Uyt-spanningen

[p. 223]

50
Het jonge en onbecommert leven.⁺

Te singen: Als de tien Geboden. Item Als reveille vous. siet boven pag 65. Of anders/ als hier volgt⁺

I.

Doet yemand sorg/ of jaren beven/^1-4
Verteert hem commer of verdriet/^1-42
(Hoe wonder wel lust my het leven!)^1-43
Van sorg of commer weet ick niet.^1-4

+ Titel onbecommert: zorgeloze

+ Melodie: vgl. tekst 26 en 29.

1-4 Al moge het zo zijn dat zorgen en het klimmen van de jaren iemand verschrikken, en dat (...) hem verteren, ik weet niet van zorg en moeite.

1-4 Al moge het zo zijn dat zorgen en het klimmen van de jaren iemand verschrikken, en dat (...) hem verteren, ik weet niet van zorg en moeite.

2 commer: moeite

1-4 Al moge het zo zijn dat zorgen en het klimmen van de jaren iemand verschrikken, en dat (...) hem verteren, ik weet niet van zorg en moeite.

3 Hoe wonder wel: wat wonderlijk goed; lust: bevalt

1-4 Al moge het zo zijn dat zorgen en het klimmen van de jaren iemand verschrikken, en dat (...) hem verteren, ik weet niet van zorg en moeite.

II.

Mijn jeugdig hert wil aan geen banden/⁵
Het schrickt voor commer en voor pijn:⁶
Dies geev' ick dat in Iesus handen/⁷
Daar 't altijds vry en bly sal sijn.⁸

5 wil aan geen banden: wil van geen belemmeringen weten

6 schrickt: schrikt terug

7 Dies: daarom

8 altijds: in elke omstandigheid

III.

Mijn hertje is een wees verlaten/⁹
En/ als het sig van schild ontbloot/¹⁰
Ist onder duysend die het haten/¹¹
In duysend prijck'len van de Dood.¹²

9 verlaten: achtergepl. bijv. naamw.

10 als (...) ontbloot: als het zich ontdoet van zijn bescherming

11 duysend: duizenden

12 prijck'len van de Dood: doodsgevaren

IV.

De wereld segt/ Ick sal u cleden
Met sijd en costelijck gewaad/¹⁴
Dat na de mood' uw soete leden¹⁵
En jonge jaren voeg'lijck staat.¹⁶

14 sijd: zijde; costelijck: kostbaar

15 na: naar; soete leden: bevallig lichaam

16 voeg'lijck staat: goed past bij

V.

Ick deck uw wang met losse locken;¹⁷
Ick maack uw arm ter elboog naackt:
Ick koord' en boord' uw sijde rocken;¹⁹
En herstell' al wat u mismaackt:²⁰

17 losse locken: losvallende haarlokken

19 koord': voorzie van koord (een fluwelen of zijden streng), vgl. WNT VII, 5437; boord: omzoom, voorzie van een boordsel, hier: fraai en versierend afwerken, omboorden, vgl. WNTIII, 473

20 herstell': corrigeer; mismaackt: lelijk maakt

[p. 224]

VI.

Ick prang uw schouders in balijnen/²¹
In doecken en in diere kant:²²
En doe in soet verschiet verschijnen²³
Aan hand en borst den Diamant.

21 prang: pers, boei

22 diere kant: kostbare kanten kraag

23 in soet verschiet: in een bevallige verscheidenheid, vgl. WNT XX (2), 4

VII.

Weg ydelheden! strenge banden!²⁵
Aan-lockelijcke slaverny!
Gy bindt mijn armen en mijn handen/
En laat mijn jeugdig hert niet vry.

25 strenge banden: strenge (mode) voorschriften

VIII.

Soud ick mijn wel-geschapen leden/²⁹
En dier-gecogte sieltje meed/³⁰
En jonge jaren gaan besteden
In 't kopen van mijn eeuwig leed?³²

29 wel-geschapen: die door God goed geschapen zijn, èn: die geen opsiering nodig hebben

30 En (...) meed: alsmede; dier-gecogte: duur gekocht, (nl. door het bloed van Christus), vgl. 1 Kor. 6:20, ‘Want gij zijt duur gekocht’

32 mijn eeuwig leed: van wat mij in eeuwig lijden zal brengen, nl. de wereldse pronkerige kleding

IX.

