Uyt-spanningen

[p. 239]

53
De heylige maagd Maria Jesus moeder bevrugted.

Te singen als Onder de Linde groen, daer &c.⁺

I.

Almagtig Vader lief! die my van kinds been aan¹
Hebt in sorgen opgevoedt/²
En van ongeval behoedt/³
En op u leerde staan.⁴
U heeft mijn jeugdig hert Gelieft/ gedient/ gevreest:⁵
Gy sijt Heere van mijn sin/⁶
Gy den doele van mijn min⁷
Alleen altijd geweest.
Noyt en heeft mijn vryery/
Noyt der menschen vlyery/
Noyt de vuyle lust/ Noyt de leuye rust/¹¹
Noyt de hovaerdy/ Noyt de leckerny/¹²
Haar Heerschappy gelust.¹³

+ Melodie: De melodie is van Engelse herkomst (All in a garden green) en wordt o.a. via een vertaling in Den bloemhof van de Nederlantsche Ieught, Amsterdam 1610, gehanteerd bij Stalpart van der Wielen en Bredero. Vgl. Matter, ‘De melodieën van Bredero's liederen’, 80-82.

1 lief: achtergeplaatst bijv. nw.

2 in sorgen: zorgzaam

3 van ongeval: voor ellende

4 staan: vertrouwe

5 mijn jeugdig hert is ond.

6 sin: geneigdheid

7 den doele: het doel

11 vuyle lust: onreine begeerte

12 hovaerdy: hoogmoed, trotsheid; leckerny: culinaire genoegens

13 Macht over haar (nl. mijn min, r. 7) begeerd

II.

Als my een dertel mensch van wulpse minne sprack;¹⁴
Vader uw opregte min¹⁵
Toomden al mijn togten in/¹⁶
En niemand dien toom brack.
Als my het boose vleesch tot vuyle lusten ried/¹⁸
(O! gevarelijcken strijd/
Die de ziel van binnen lijdt!)
Mijn wil en woud het niet.
Want uw Schoonheyd boven all/²²
Uw weldaden sonder tal/
Uwe lieflijckheyd/ Al-genoegsaamheyd/
Naam als Oly goed/ Woorden Honig-soet²⁵
Sijn in mijn hert gespreyt.²⁶

14 dertel: wellustig; wulpse: lichtzinnige, zinnelijke

15 Vader: aangesproken persoon

16 togten: hartstochten

18 boose: verdorven; ried: aanspoorde

22 boven all: die alles te boven gaat

25 Naam als Oly goed: vgl. Hooglied 1:3; Woorden Honig-soet: vgl. Psalm 119:103

26 gespreyt: uitgespreid

[p. 240]

[p. 241]

III.

Om dat uw wijsen raad my/ Vader/ had bereyd^27-28
Na de wijs van alle vleesch/^27-28
Was ick in een stage vrees²⁹
Dat my de lust mis-leyd.³⁰
Mijn teer' en stille jeugd had rijper raad van doen/³¹
Om in dees fenijnig' eeuw³²
Tegen Tyger/ Beer/ en Leeuw^33-34
d' Onnoselheyd te hoe'n.^33-34
Als dan Joseph (mijn genood)³⁵
My sijn kuysche minne bood;³⁶
Koos ick hem ten Heer/ Om mijn kuysheyd teer
In een reynen Egt/ Na uw wil geregt/³⁸
Te hoeden voor on-eer.

27-28 Omdat ik (...) mens was als ieder ander,

27-28 Omdat ik (...) mens was als ieder ander,

29 stage: gedurige

30 lust: hartstocht; mis-leyd: verleiden zou

31 rijper raad van doen: een rijpere raadgever nodig (nl. Jozef, die in de chr. traditie als een oude(re) man werd voorgesteld)

32 fenijnig' eeuw: boze, verdorven tijd

33-34 In deze metafoor wordt de vrouwelijke zuiverheid voorgesteld als een lam, dat tegen wilde dieren beschermd moet worden.

33-34 In deze metafoor wordt de vrouwelijke zuiverheid voorgesteld als een lam, dat tegen wilde dieren beschermd moet worden.

35 genood: metgezel

36 kuysche minne: reine liefde; teer: kwetsbare

38 reynen Egt: zuiver huwelijk; na: naar; geregt: volmaakte

IV.

