Uyt-spanningen

[p. 231]

51
Schepselen niet en Jesus al.⁺

Singt als: Rosemont waer gy vliedt.⁺

I.

Schepsels snood! Die mijn hart¹
Locken door vermaack ten smart/²
Door een loos gevley/ Door een valsch vermaack/³
Weet dat ick uw valscheyd sie/ en wraak':⁴
Jesu! Jesu soet! Jesu! hoogste van
Al wat my lusten can:⁶
Jesu! wilt gy my/ ick wil u/ wil u alleen/⁷
En segg tot al de schepsels: Neen.

+ Titel Niet: hetgeen volstrekt zonder waarde is, nietswaardig, vgl. WNTIX, 1942

+ Melodie: De melodie is identiek aan die van tekst 6.

1 Schepsels snood: verdorven schepsels

2 locken (...) ten: verleiden tot

3 loos: bedrieglijk; valsch: onecht

4 Weet: besef; valscheyd: schijn; sie: doorsie; wraak': afkeur

6 Alles wat mij behagen kan.

7 wilt gy my: Als Gij mij accepteert

II.

Menschen-gunst/ maar een blick/⁹
Menschen-ongunst/ maar een schrick/
Stelen 't herte weg; nog ist haat nog gunst/¹¹
Maar niet dan der schepslen tover-cunst.¹²
Jesu! Jesu lief! Jesu 't hoogste van
Al wat mij trecken can!
Jesu wilt gy my/ geeft dat by my menschen niet
Meer gelden dan een enckel Niet.¹⁶

9 maar: niet meer dan; blick: (lett.:) ogenblik, dus: wat erg snel voorbijgaat

11 nog (...) nog: noch (...) noch

12 niet dan: niets anders dan; tover-cunst: macht tot verleiden

16 gelden: geacht worden; Niet: iets onbetekenends, nietswaardigs

III.

Menschen-schoon/ 't Hooft-stuck van¹⁷
Wat ons hier behagen can:
't Ciersel van uw beeld/ Dat my billijck weckt¹⁹
Tot uw lof/ mijn hert vaack van u treckt.
Jesu! Jesu schoon! Jesu 't schoonste van
Wat my behagen can!
Jesu wilt gy my/ leert my dat bevallijckheyd²³
Bedrog is; schoonheyd ydelheyd.

17 't Hooft-stuck: het voornaamste

19 't Ciersel van uw beeld: sieraad gemaakt naar Gods beeld, vgl. Gen. 1:26; billijck: terecht

23 bevallijckheyd: bekoorlijkheid

IV.

Menschen-min Die 't gemoed
Boven al herleven doet/
d' Edle menschen-min/ als se menschen vleydt.
In onreyne togt my ligt misleyd'.²⁸

28 togt: hartstocht; ligt: gemakkelijk; misleyd': op het verkeerde pad brengt

[p. 232]

Jesu! Jesu lief! Jesu 't minlijckst van
Al wat ick minnen can!
Jesu mint gy my/ Laat u min/ u cruys/ u croon^31-32
Mijn min my heyl'gen doen/ of doon.^31-32

31-32 Jezus, als U mij liefhebt, laat dan Uw liefde (...) òf mij brengen tot een heilig en kuis leven, òf mijn aardse liefde doden.

31-32 Jezus, als U mij liefhebt, laat dan Uw liefde (...) òf mij brengen tot een heilig en kuis leven, òf mijn aardse liefde doden.

V.

D' yd'le pragt/ 't costelijck kuys^33-34
Van mijn cleed/ mijn hoff/ mijn huys^33-34
Draagt de naam van Reyn, dat het oog verquickt/³⁵
Als/ helas! het hert in 't dorre stickt.³⁶
Jesu! Jesu schoon! Jesu cierlijckst van
Wat my vermaken can!
Jesu! wilt gy my/ geev my U dan tot cieraad/
En doet my sien des Hemels staat.

33-34 't costelijck kuys Van mijn cleed: de waardevolle netheid van mijn kleding

33-34 't costelijck kuys Van mijn cleed: de waardevolle netheid van mijn kleding

35 Reyn: schoonheid, sierlijkheid, vgl. WNT XII (3), 1629, 1641; verquickt: aangenaam is, streelt

36 Als: terwijl; in 't dorre stickt: in geesteloosheid omkomt

[p. 233]

VI.