Die sijde stricken wis sijn stricken³³
En prangen van mijn vrye siel;³⁴
Daar my de Hel mee comt versticken/³⁵
Op dat ick in sijn handen viel.

33 wis: zeker; stricken (2); boeien

34 prangen: knellende banden; vrye: ongebonden (door aardse ijdelheden)

35 de Hel: nl. de duivel; versticken: benauwen, WNTXX, II, 791

[p. 225]

X.

Mijn lieven Jesus trouwen Vader/³⁷
Die Deugd-cieraad voor ydlen schijn³⁸
Wt-deelt; gy sult mijn goedheyds ader³⁹
En ick sal altijd d' uwe sijn.

37 Trouwe Vader van mijn lieve Jezus,

38 Deugd-cieraad: het sieraad van een oprecht deugdzaam leven; voor: in plaats van

39 ader: bron

XI.

Het is my beter hier met Deugden⁴¹
Voor Godt en mensch verciert te staan/
(Want dat is hier ons Hemel-vreugde/
Eer wy ten Hemel inne-gaan;)

41 hier: nl. op aarde

XII.

Dan na een cleyn vermaack van d' oogen⁴⁵
Verworpen van uw aangesigt/
Het eeuwig knersen te gedogen⁴⁷
In 't eeuwig Duyster/ sonder Ligt.⁴⁸

45 cleyn vermaack van d' oogen: kortstondig genieten van pracht en praal, vgl. 1 Joh. 2:16, ‘Want al wat in de wereld is, namelijk (...) begeerlijkheid der ogen’

47 gedogen: verduren

48 Nl. in de hel

XIII.

Sal ick eens Hallelu-jah singen⁴⁹
Met die hier sijn in smaad en pijn/⁵⁰
Soo moet ick van de wereldlingen/⁵¹
Als Jesus Bruyd/ gescheyden sijn.⁵²

PAUSE.

49 eens: nl. in het hiernamaals

50 Nl. met de lijdende medegelovigen; vgl. Openb. 7:13, 14.

51 Soo: dan; wereldlingen: werelds levende mensen

52 Als: in de hoedanigheid van

XIV.

De bose lusten my verleyden⁵³
Door overdaat en leckerny/
Om my van Jesus af te scheyden
Door slegte tongen-heerschappy.⁵⁶

53 De bose lusten: nl. van het eigen vlees

56 slegte tongen-heerschappy: platvloerse begeerte naar overdadig eten

XV.

Neen tonge/ daar sijt gy te cleyn toe/⁵⁷
Gy werdt so ligt mijn Meester niet:⁵⁸
En Hertje daar sijt gy te reyn toe/
En onder suiverder gebied.⁶⁰

57 cleyn: gering

58 werdt: wordt; ligt: gemakkelijk

60 gebied: gezag, nl. van God

XVI.

Mijn Jesus/ als ick so veel spijse^61-62
Maar hebbe/ dat ick leven can/^61-62
so sal ick uwe Goedheyd prijsen
Voor enckel brood als smaacklijck Mann.⁶⁴

61-62 Vgl. Spr. 30:8: ‘voed mij met het brood van het mij bescheiden deel.’

61-62 Vgl. Spr. 30:8: ‘voed mij met het brood van het mij bescheiden deel.’

64 Voor: om der wille van; enckel: niet meer dan; Mann: manna, het voedsel, dat de Israëlieten kregen tijdens hun reis door woestijn op weg naar Kanaän, vgl. Ex. 16:14, 15

[p. 226]

XVII.

In waarheyd dit en is mijn spijs niet/⁶⁵
Maar 't Hemelsch brood van boven af;⁶⁶
Het vleesch dat Jesus ons ten prijs liet
Als hy 't voor ons ter cruyce gaf.⁶⁸

65 In waarheyd: in wezen

66 't Hemelsch brood: vgl. Ps. 105:40, ‘Hij verzadigde hen met hemels brood.’ De vergelijking van het manna met Christus stoelt op Joh. 6:31-33 en 48-58.

