Uyt-spanningen

[p. 276]

59
Weldadicheden der jonckheyd van eene geloovige.

II. Lof-sang.⁺

I.

Waack op mijn siel/ nu moet gy weer¹
Ten love van den Opper-Heer²
Vermelden sijn Barmherticheden teer.
Na dat Hy u so dier gecogt/⁴
En afgedwaalt/ had weer gesogt/⁵
En weer-gebragt/ door 't Bad het heylsaam vogt.⁶

+ Melodie: Volgens de aanduiding in het Nederlands volkslied-archief komt deze melodie overeen met een Sarabande. Als zodanig komt de melodie ook voor in het uit 1671 daterend handschrift Klavierboek Anna Maria van Eijl, editie Frits Noske. Amsterdam 1976, nr. VII.

1 weer: het is nl. de tweede lofzang

2 Ten love: tot lof

4 so dier gecogt: vgl. 1 Kor. 6:20, 7:23

5 en u, nadat u afgedwaald was, heeft teruggezocht

6 't Bad het heylsaam vogt: nl. de doop als teken van de wedergeboorte in Christus, vgl. Tit. 3:5, 6

II.

Dat water scheen de leedtjes maar⁷
Te raacken/ dog de vloeden claar⁸
Van d' onsigtbaren Geest besproeyden 't hert.
Thans wierden 's Hemels sorgen rijck^10-1210
(Hoe algemeen) my Vaderlijck/^10-12
Wann' s Hemels Heer/ mijn Heer en Vader werd.^10-12

7 de leedtjes maar: slechts het lichaam

8 vloeden claar: heldere stromen

10-12 L. bedoelt te zeggen, dat Gods algemene verzorging, bestemd voor alle mensen, met de doop nu voor hem veranderd is in een vaderlijke verzorging, gebaseerd op een verbondsrelatie.

10 Thans: aanstonds; 's Hemels sorgen rijck: overvloedige zorg van God

10-12 L. bedoelt te zeggen, dat Gods algemene verzorging, bestemd voor alle mensen, met de doop nu voor hem veranderd is in een vaderlijke verzorging, gebaseerd op een verbondsrelatie.

10-12 L. bedoelt te zeggen, dat Gods algemene verzorging, bestemd voor alle mensen, met de doop nu voor hem veranderd is in een vaderlijke verzorging, gebaseerd op een verbondsrelatie.

III.

Doen wast niet vreemt dat coorn en wijn¹³
Mijn dierbaar voedsel moesten sijn/¹⁴
Dat vier en vogt my dienden op haar pas/¹⁵
Dat Moeder-sorg/ en boden-vlijd¹⁶
My naackt' en deckten op de tijd/¹⁷
Wann' s Hemels Heer/ mijn Heer en Vader was.¹⁸

13 coorn: koren, (dus:) brood

14 dierbaar: kostbaar

15 vier: vuur, (dus:) warmte; vogt: vloeistof, dus: drinken; op haar pas: op de daarvoor bestemde tijd

16 boden-vlijd: ijver van de dienstbode, vgl. r. 63

17 naackt' en deckten: uit- en aankleedden; op de tijd: op tijd

18 Wann': aangezien

IV.

Verwondert u niet dat van traan¹⁹
En stem/ die niemand cond verstaan/
De Moeder juyst de mening soo cond raan:²¹
Want die het alles maackte en ciert²²
Die my en haar het herte stiert/²³
Des Hemels Heer/ mijn Heer en Vader wierd.

19 traan: het huilen

21 de mening: de bedoeling; raan: raden, begrijpen

22 ciert: schoon, mooi maakt

23 stiert: bestuurt

[p. 277]

V.

Dat yder met het wigtje speelt²⁵
Sijn voetjens vat/ sijn hantjes streelt/
Dat yders mont hem lieve kusjes deelt/²⁷
Dat yder sust als 't wigtje schreyt/
Dat yder lacht dat yder vleyt/²⁹
Is so eens hogen Vaders hoog beleyd.³⁰

25 wigtje: kindje

27 deelt: geeft

29 vleyt: lief doet

30 hoog beleyd: verheven bestuur

VI.

Thans riep der oudren hert en mond³¹
Met d' oogen op dat Heyl-verbond³²
Heer! uw gena dat cleyne wigtje jond!³³
Spaar siel en lijf tot uwer eer!
En siet! den zegen daalde neer/
Want s' Hemels Heer/ mijn Vader was/ en Heer.

31 Thans: wijst terug naar r. 10; der oudren: van de ouders

32 Met het oog op het genadeverbond (gesymboliseerd in de doop)

33 jond: gun

[p. 278]

VII.