Mijn Joseph heeft my lieff/ en ick mijn Joseph weer:⁴⁰
Liefde-band van mensch en mensch/
t' Saam-gevoegde sielen/ wensch
Ick/ en in d' egt niet meer.
Uw Algenoegsaamheyd my dus behoeden wilt.⁴⁴
Joseph is Maria's rust/
En Maria Josephs lust/⁴⁶
En Gy ons beyder schild.
Alder-soetsten Menschen-min!
Na des Hemels reynen sin/⁴⁹
Daar bevallicheyd/ Daar lieftallicheyd/⁵⁰
Daar getrouwicheyd In de Suyverheyd
Den grond van 't Huwlijck leyt.⁵²

40 weer: wederkerig

44 dus: zo; behoeden: beschermen

46 lust: vreugde

49 Na: overeenkomstig; sin: bedoeling

50 Daar: waar

52 Den grond (...) leyt: de basis vormt

V.

Maar weynig dagt mijn siel/ dat 't ongeschapen Ligt/⁵³
't Onberispelijck beleyd
Sig in mijne duysterheyd⁵⁵
Een woning had gestigt:
Hy woud den armen mensch besoecken van om hoog/
End' om 's Hemels wel-gevall⁵⁸
Wt te voeren in dit dal/
Hy lugt en wolcken boog;⁶⁰

53 weynig dagt mijn siel: ik had er geen erg in; 't ongeschapen Ligt: nl. Christus, vgl. 1 Tim. 6:16

55 duysterheyd: Vergeleken met 't Ongeschapen Ligt (r. 53) is de mens duisternis.

58 wel-gevall: welbehagen

60 boog: doorbrak

[p. 242]

 

En quam dalen in mijn schoot:

 

So quam 't leven in de doot/

 

En nam uyt mijn vleesch Dat ons siel genees/⁶³

 

En nam uyt mijn bloed Dat ons siele voed';⁶⁴

65

Dus mensch uyt mensch verrees.⁶⁵

63 Dat (...) genees: hetgeen onze ziel zal genezen

64 Dat (...) voed'; hetgeen onze ziel zal voeden, vgl. Joh. 6:55, ‘Want Mijn vlees is waarlijk spijs, en Mijn bloed is waarlijk drank.’

65 Dus: aldus, op deze wijze

VI.

O! onbegrijpelijck/ en grondeloos besluyt!⁶⁶
Die den Hemel heeft gemaackt⁶⁷
My (sijn nedrig schepsel) naackt/⁶⁸
En kiest my tot sijn bruyd!
My dunckt die woorden van dien Hemelschen gesand⁷⁰
Klincken my nog in het oor/
Als hy my begeerde voor⁷²
Dat uytverkoren pand;
Dat begorded met gena⁷⁴
Soud beswangert sijn/ en dra
Baren 's Hemels soon/ Die sijns Vaders throon/
Die sijn eeuwig deel Laten soud/ en heel⁷⁷
Weer erven tot sijn loon.

66 grondeloos: niet te peilen, bodemloos

67 Die: Degene Die

68 My (...) naackt: nadert tot mij

70 gesand: nl. de engel Gabriël, vgl. Luk. 1:26

72 voor: tot

74 begorded: vervuld met, vgl. WNT II (1-2), 1408

77 deel: nl. de hemelse heerlijkheid; Laten: verlaten; heel: geheel

VII.

Ick groet u/ Hemeling! (seyd hy) verkoren Maagd!⁷⁹
Aller Vrouwen Heerlijckheyd!
Die de vrye Goedicheyd⁸¹
Des Hemels hebt behaagt.
Vreest niet Mary/ die gunst in 's Hemels ooge vindt:
Doe' de Maan sijn ouden keer⁸⁴
Drie drie-maal/ dan com ick weer/
En gy gelegt van kind.⁸⁶
Jesus noemt sijn Naam: Die is/^87-88
Was/ en wesen sal gewis^87-88
Gods Soon wesentlijck; End in Davids rijck^8989-90
Maackt Israel vry Wt sijn slaverny/^89-90
End hoedt hem Eeuwiglijck.