68 Voor: om der wille van

XVIII.

Begeerten! die ick niet en kenne/⁶⁹
Blijv uyt mijn onbesoedelt hert/
Dat ick aan Jesus liefde wenne/⁷¹
Op dat het niet bevleckt en werd.

69 Begeerten: onreine (seksuele) gedachten; r. 69-70 vormen een antithese met r. 71-72

71 wenne: vgl. Job 22:21, ‘Gewen u toch aan Hem en heb vrede’

XIX.

Ey Jesu lief! besit mijn oogen:⁷³
Ey Jesu lief! besit mijn tong:⁷⁴
Ey Jesu lief! wilt niet gedogen⁷⁵
Dat oyt mijn voet te dertel sprong.⁷⁶

73 Vgl. r. 45

74 Vgl. r. 56

75 gedogen: dulden, toestaan

76 dertel: lichtzinnig

XX.

Ey Jesu lief! besit mijn ooren/
Ey Jesu! houd mijn handen vast/
Dat die niet dertels oyt en horen/
Dat geen van desen mis en tast.⁸⁰

80 mis (...) tast: verkeerde dingen doet

XXI.

Ja Jesu lief! besit gy 't herte/
En houdt dat rijck voor eeuwig in/⁸²
Duldt daar nog min/ nog minne-smerte/⁸³
Als Iesu lief! uw reyne min.⁸⁴

82 dat rijck: domein; houdt (...) in: houdt bezet (fig.), vgl. WNT VI, 1694

83 nog: noch; min: liefde; blijkt uit r. 83-84 een voorkeur om maagd te blijven terwille van de liefde van Jezus? Vgl. echter r. 132.

84 Als: dan alleen; reyne: zuivere

XXII.

Nog eens Heer Jesu! mijn gedagten⁸⁵
(Die duysenden tot stricken sijn)⁸⁶
Bewaart die/ dat sy maar betragten⁸⁷
Ons liefden/ Here/ d'uw en mijn.

85 gedachten: nl. van liefde

86 tot stricken: tot een verleiding, vgl. Spr. 12:13, 22:25

87 dat: opdat; maar: slechts; betragten: bedenken

XXIII.

Laat dubben/ dutten in gepeynsen/⁸⁹
Laat sugten vry so lang hy leeft/⁹⁰
Laat anders dencken/ anders veynsen⁹¹
Die Jesum liev niet liev en heeft:⁹²

89 dubben: aarzelen, weifelen; dutten in gepeynsen: tobben in zijn gedachten, sombere gedachten koesteren

90 Laat sugten vry: laat hij/zij maar zuchten

91 anders: nl. dan mijn gedagten, r. 85; anders veynsen: zich anders voordoen

92 Jesum liev: de lieve Jezus; r. 92 is ond. bij r. 91

[p. 227]

XXIV.

Laat vry/ die wil/ die heerschappy toe/^93-94
En treurig draag dien overlast/^93-94
Mijn jeugdig hert blijft daar te vry toe/⁹⁵
Mijn jonge jaren vreugde past.

93-94 Laat hen die dat willen, zich gerust aan deze heerschappij onderwerpen en laat hen in treurigheid deze zware last dragen,

93-94 Laat hen die dat willen, zich gerust aan deze heerschappij onderwerpen en laat hen in treurigheid deze zware last dragen,

95 Mijn jeugdig hart is tezeer aan vrijheid gehecht,

XXV.

U sal ick soetste Jesu singen/
Een vrolijck liedtjen; en weerom⁹⁸
Mijn hertjen in u vrolijck springen
Van nu aan tot mijn ouderdom.

98 weerom: opnieuw

XXVI.

Daar sal dan 't Hallelu-jah na-slaan/¹⁰¹
Als ick u in een reyn gewaad
Sal als een reyne maagd'lijn na-gaan¹⁰³
Op Syons hoogten/ waar gy gaat.⁺¹⁰⁴

2. Pause.

101 na-slaan: weergalmen

103 maagd'lijn: meisje

+ Openb. 14:4.