De teere jonge leedjes cranck³⁷
Begonden sig aen stoel en banck³⁸
Te oeffenen in d' ongewonen ganck:
Gy sond uw Engel van om hoog/⁴⁰
Die onder uw voorsienig oog
De onbeswayde leedjes droeg en boog.⁴²

37 cranck: nog ongeoefende

38 Begonden: begonnen

40 Vgl. Ps. 91:11, 12, ‘Want Hij zal Zijn engelen van u bevelen, dat zij u bewaren in al uw wegen. Zij zullen u op de handen dragen, opdat gij uw voet aan geen steen stoot.’

42 onbeswayde: onvaste, ongeoefende; boog: stuur en richting gaf

VIII.

Der Ouderen sorgvuldicheyd/⁴³
Die my de trouwe dienstbaarheyd
Der trouwen aanbevoolen had; geleydt⁴⁵
My self met hert ende oog altijd/⁴⁶
Dat waar ick kruip of loop/ in blijdt⁴⁷
My na-oogt/ en voor ongelucken vrijdt.⁴⁸

43 sorgvuldicheyd: zorgzaamheid

45 Der trouwen: van het dienstpersoneel

46 self: heeft betrekking op Der Ouderen sorgvuldicheyd, r. 43

47 Dat: betr. vnw.; hert ende oog, r. 46, vormt het antecedent; in blijdt: met vreugde

48 vrijdt: bewaart, behoedt

IX.

Dus hoedede uw Voorsichticheyd⁴⁹
Door uwer Eng'len dienstbaarheid
En dierbare Ouderen sorgvuldicheyd;
Dat ick mijn leedtjens swack en teer
Noch breeck in 't vallen nog verseer:^53-5453
Nog 't vinnig vier door ongeval my deer.^53-54

49 uw: nl. van God

53-54 Noch (...) nog (...) Nog: niet (...) noch (...) noch

53 verseer: pijn doe; vier: vuur

53-54 Noch (...) nog (...) Nog: niet (...) noch (...) noch

X.

Een spell' had my de keel verstickt;⁵⁵
Een mes mijn herte door geprickt;
't Venijn had ick voor suycker ingeslickt;⁵⁷
Mijn lend'nen waren omgewrickt;⁵⁸
Mijn leden uyt het lidt geswickt;
De swacke ribben van haar plaats geschrickt;⁶⁰

55 spell': stuk speelgoed; had (...) verstickt: zou me hebben doen stikken; my: dat. De opsomming van mogelijke gevaren gaat drie strofen lang door, waarna een nieuwe reeks begint.

57 't Venijn: het vergif

58 omgewrickt: verwrongen

60 van geschrickt: met een schok uit hun stand gebracht

XI.

Een schreeuw had my het ingewand/
Een val mijn been/ of arm/ of hand
Doen breken/ door der boden mis-verstand;⁶³
Een kouw' had my het swack gewricht/
Een vlieg/ een mugg het teer gesigt⁶⁵
Geschonden/ en gerooft het sonne-ligt.

63 mis-verstand: domheid

65 gesigt: oog, gezichtsvermogen

[p. 279]

XII.

De maag was my door lust na sand⁶⁷
Off steen/ bedorven; 't ingewand
Door wat al niet! door soeticheid de tand;
Door rauwicheden 't jonge bloed;⁷⁰
Had Kinder-lust sijn lust geboed/⁷¹
En gy my niet door Ouders sorg behoedt.⁷²

67 lust: begeerte

70 rauwicheden: wijst op onjuiste samenstelling van een lichaamsvocht, vgl. WNT, XII, 415. Het is mogelijk dat L. hier uitgaat van de in de 17e eeuw gangbare mening, dat het eten van rauw voedsel (groente en fruit) schadelijk voor het lichaam is, vgl. Koelman, De plichten der ouders, blz. 181, ed. 1982, Houten.

71 Als kinderlijke verlangens bevredigd zouden zijn,

72 gy: nl. God

XIII.

Dat in de blaas geen scherpen steen,
Geen stuypen in de swacke le'en⁷⁴
Mijn teer gestel van pijne schudden de'en:
Ja dat niet gansch mijn vleesch vervult^76-79
Met smerte was door d' erref-schult/^76-79
Was/ Hemels Heer/ uw Vaderlijck gedult.^76-79

74 stuypen: stuipziekte

76-79 De theologisch achterliggende gedachte is, dat wegens de schuld door de erfzonde het lichaam rechtvaardig geheel door pijn geteisterd zou kunnen worden, maar dat God daarvoor bewaart in Zijn genade (Vaderlijck gedult, r. 78).

76-79 De theologisch achterliggende gedachte is, dat wegens de schuld door de erfzonde het lichaam rechtvaardig geheel door pijn geteisterd zou kunnen worden, maar dat God daarvoor bewaart in Zijn genade (Vaderlijck gedult, r. 78).

