Uyt-spanningen

[p. 303]

63
Dwaasheyd
Van de Begeerlijckheyd der Oogen,
of Geld-Liefde.⁺

I.

Had gy dat Heerlijck' oyd gesien/¹
Dwaas! dwaas! al uw begeert
Soud uyt uw oog en herte vlien/³
Ja oog en hert// Die strick ontwerd/⁴
Sig aan den Hemel bien.

+ Melodie: Wellicht nieuw gecomponeerde melodie zonder wijsaanduiding.

1 dat Heerlijck': nl. van het hemels leven

3 vlien: verdwijnen

4 Die strick: nl. van de geldzucht; ontwerd: vormvariant van ontward, uit de war raken, vgl. Psalm 124:7

II.

Al het begeerlijck/ dat uw oog
Dwaas! dwaas! hier so belonckt/⁷
Lockt wel de Siel/ maar laatse droog⁸
In duysternis: en daar toe is
Uw eed'le siel te hoog.¹⁰

7 belonckt: met begerige blikken beziet

8 droog: geestelijk onvruchtbaar

10 hoog: belangrijk

III.

Siet het alom-gepresen Goud,
Dwaas! dwaas! 't leert het u selff.
Is 't niet en swaar en dorr, en koud?¹³
En can het oog// wel naar om hoog¹⁴
Door 't on-doorschynig Goud?¹⁵

13 dorr: onvruchtbaar

14 naar om hoog: omhoog zien

15 on-doorschynig: ondoorzichtig

IV.

't Lastige pack van 't swaar metaal¹⁶
Dwaas! dwaas! druckt u de Siel/
Dat die ter stof en helle daal'¹⁸
En noyd het oog en hert om hoog
Heylsaam ten Hemel haal.

16 Lastige: zware, moeilijke

18 Dat: zodat; stof: het aardse, vergankelijke, vgl. Ps. 119:25

V.

Wast' er yet in 't on-vrugtbaar goud?²¹
Dwaas! dwaas! dat roept u toe
Den Rijckdom vogteloos en koud/²³
Geeft sap nog saat/ maar dorre laat²⁴
Des Heren Wijngaerd-houd.²⁵

21 Wast' er yet: Zou er iets groeien

23 vogteloos: zonder (levens) sappen

24 saat: zaad, vrucht

25 Wijngaerd-houd: hout van de druivenstruiken, bedoeld worden de gelovigen, zie bijv. Jes. 5:1-2 en Joh. 15:1-8

[p. 304]

VI.

Killig is al het Geld en goed²⁶
Dwaas! dwaas! siet gy niet wel
Hoe haest het wassend Geld den gloet²⁸
Van Liefdeslist, en meer de kist²⁹
Dan d' arme buycken voedt?³⁰

26 Killig: koud

28 haest: snel; wassend: groeiende

29 Liefdeslist: liefde uit berekening [voedt]; kist: geldkist

30 d'arme buycken: de buiken van de armen

VII.

Wat doet het al-bekoorlijck Ligt/^31-3531
Dwaas! dwaas! Hemel en All^31-35
Verdwijnen uyt uw teer gesigt?^31-3533
Ist niet om dat/ des Werelds schat^31-35
U staan comt in de ligt?^31-3535

31-35 Strofe VII bevat twee retorische vragen: ‘Wat is het dat (...)?’ en ‘Is het niet (...)?’

31 al-bekoorlijck Ligt: zeer verleidende licht (nl. van het materiële bezit)

31-35 Strofe VII bevat twee retorische vragen: ‘Wat is het dat (...)?’ en ‘Is het niet (...)?’

31-35 Strofe VII bevat twee retorische vragen: ‘Wat is het dat (...)?’ en ‘Is het niet (...)?’

33 teer gesigt: gemakkelijk te verleiden oog

31-35 Strofe VII bevat twee retorische vragen: ‘Wat is het dat (...)?’ en ‘Is het niet (...)?’

31-35 Strofe VII bevat twee retorische vragen: ‘Wat is het dat (...)?’ en ‘Is het niet (...)?’

35 U het licht ontneemt (door de schaduw)?

[p. 305]

VIII.

Sluyt maar het oog eens voor dien straal³⁶
Dwaas! dwaas! die u verleydt;
Tot dat een blick uyt 's Hemels Saal
(Als die in Min sig opent) in³⁹
Uw duistere ziele daal.

36 dien straal: nl. van des Werelds schat, r. 34

39 in Min: in liefde

IX.

Daar is het al van Louter goud:
Dwaas! dwaas! maar daar het oog⁴²
Door heenen als door glas beschouwt^43-44
Het Eeuwig Ligt// en dat gesigt^+43-4444
Alleen is uw behouwt.⁴⁵

42 daar: nl. in 's Hemels Saal, r. 38

43-44 Apoc. 21:18: Openb. 21:18, ‘En het gebouw van haar muur was jaspis; en de stad was zuiver goud, zijnde zuiver glas gelijk.’

+ Apoc. 21:18.

43-44 Apoc. 21:18: Openb. 21:18, ‘En het gebouw van haar muur was jaspis; en de stad was zuiver goud, zijnde zuiver glas gelijk.’

44 Het Eeuwig Ligt: nl. God

45 behouwt: behoud

X.