104 waar: waar ook; Openb. 14:4, ‘Dezen zijn het, die met vrouwen niet bevlekt zijn, want zij zijn maagden. Dezen zijn het, die het Lam volgen, waar Het ook heengaat. Dezen zijn gekocht uit de mensen, tot eerstelingen Gode en het Lam.’

XXVII.

Niet can mijn herte meer bederven¹⁰⁵
Als 't volgen van mijn eygen sin,¹⁰⁶
Dies leerde Jesus my versterven¹⁰⁷
Als ick quam t' sijner scholen in.¹⁰⁸

105 Niet: niets

106 sin: wil

107 versterven: mijzelf verloochenen, vgl. Van de Ketterij, 5.2.1

108 't sijner scholen: vgl. Van de Ketterij, 7.4.1

XXVIII.

Mijn eygen sin is niet dan draff: ja¹⁰⁹
Mijn Jesus is mijn heyl: daarom
Hoe 'k verder van my selven af-ga¹¹¹
Hoe 'k digter by mijn Iesus com.

109 draff: drab (fig.: waardeloos), vgl. Luk. 15:16

111 Hoe meer ik mijzelf verloochen,

XXIX.

En meest dewijl mijn jonge jaren¹¹³
Des Hemels wegen ongewent/¹¹⁴
In 's menschen-saken onervaren¹¹⁵
Sijn; Jesus uw geleyde sendt.¹¹⁶

113 meest: vooral; dewijl: aangezien

114 Niet gewend aan Gods leiding

115 's menschen-saken: zaken van volwassenen

116 sendt: wil zenden

XXX.

Gy hebt mijn Vader my benomen/¹¹⁷
Dat was uw wil/ dies oock de mijnn':
U sal ick/ Heer/ als Vader schromen/¹¹⁹
En so sult Gy mijn Vader sijn.

117 De ik-figuur is wees, d.w.z. vaderloos; ook L.'s vader, Joost Cornelisz., was overleden op 21 april 1660 op 76-jarige leeftijd

119 schromen: vrezen, eerbiedigen

[p. 228]

XXXI.

Mijn lieve Moeder sal ick eeren/
En lieven met een trouwe min/¹²²
En in gehoorsaamheyd gaan leeren
Haar Moederlijck gebod en sin.¹²⁴

122 lieven: liefhebben; min: liefde

124 sin: wil

XXXII.

Mijn lieve Moeder uw bevelen
Sal ick betragten alle-tijd/¹²⁶
Die my na 't goddelijck bedelen¹²⁷
Mijn Vader en mijn Moeder sijt.

126 betragten: opvolgen

127 my: voor mij; na 't goddelijck bedelen: naar Gods beschikking

XXXIII.

Mijn sin/ mijn soete Jesu! buygen¹²⁹
Wil ick om u/ en Moeder meed/
En dat in al mijn doen betuygen/¹³¹
Dog meest so ick ten egte treed.¹³²

3. Pause.

129 Mijn sin (...) buygen: Mijn wil (...) onderwerpen

131 in al mijn doen: in al mijn handelingen; betuygen: tot uiting laten komen

132 ten egte treed: in het huwelijk treed. De ik-figuur behoort zich bij dat gewichtige besluit te vergewissen van wat Christus en de moeder welgevallig is.

XXXIV.

Myn Hert/ Heer Jesu! wilt hervormen^133-134
Ten Hemel door uw Heerschappy/^133-134
Om die met yver te bestormen:¹³⁵
Den sleur-trant van de werld verby.¹³⁶

133-134 hervormen Ten Hemel: toebereiden voor de hemel

133-134 hervormen Ten Hemel: toebereiden voor de hemel

135 die: nl. de Hemel, r. 134

136 Den sleur-trant van de werld: de gewone manier van doen in de wereld; sleur is een synoniem van trant; de in sleur ontaarde godsdienst wordt gesteld tegenover ijver, r. 135; verby: achter mij latend

XXXV.

