelsel, vgl. WNT XIII, 508

II.

Sluyt uw gesigt// Sluyt uw gesigt/¹⁵
Sluyt uw gesigt/ uw duyst're vleeschen-oogen:¹⁶
Dat cleyne wigt/ Dat arme wigt¹⁷
Eyscht hoger ligt om sijn geheym te toogen.¹⁸
Een Hemelsch straal¹⁹
Der Godtheyd eeuwig claar/²⁰
Ligt in die windels daar.²¹
En of geen praal/^22-24
Geen pragt van Conings-hoven^22-24
Schijnt in sijn Nedricheyd:^22-24
Daar ligt/ daar ligt nogthans/ daar ligt²⁵
(En wie soud dat geloven?)
Daar ligt des Hemels Heerlijkheyd!
Hallelu-jah! Hallelu-jah!

15 Lees: Bezie dit niet met aardse ogen, (maar door het geloof)

16 duyst're vleeschen-oogen: verduisterde lichamelijke ogen

17 wigt: schepsel, klein kind

18 Eyscht: vereist, vraagt; hoger ligt: nl. de verlichting door de Heilige Geest; toogen: tonen

19 Nl. Christus, vgl. Hebr. 1:3, Luk. 2:32

20 claar: schitterend, stralend

21 windels: doeken

22-24 of (...) Schijnt: ook al schijnt (...)

22-24 of (...) Schijnt: ook al schijnt (...)

22-24 of (...) Schijnt: ook al schijnt (...)

25 Daar ligt: vgl. Huygens, ‘Kersmis’ in Heilighe daghen, ed. L. Strengholt, Amsterdam, 1974, 70, 71

[p. 335]

[p. 336]

III.

De werelt dagt// De werelt dagt
Dat kind veragt Sy buyten 's huys gestooten;³⁰
Dit is een spruyt/ Een nedrig cruyd/³¹
Een wortel uyt een dorre grond gesproten.³²
Daar lag Hy heen/³³
Van niet een mensch ge-eert/³⁴
Van niet een mensch ge-eert/
Had Godt niet selff^36-41
Ten Hemel uyt-gesproken/^36-4137
En d'arme Mensch geleert/^36-41
Dat dat veragte wigt/ nu om^36-4139
Den mensch so laag gedoocken/^36-4140
Was 's Hemels weerdig eygendom.^36-41
Hallelu-jah! Hallelu-jah!

30 Sy (...) gestooten: kan beter buiten gesloten worden, vgl. Luk. 2:7

31 Vgl. Zach. 3:8

32 Vgl. Jes. 53:2

33 heen: neer, vgl. WNT VI, 313

34 Van: door

36-41 Vgl. Luk. 2:9-20

36-41 Vgl. Luk. 2:9-20

37 Ten Hemel uyt: vanuit de hemel

36-41 Vgl. Luk. 2:9-20

36-41 Vgl. Luk. 2:9-20

39 om: ten behoeve van

36-41 Vgl. Luk. 2:9-20

40 gedoocken: neergedaald

36-41 Vgl. Luk. 2:9-20

IV.

Hier siet men pragt// Hier siet men pragt
Van peerlen-dragt Nog goud nog silver blincken;⁴⁴
Geen blijde geur// Geen blijde geur⁴⁵
Van cleur op cleur Men rijsen siet en sincken.⁴⁶
Een slegten doeck/⁴⁷
Een nodig lijf-cieraad⁴⁸
De teere leedtjes vaat:⁴⁹
Ey! soeck/ ey! soeck
Voor 't oog geen rijcker crame'!⁵¹
Want in onsigtb'ren staat/⁵²
Ligt sonder pragt/ Van Cled'ren dragt/
Des Hemels erfgename.
Des Hemels enig erfgenaam.
Hallelu-jah! Hallelu-jah!

44 Nog (nog): noch

45 blijde geur: mooie opschik, luister, vgl. WNT IV, 1875

46 Van cleur op cleur: van allerlei kleuren; rijsen siet en sincken: voor de ogen ziet heen en weer gaan

47 slegten: eenvoudige

48 nodig: noodzakelijk

49 De teere leedtjes: het tere lichaampje; vaat: omhult

51 rijcker crame': kraamkamer van een rijke

52 onsigtb'ren staat: de staat die voor het lichamelijke oog onaanzienlijk is, vgl. r. 15-18

V.