79 De aankondiging, beschreven in Luk. 1:26-38; Hemeling: door de hemel uitverkoren

81 Goedicheyd: goedheid

84 Doe': als; ouden keer: gewone baan

86 gelegt: zult bevallen zijn

87-88 Vgl. bijv. Openb. 16:5

87-88 Vgl. bijv. Openb. 16:5

89 wesentlijck: werkelijk

89-90 Het ond. Die (r. 87) is samengetrokken. De geestelijke verlossing van Gods volk uit de handen van de duivel wordt vergeleken met de verlossing van Israël uit Egypte.

89-90 Het ond. Die (r. 87) is samengetrokken. De geestelijke verlossing van Gods volk uit de handen van de duivel wordt vergeleken met de verlossing van Israël uit Egypte.

[p. 243]

VIII.

So hoog een groet te steyl was voor de lage tent⁹²
Van mijn hert/ dat/ sig gelijck/⁹³
Altijd van sig nedriglijck
Te dencken was gewent.
Ick ruymd'et door 't geloov op 't onfeylbare woord/⁹⁶
Vragend' in verwondering/
Hoe een Maagde-boorteling⁹⁸
Con comen ten geboort?
's Hemels Geest sal van om hoog
(Seyd' hy) slaan 't Almagtig oog
Op uw Nedricheyd: En uw reynicheyd
Dragen doen ten loon 's Hemels heylig Soon¹⁰³
Veel' eeuwen toegeseyd.

92 steyl: onbevattelijk

93 sig gelijck: zoals het er bij past

96 ruymd' et: nam alle bezwaren er uit weg

98 Maagde-boorteling: geborene uit een maagd

103 Dragen doen: samentrekking met 's Hemels Geest sal (r. 100)

IX.

Mijn still' gelatenheyd seyd' niet dan/ Siet uw Maagd!¹⁰⁵¹⁰⁵
Heer: uw wil is altijd goed/
End' uw woord waragtig: doet
Met my als 't u behaagt.
Wat can 't geloov niet al/ als 't stille liefde draagt?
Heyl uyt hopelose nood;
Elders 't leven uyt de dood;
En hier een Vrugtbre Maagt.
Nu sal d'onbevleckte Jeugt
Sich voortaan in Minne-vreugd¹¹⁴
Gaan vermaken: want 't Overdiere pand¹¹⁵
Dat ick nu verwarm Valt my haast in d' arm/¹¹⁶
En steeckt mijn hert in brand.

25. Lou-m. 1669.⁺

105 In de tekst van ed. 1676 ontbreekt de strofeaanduiding IX; niet: niets anders

105 gelatenheyd: onderworpenheid

114 Minne-vreugd: vreugde in geestelijke) liefde

115 Overdiere: zeer kostbare

116 haast: snel (versta: wordt nu snel geboren)

+ Lou-m.: januari

[p. 244]

De heylige maagd Maria Jesus moeder bevrugted. Gedicht waarin Maria korte tijd voor de geboorte van Christus mediteert over haar levensloop. De eerste vier strofen vormen een afgerond geheel, waarin Maria's gedachten over de liefde en haar verhouding tot Jozef aan de orde worden gesteld. Het is opvallend dat de dichter Maria in de mond legt, dat de geestelijke liefde in het huwelijk uitstijgt boven de lichamelijke begeerten (r. 42, 43); vgl. Trimp (1), 113, 114.

Strofe V beeldt de overgang van het meisje Maria naar de moeder des Heeren in barokke bewoordingen uit. De dichter benadrukt de paradox dat God uit een gewone sterveling geboren wilde worden. In de overige strofen blikt Maria terug op haar ontmoeting met de engel Gabriël. De bijbelse dialoog uit Lukas 1:26-38 is voor een belangrijk gedeelte verspreid in de tekst terug te vinden.

Het gedicht is niet geplaatst in het eerste deel van de bundel, waarin teksten over bijbelse stof zijn opgenomen. De reden hiervan kan zijn dat de inhoud sterk overeenkomt met die van de teksten 50-54. De jonge Maria die zich in plaats van aan de lichamelijke liefde geheel wijdt aan de geestelijke liefde tot God en het Kind Jezus dat zij verwacht, lijkt in alles op het meisje dat als ik-persoon in tekst 50 het woord voert.

Lit.: Trimp (1), 90, 113, 114; Graafland (2), 111.