't Soet vermaack dat 't geboomt/
Dat het beeckje daar het stroomt/
Dat het morgen-rood/ dat het groene cruyd
Geven; soeckt in als mijn hert ten beuyt.⁴⁴
Jesu! Jesu lief! Jesu 't soetste van
Wat my vermaken can!
Jesu! wilt gy my/ Toont my u in wat daar swiert^47-48
In cruyd/ in spruyt/ in pluym-gediert.^47-48

44 soeckt (...) beuyt: zoekt in alles mijn hart te veroveren

47-48 Toont (...) spruyt: Vertoon Uzelf aan mij in (alles) wat zich vertoont in het groen, in wat bloeit

47-48 Toont (...) spruyt: Vertoon Uzelf aan mij in (alles) wat zich vertoont in het groen, in wat bloeit

VII.

Leckre tong/ gulsicheyd⁴⁹
Heeft my dickmaals stil misleydt:⁵⁰
's Hemels mild gerief/ 's lichaams wisse nood⁵¹
Creeg de schuld van wat de lust gebood.
Jesu! Jesu soet! Jesu 't soetste van
Al wat my smaken can!
Jesu! wilt gy my/ schenckt my 's Hemels leckerny⁵⁵
In waar geloov/ so ben ick vry.

49 Leckre tong: begerigheid naar voedsel

50 stil: ongemerkt

51 's Hemels mild gerief: gaven die God op milde wijze schenkt; 's lichaams wisse nood: de beslist aanwezige behoefte van het lichaam aan voedsel

55 's Hemels leckerny: geestelijke gaven

VIII.

Ah! Gevoel! ah! Gesigt/^57-59
Ah! betovrend schemer-ligt!^57-59
Geven op de hand! Tegenwoordicheyd!^57-5959
Wat hebt gy my veelmaals 't hert verleydt?
Jesu! Jesu lief! Jesu 't waardigst van
Al wat my trecken can!
Jesu wilt gy my/ Doet my door 't gelove sien
Wat heyl d'onsigtbaarheden bien.⁶⁴

Slagt-m. 1661.⁺

57-59 De opgesomde zintuiglijke waarnemingen zijn slechts bedrieglijke verleidingen.

57-59 De opgesomde zintuiglijke waarnemingen zijn slechts bedrieglijke verleidingen.

57-59 De opgesomde zintuiglijke waarnemingen zijn slechts bedrieglijke verleidingen.

59 Tastbare gave! Het heden!

64 d' onsigtbaarheden: geestelijke zaken

+ Slagt-m.: november

[p. 234]

Schepselen Niet en Jesus Al. Lied over de betrekkelijkheid van aards genot tegenover de liefde tot Jezus. Samen met tekst 54 illustreert deze tekst de gereserveerde houding van de dichter ten opzichte van het geschapene. Hoewel in de titel een tegenstelling tussen de geloofsgemeenschap met Jezus en de genieting van aardse goederen wordt gesuggereerd, brengt de dichter in het gedicht wel enige nuancering aan. Deze bestaat hierin dat welwillendheid (str. II), lichamelijke schoonheid (str. III), onderlinge liefde (str. IV), fraaie kleding en inrichting van huis en tuin (str. V), de schoonheid van de natuur (str. VI) en heerlijk voedsel (str. VII) wel positief als gaven van God kunnen worden geduid. Meestal fungeren ze echter als verleiders die de mens van het hemelse weg trekken.

Trimp stelt dat volgens L. ‘het aardse zijn karakter van ijdelheid, van Niet, eerst krijgt wanneer het zich aan de dienst van God onttrekt en doel op zichzelf wil zijn’ (Trimp (1), 24). L.'s gedichten tussen 1660 en 1665 vertonen als gevolg van verinnerlijking van zijn geloofsleven veel trekken van de Hoogliedmystiek. Het daarin centraal stellen van Jezus als Bruidegom leidt vaak tot afzien van de dingen van deze wereld.

De dichter heeft het thema, zoals dat in de titel uitkomt, in de vormgeving van de strofen tot uitdrukking gebracht. Elke strofe begint met het noemen van een aspect van aards genot, waarvan in vier regels de betrekkelijkheid of bedrieglijkheid wordt aangetoond. In de tweede helft van elke strofe wordt een loffelijke eigenschap van Jezus daar tegenover gezet. Elke vijfde regel, die het omslagpunt vormt, is identiek van opbouw. Door deze vormgeving is het gedicht een hecht geheel.

Lit.: Van Es, 353; Trimp (1), 14, 15, 24, 118, 120; Trimp (2), 513-514; Trimp (3), 93-94, 116, 198, 204; Trimp (4), 198; De Boer, 143; Graafland (2), 107.