76-79 De theologisch achterliggende gedachte is, dat wegens de schuld door de erfzonde het lichaam rechtvaardig geheel door pijn geteisterd zou kunnen worden, maar dat God daarvoor bewaart in Zijn genade (Vaderlijck gedult, r. 78).

XIV.

Dat 's nog al niet: Een dertle Minn^76-7979
Had my ter borst gedruckt/ en in
Het vleesch'lijck hert een nog verkeerder sin.⁸¹
By Goddeloose boden had⁸²
Mijn siel wel so een trant gevat/⁸³
Die Godes vrees daar uyt gebannen had.⁸⁴

76-79 De theologisch achterliggende gedachte is, dat wegens de schuld door de erfzonde het lichaam rechtvaardig geheel door pijn geteisterd zou kunnen worden, maar dat God daarvoor bewaart in Zijn genade (Vaderlijck gedult, r. 78).

79 Dat 's nog al niet: Dat alles is nog niets; dertle Minn: lichtzinnige voedster

81 De achterliggende gedachte is, dat met het voeden de zonde in het hart werd opgenomen; sin: geneigdheid

82 By: door; boden: dienstboden

83 trant: manier van doen; gevat: zich gewoon gemaakt

84 Godes vrees: eerbiedige hoogachting tegenover God, de vreze Gods

XV.

Een bose mond had my de mond^85-87
Tot laster-woord/ en leugen-vond^85-87
Gewent ter breuck van 't Heylige verbond.^85-87
Een hoofdig Hooft sijn eygen sin/⁸⁸
Een pronckaert pracht geblasen in^8989-90
Mijn Hert/ een gierigaart sijn vuyl gewin:^89-9090

85-87 Lasterpraat zou ook mij aan het voortbrengen van laster en leugens hebben doen wennen tot verbreking van het genadeverbond; had, r. 85, is vele malen samengetrokken, zowel in deze als in de volgende strofe.

85-87 Lasterpraat zou ook mij aan het voortbrengen van laster en leugens hebben doen wennen tot verbreking van het genadeverbond; had, r. 85, is vele malen samengetrokken, zowel in deze als in de volgende strofe.

85-87 Lasterpraat zou ook mij aan het voortbrengen van laster en leugens hebben doen wennen tot verbreking van het genadeverbond; had, r. 85, is vele malen samengetrokken, zowel in deze als in de volgende strofe.

88 hoofdig: eigenzinnig; sin: wil

89 pronckaert: ijdeltuit

89-90 in Mijn Hert: samengetrokken van r. 88-93

89-90 in Mijn Hert: samengetrokken van r. 88-93

90 vuyl gewin: zondig winstbejag

XVI.

Der sotten toorn de Hevicheyd:⁹¹
't Wangunstig Hert sijn Nydicheyd:⁹²
De felle wraacklust haar wraeckgiericheyd.
Een bosen had my Goddeloos⁹⁴
Een vreselose weseloos⁹⁵
Gemaeckt; een hopelosen hopeloos.

91 Hevicheyd: drift

92 Nydicheyd: jaloezie

94 Een bosen: een slecht, goddeloos mens

95 Een vreselose: iemand die nergens bang voor is; weseloos: verstomd van schrik

[p. 280]

XVII.

Waar had die siele/ door het beeld^97-98
Van bosen voorgang sagt gestreeld/^97-9898
Niet uytgeslipt/ en dertel meed gespeeld?⁹⁹
Had gy dat toom-loos hert (van aart^100-101
Ten val genegen) niet bewaart/^100-101
Aan U door 't heylig Bad/ en Bond gepaart.¹⁰²

97-98 het beeld (...) voorgang: het voorbeeld van zonde

97-98 het beeld (...) voorgang: het voorbeeld van zonde

98 gestreeld: bekoord

99 uytgeslipt: uitgegleden

100-101 Had gij (...): Als gij (...) had; toomloos: niet te beteugelen

100-101 Had gij (...): Als gij (...) had; toomloos: niet te beteugelen

102 Aan U door de doop en her genadeverbond verbonden.

XVIII.

Dit sal ick op mijn Cyther slaan.
Laat dien het lust der helden daan^104-105
In hogen sang ten hogen pronck doen staan:^104-105
Singt Heyren-val/ en steden-dwang/¹⁰⁶
Singt Vorsten-bloed/ en Vad'ren-rang/¹⁰⁷
Singt Hoog en Laag/ in hooge en lagen sang;¹⁰⁸

104-105 Laat wie daar zin in heeft, hoog opgeven van de daden der helden door middel van een hooggestemd lied (zier. 106-108).

104-105 Laat wie daar zin in heeft, hoog opgeven van de daden der helden door middel van een hooggestemd lied (zier. 106-108).

106 Singt: zing over; Heyren-val: de nederlaag van de legers; steden-dwang: het bedwingen, veroveren van steden

107 Vad'ren-rang: de positie van de vaderen

108 Zing, hoog- en laaggeplaatsten, met verheven en eenvoudige liederen.

XIX.