Geen sleur-dienst can mijn siel genoegen/¹³⁷
My walgt het padt dat d' eerde gaat/¹³⁸
Maar wil my met die reye voegen¹³⁹
Die steeds op Zyons heuvel staat.¹⁴⁰

137 sleur-dienst: in sleur ontaarde godsdienst; genoegen: vergenoegen

138 My walgt: ik walg van

139 reye: schare

140 Die (...) staat: nl. Gods kinderen, vgl. Jes. 31:4

XXXVI.

Weg vuyle lied'ren/ dertle boecken/¹⁴¹
Het Woord dat 's Hemels liefde gaf/
Sal ick in Liefden ondersoecken:
Sendt/ Heer/ uw Geest van boven af.

141 vuyle: onkuise; dertle: lichtzinnige, wulpse

XXXVII.

Het verckens-gnorren van de sangen^145145-146
Des werelts is mijn siele een last/^145-146
Mijn jeugdig vrolijck hert sal hangen^147-148
Aan Zyons maat-sang eeuwig vast.^147-148148

145 verckens-gnorren: varkensgeknor

145-146 de sangen Des werelts: de wereldse (erotische) liedjes

145-146 de sangen Des werelts: de wereldse (erotische) liedjes

147-148 hangen (...) vast: gehecht zijn

147-148 hangen (...) vast: gehecht zijn

148 Zyons maat-sang: de liederen Sions, de Psalmen; vgl. Psalm 137:3

[p. 229]

XXXVIII.

Uw lieve leedtjes/ Here/ clede'^149149-150:
En spijsigen mijn spijse sy;^149-150:
En dat ick in dien pligt bestede
Mijn tijd/ mijn geld/ mijn sorg/ en my.¹⁵²

149 Uw lieve leedtjes: de gelovigen worden voorgesteld als ledematen van het lichaam van Christus, vgl. 1 Kor. 12:12-3 en WNT VIII, 2015

149-150: Laat het, Heere, mijn eten en mijn drinken zijn uw lieve ledematen (arme medechristenen) van kleding en voedsel te voorzien.

149-150: Laat het, Heere, mijn eten en mijn drinken zijn uw lieve ledematen (arme medechristenen) van kleding en voedsel te voorzien.

152 Vgl. de slotregel van Huygens Op de dood van Sterre, en my: en mijzelf

XXXIX.

Doet my/ Heer/ na Bethlehem reysen/¹⁵³
My na de lage hutjens troont/¹⁵⁴
En lóóven doet/ dat dat paleysen¹⁵⁵
Sijn/ daar gy nu onsigtbaar woont.

153 Allusie op de geschiedenis van de wijzen, die Jezus vonden in een onbetekenende woning in Bethlehem, Matth. 2:1-12; vgl. r. 13-14 van Vondels Kinder-lyck

154 troont: wil leiden

155 lóóven doet: laat (mij) geloven

XL.

In die paleysen sal ick singen/
Op Conincklijcken toon/ het lied¹⁵⁸
Van uwe diere Lievelingen;¹⁵⁹
De wereldlingen kennen 't niet.¹⁶⁰

158 Op Conincklijcken toon: nl. op Davids wijs

159 diere: dierbare

160 wereldlingen: ongelovigen

XLI.

Haar vreugden is maar schijn van vreugde:
Het blickren van een doorne-vlam/¹⁶²
Die maar een corten tijd verheugde/
En in verdriet een eynde nam.¹⁶⁴

162 blickren: plotseling opvlammen; doorne-vlam: vuur in een doornstruik, die weinig warmte geeft en snel verteert, vgl. Pred. 7:6, ‘Want gelijk het geluid der doornen onder een pot, alzo is het lachen eens zots’.

164 En in verdriet smoorde.

XLII.

Het Hert heeft in dat lachen smerten¹⁶⁵
(So is het gall met soet vermomt)¹⁶⁶
Als 't hert (hoe vrolijck) wil beherten¹⁶⁷
Den wissen rekendag/ die comt.¹⁶⁸

165 Vgl. Spr. 14:13, ‘Het hart zal ook in het lachen smart hebben.’

166 gall: In de volkssymboliek zetel van de boosheid; met soet vermomt: in een zoet omhulsel weggestopt

167 beherten: acht geven op, ter harte nemen

168 De oordeelsdag die zeker komt, vgl. Pred. 11:9

XLIII.