Springen van Hemelsch Heylsaam nat/⁴⁶
Dwaas! dwaas! daar sig u bie'n/
Die 't Hert verquicken dorr en mat;⁴⁸
En maken 't sterck/ tot 's Hemels werck/⁴⁹
Van Merg en Vetheyd sat.⁵⁰

46 Springen: fonteinen, bronnen; Hemelsch Heylsaam nat: nl. Gods genade, vgl. Jes. 44:3, Joël 3:18

48 dorr en mat: bijv. bij Hert

49 's Hemelsch werck: nl. het loven van God

50 Merg en Vetheyd: vgl. Jes. 25:6; sat: verzadigd

XI.

Ah! dat den Hemel eens ontsloot/
Dwaas! dwaas! sluysen van Heyl/⁵²
En in uw Siel een golfje goot!
So ware wis// Uw siele fris⁵⁴
End' all uw lusten dood.⁵⁵

52 sluysen: fonteinen, vgl. Gen. 8:2

54 wis: zeker

55 lusten: aardse begeerten

XII.

Grondelose Algenoeghsaamheid!
Eeuw-Eeuw-Eeuwige Spring
Van aller Scheps'len lieflijckheyd!
O Volle Godt! Wy comen tot⁵⁹
Uw Rijcke Goedicheyd.

59 Volle: overvloedig rijke

XIII.

Schepselen staat wat uyt de ligt!⁶¹
Valsch-Valsch is al uw glansch:⁶²
Wy werden sat van dit gesigt/⁶³
En crijgen dan een walge van⁶⁴
't Verleydend schemer-ligt.

61 staat wat uyt de ligt: ga uit het licht staan, vgl. str. VII

62 Valsch: onwaarachtig

63 sat: moe, oververzadigd

64 walge: walging

[p. 306]

XIV.

Weerdige Self! verliest u meed.⁶⁶
(Valsch-Valsch-weerdige Selff!)
Wie is' er die sijn Siel besteedt^68-69
In dit gesigt// End in dat Ligt^68-69
Sig selven niet vergeet?

66 Self: zelfzucht, het ik; meed: ook

68-69 besteedt In: overgeeft aan

68-69 besteedt In: overgeeft aan

XV.

Als dese son in Middag-steylt⁷¹
Staan sal boven het hooft/
Wie isser die de diepte peylt
Of grond vindt aan// Dien Oceaan⁷⁴
Als Hy sig mede-deylt?⁷⁵

71 in Middag-steylt: als de zon op het hoogst staat

74 Dien Oceaan: nl. God. Deze mystiek gekleurde term komt overeen met bijv. de in tekst 34, 63 en 79 gebruikte beelden.

75 sig mede-deylt: Zich in genade schenkt

XVI.

Deyle den Hemel maar een straal^76-78
Van Sig; Nietige wereld^76-78
Vol schat/ vol pragt vol weerde daal:^76-78
Voor dit gesigt Versmade ick ligt⁷⁹
't Genot van altemaal.⁸⁰

Bloeymaand 1675.⁺

Dwaasheyd van de begeerlijckheyd der oogen, of geld-liefde. Lied over een van L.'s geliefde thema's, nl. dat aardse schatten niet opwegen tegen de hemelse. In dit gedicht wordt de dwaasheid getekend van degenen die zich laten verleiden door begeerte naar het aardse, naar 1 Joh. 2:16 aangeduid als begeerlijkheid der ogen. De dichter adstrueert dit met de in de titel genoemde ‘geld-liefde’.

Het voorbeeld van het goud krijgt daarom een brede uitwerking. De in strofe III genoemde kenmerken van goud (zwaar, onvruchtbaar, koud en ondoorzichtig) worden in de vier volgende strofen een voor een uitgewerkt.

In de volgende strofen wordt het aardse goud gesteld tegenover de hemelse heerlijkheid. Deze is wèl helder, doorzichtig (str. IX) en vruchtbaar (str. X-XII). Het gedicht eindigt zoals het begonnen is: Wie iets van de hemelse heerlijkheid smaakt, versmaadt alle aardse begeerlijkheden.

Het gedicht is rijk aan metaforiek. Het genieten van de hemelse heerlijkheid of van God Zelf wordt aanvankelijk aangeduid als het beschenen worden door een goddelijk licht (str. VII en VIII). Vanaf strofe X, waar het gaat over de vruchtbaarheid van het hemelse, voegt de dichter het beeld toe van de bron of de oceaan waarin de gelovige wegzinkt. In strofe XV worden beide beelden vermengd. Met deze metaforen sluit L. aan bij het Middeleeuwse mystieke gedachtengoed.

Lit.: Trimp (1), 75, 101; Beversluis, 8 (T, 6 str.).

76-78 Als de hemel (nl. God) maar een straaltje van zichzelf schenkt, dan zinkt (deze) nietswaardige wereld die vol schatten, vol pracht en vol van waardevolle dingen is, daarbij weg.

76-78 Als de hemel (nl. God) maar een straaltje van zichzelf schenkt, dan zinkt (deze) nietswaardige wereld die vol schatten, vol pracht en vol van waardevolle dingen is, daarbij weg.

76-78 Als de hemel (nl. God) maar een straaltje van zichzelf schenkt, dan zinkt (deze) nietswaardige wereld die vol schatten, vol pracht en vol van waardevolle dingen is, daarbij weg.

79 ligt: gemakkelijk

80 altemaal: alles

+ Bloeymaand: mei. Deze tekst is het laatste gedateerde gedicht van L., vgl. Trimp (1), 101