Nu vreugd op vreugd// Nu vreugd op vreugd/^57-58
Bedrijft verheugt! die nog in tranen baden.^57-58
Des Hemels Eer// Des Hemels Eer⁵⁹
Comt tot ons neer Te wijsen 's Hemels paden.⁶⁰
Wat hoger Goed^61-62
Bedied die Nedricheyd?^61-62
Looft ons die Nedricheyd?⁶³
Schept Hogen moet!⁶⁴

57-58 Laat degenen die nog (steeds) zeer bedroefd zijn, nu verblijd vreugde op vreugde bedrijven.

57-58 Laat degenen die nog (steeds) zeer bedroefd zijn, nu verblijd vreugde op vreugde bedrijven.

59 Des Hemels Eer: nl. Christus

60 Te: om te; 's Hemels paden: de wegen des Heeren

61-62 Naar welk hoger (geestelijk) goed wijst deze nederigheid (nl. van Christus)?

61-62 Naar welk hoger (geestelijk) goed wijst deze nederigheid (nl. van Christus)?

63 Welke belofte houdt deze nederigheid voor ons in?

64 Hogen: grote, veel

[p. 337]

65

Nu Nedricheyd comt banen⁶⁵

 

Den weg die opwaarts leydt.⁶⁶

 

Bedrijft geneugt// bedrijft geneugt!⁶⁷

 

Dit kintje wast uw tranen.

 

Dit kintje wast uw tranen af.

70

Hallelu-jah! Hallelu-jah!

65 Nedricheyd: nl. Christus

66 opwaarts: nl. naar God

67 geneugt: vreugde

VI.

Com Jesu daal// Com Jesu daal!
Een ligten straal van Hemelsche Heerlijckheden⁷²
Wt enckel mededogen sendt
In dese ellend Der Herten-duysterheden.
Sijn sy soo goed^75-76
Niet als die Cribbe-cluys?^75-7676
Maackt gy die tot uw huys!
Comt ons des Nagts⁷⁸
Oock uyt den Hemel leeren/
En met uw Moeder kuys⁸⁰
Uw dierbaar Woord/ uw Heylsaam woord
Tot Siele-spijse keeren:⁸²
So singt ons hert in haar accoort.⁸³
Hallelu-jah! Hallelu-jah!

Jesus geboren. Lied naar aanleiding van degeboorte van Christus. Deze tekst is de eerste in een serie van drie gedichten over dit heilsfeit. Zij laten zich onderling nauwelijks vergelijken. Het eerste lied (72) weidt op traditionele wijze uit over de afwezigheid van pracht en praal bij Christus' geboorte, de tweede tekst (73) heeft het karakter van een lofzang in de vorm van een samenspraak en het derde lied (74) kenmerkt zich door een filosofische benadering en een barokke stijl.

Het is opvallend dat in de gereformeerde liedboeken uit de zeventiende eeuw weinig kerstliederen voorkomen.

In de kring van geestverwanten van Jakobus Koelman, waartoe ook L. behoorde, bestonden grote reserves ten aanzien van het vieren van kerkelijke feestdagen. Daarbij zal de zoete en onschriftuurlijke inhoud van veel kerstliederen de populariteit van dit genre bij de gereformeerden niet bevorderd hebben.

Strofe I vormt de inleiding van dit gedicht. Christus wordt voorgesteld als het Licht, dat reeds van eeuwigheid scheen, maar nu bij Zijn geboorte door de duisternis van de oud-testamentische schaduwdienst heenbreekt.

In de strofen II-IV werkt de dichter een traditionele tegenstelling uit: het natuurlijk oog ziet in Christus' geboorte slechts nederigheid en armoede, terwijl de gelovige er de geestelijke waarde van inziet.

Stofe V stelt de nederige geboorte juist voor als bron van vreugde. Door zo laag neer te dalen kan Jezus de Zijnen de weg ten hemel wijzen. Het lied sluit af met een gebed (strofe VI). Daarin wordt de wens uitgesproken Jezus' geboorte op dezelfde wijze als Maria te mogen overdenken en bezingen.

Lit.: Trimp (1), 108.

72 ligten straal: lichtstraal

75-76 soo goed Niet als: niet net zo (duister) als

75-76 soo goed Niet als: niet net zo (duister) als

76 Cribbe-cluys: de donkere ruimte van de kribbe

78 des Nagts: nl. onze geestelijke duisternis; leeren: onderwijzen

80 En evenals Uw reine moeder

82 keeren: aanwenden, vgl. Luk. 2:19, 51

83 in haar accoort: met haar verenigd