Mijn vreugd/ sal door/ en weer door/ vreugd sijn/¹⁶⁹
Een vreugd/ dien Jesus selve stuyrt;¹⁷⁰
En 't Jeugdig hert van nu verheugt sijn/¹⁷¹
In blijdschap die voor eeuwig duyrt.

169 door/ en weer door: volkomen, ten volle

170 stuyrt: leidt

171 verheugt sijn: zal verheugd zijn

XLIV.

Lust ymand draf/ en slavernye/¹⁷³
Dat hy vry om de wereld ding'/¹⁷⁴
En ly dat ick de leckernye'¹⁷⁵
Van 't jeugdig leve pluck; en sing¹⁷⁶

173 Lust ymand: heeft iemand behagen in

174 Laat hij gerust streven naar bezit van het wereldse

175 ly: verdraag; de leckernye': de heerlijkheden

176 pluck: mij toeëigen; en sing: nl. wat volgt (en wat een hervatting is van het begin); hierdoor is het een circulair lied

[p. 230]

XLV.

Doet ymand sorg of jaren beven/
Verteert hem commer of verdriet:
(Hoe wonder wel lust my het leven)
Ick weet van sorg of commer niet.

XLVI.

Mijn jeugdig hert wil aan geen banden/
Het schrickt voor commer en voor pijn;
Dus geev ick dat in Jesus handen/
Daar 't altijd vry en bly sal sijn.¹⁸⁴

25. Ougstmaand 1661.⁺

Het jonge en onbecommert leven. Vreugdevol lied over het liefhebben van Jezus. In dit omvangrijke lied van 46 strofen stelt de dichter aan de orde dat jonge mensen de ware vrijheid kunnen vinden in het dienen van Jezus. De wereld met al de begeerlijkheden die erin te vinden zijn, leiden slechts tot slavernij. De eerste twee strofen geven een positieve karakteristiek van een zorgeloze jeugd in christelijke geest. Samen met de laatste strofen, die identiek zijn, vormen ze een kernachtige weergave van het thema, dat door het circulaire karakter van het lied extra sterk overkomt. De ik-figuur die in dit gedicht het woord voert, is een jong meisje (r. 13-24 en 101-104).

In deze tekst stelt L. tal van zaken aan de orde die een belemmering voor het ware christelijke leven kunnen vormen: kleding, hartstochten, ijdele gedachten, liederen, boeken, enz. Het gedicht toont daarmee wat ascetische trekjes die kenmerkend zijn voor L. De ascese van de dichter komt voort uit zijn behoefte aan zuiverheid; ze is positief gericht op de reine liefde tot Jezus als Bruidegom (Trimp (1), 112-114). Een positieve toon van vreugde beheerst het gehele gedicht. De vele dubbelrijmen wijzen op huygensiaanse inspiratie.

Deze tekst is voor velen illustratief voor L.'s dichterschap, gezien de opname ervan in verschillende bloemlezingen. Geerten Gossaert nam drie strofen ervan op in zijn gedicht In meretricem nimis immaturam, vgl. Buijnsters, 67.

Lit.: Bronsveld, 29-31 (T, 13 str.); Van Es, 353; Buijnsters, 67-74 (T); Heeroma II, 87-89 (T, 16 str.); Onstenk (1), 212, 218; Trimp (2), 507; Trimp (1), 114, 116; Zwaan, 85-87; Trimp (3), 30, 168; Gorter (1), 164; Gerretson, 534; De Vrijer (2), 163, 164 (T, 6 str.); Beversluis, 12-13 (T, 12 str.), Knuvelder II, (1948), 216, (2e dr. 1958), 325, (5e dr. 1971), 435; Graafland (1), 130-131; Graafland (3), 307-312 (T); Uit Sions zalen, 166-167; Stronks (2), 112.

184 Daar: waar

+ Ougstmaand: augustus