My deert dat arm verbeyded' oog¹⁰⁹
Dat dwaas voor wijs/ en laag voor hoog
Besint/ besingt/ en noyt ter waarheyt vloog.¹¹¹
Ick moet een kint ten Hemel gaan:⁺¹¹²
Singt wat u lust/ ick sal voortaan
Mijn Kinder-Heyl op Kinder-Cyther slaan.¹¹⁴

109 My deert: ik heb medelijden met; verbeyded': verwachtingsvol (mogelijk zetfout voor: verbeydend'; ook kan aan ‘verblindet’ gedacht worden)

111 Besint: bedenk

+ Math. 18.3.

112 Vgl. Matth. 18:3, ‘Voorwaar zeg Ik u: Indien gij u niet verandert en wordt gelijk de kinderkens, zo zult gij in het Koninkrijk der hemelen geenszins ingaan.’

114 Op kinderlijke wijze zingen over de kinderlijke beleving van mijn zaligheid.

XX.

'T is Hy wiens hoogt den Hemel vreest/¹¹⁵
Wiens magtig Al-beschick den Geest^116-117116
Der Coningen als rijpe druyven leest/^116-117
Voor wien wat leeft vaack trilt en beeft/
Als stoff dat aan de wagen cleeft;
Die dus met my sijn bond bevestigt heeft.¹²⁰

115 hoogt: majesteit; den Hemel: degenen die in de hemel zijn

116-117 Vgl. Ps. 76:13, ‘Die den geest der vorsten als druiven afsnijdt, Die den koningen der aarde vreselijk is’.

116 Al-beschick: Albestuur

116-117 Vgl. Ps. 76:13, ‘Die den geest der vorsten als druiven afsnijdt, Die den koningen der aarde vreselijk is’.

120 dus: op deze wijze; bond: verbond

XXI.

Een Coning wiens verheven Throon¹²¹
Veel landen nedrig guide boo'n/¹²²
Reckte eens sijn snaar ten ongemenen toon/¹²³
Te loven 't geen hy wonder// sag¹²⁴
Als been/ vel/ vleesch/ puls sonder// slag¹²⁵
In d' ongevormden clomp daar onder lag:¹²⁶

121 Een Coning: nl. David, de dichter van Ps. 139 waaraan gerefereerd wordt in r. 123-126

122 gulde: zetfout voor hulde

123 Zong eens op een bijzondere wijze

124 Te loven: om te loven; 't geen hy wonder// sag: vgl. Ps. 139:14, ‘Ik loof U, omdat ik op een heel vreselijke wijze wonderbaarlijk gemaakt ben; wonderlijk zijn Uw werken.’

125 puls: pols, WNT, XII, 4801; slag: polsslag

126 daar onder: nl. onder been (...) slag, r. 125

[p. 281]

XXII.

En soud' ick niet u Goedicheyd¹²⁷
Vertellen? Die in Duysterheyd¹²⁸
My/ als den Grootsten Coning heeft bereyd?¹²⁹
Maar nauwelijcx in 't ligt gebragt/
Toonde onverdiend en onverwagt
In so veel goeds sijn Vader-gunst en Magt.¹³²

Loumaand 1660.⁺

Weldadicheden der jonckheyd van eene geloovige. II. lof-sang. Dit tweede lied over Gods zorg voor het gelovige jonge kind begint met de betekenis van de doop. Hieruit vloeien volgens de dichter al de vaderlijke zegeningen van God voort, omdat God door middel van dit sacrament in een verbondsrelatie met de gelovige staat (r. 10-12).

In dit lied worden de voorrechten van een gedoopt kind opgesomd. De zorgvuldigheid van de ouders (str. VIII) en de voorzienigheid van God (str. IX) bewaren het kind voor alledaagse en geestelijke ongelukken (str. X-XVII). De meditaties over de jeugd monden uit in een doxologie. Daartoe werd de ziel aan het begin van de twee liederen ook opgeroepen (strofe I en II van tekst 58).

Dat in deze tweede lofzang God veel vaker als Vader wordt aangeduid dan in de eerste, heeft te maken met het feit dat de dichter nu in de doop zijn startpunt heeft gekozen (vgl. r. 10-12).

Lit.: Knappert, 277; Trimp (2), 507; Trimp (3), 13, 143.

127 Goedicheyd: goedheid, genade

128 Duysterheyd: nl. die van de baarmoeder, vgl. Ps. 139:13 en 15

129 My: samengetrokken in r. 129 (lijd. voorw.) en 131 (meew. voorw.); als: als zijnde; den Grootsten Coning: God als almachtige Schepper

132 Vader-gunst: Vaderlijke goedheid

+ Loumaand: januari