Uyt-spanningen

[p. 208]

46
Toe-tred tot 's heeren h. sacrament.

Ick dagt sou 't hert beset met so veel sonden
Opdringen tot dat Heyl/ en daar gena²
Verwagten? beyd wat! niet so stout/ want dra³
Vond ick mijn siel van 't heylig Regt verslonden.⁴
Dit peynsend was des Heren inspraack veerdig/⁵
Die vraagde 't dubbend hert/ wat soeck gy hier!⁶
't Hert sey/ de Cragt der waarheyd/ die als vier⁷
My suyver wand'len maack/ en uw Dienst weerdig.⁸
Com dan vry (seyd de Gods-spraack) want het hert^9-119
Dat door mijn wet verstockter wierde/ werd^9-11
Nu door Gena gesogt/ en so gevonden:^9-11
So grijp ick (sey de siel) volmondig toe/¹²
En eygen die Gena so cragtig; doe¹³
Gy 't stenig hert maar smelten in uw wonden.¹⁴

9. Wijnmaant 1659.⁺

2 Opdringen: zich verheffen, het wagen te naderen

3 beyd wat: wacht eens even; stout: overmoedig; dra: weldra, spoedig

4 Vond: zou (...) vinden; van: door; 't heylig Regt: nl. Gods heilige rechtvaardigheid of gerechtigheid, krachtens welke Hij de zondaar moet verdelgen, ook: Gods recht op de mens die Hij goed geschapen heeft en die door dat recht veroordeeld moet worden, nu hij een zondaar geworden is, vgl. Ezra 9:15, Dan. 9:14, Openb. 16:7

5 Dit peynsend: hierover nadenkend, dit bij mijzelf overleggend; des Heren inspraack: ingeving, openbaring des Heeren, vgl. WNT VI, 1961.

6 dubbend: in onzekerheid verkerend, aarzelend, weifelend

7 de Cragt der waarheyd: de kracht die uitgaat van Gods Woord, vgl. 2 Kor. 6:7; vier: vuur

8 maack: doet

9-11 L. gaat uit van de gedachte, dat wanneer alleen Gods Wet wordt verkondigd, dit tot verharding leidt (het hert wordt verstockter), vgl. Rom. 3:19, 20 en 7:23, Gal. 2:16 en 3:10. Gods genade maakt het verstokte hart van de mens echter vatbaar voor genade, vgl. Rom. 6:14, Rom. 7:23, 8:2.

9 vry: zonder aarzelen; de Godsspraack: de stem, het Woord van God

9-11 L. gaat uit van de gedachte, dat wanneer alleen Gods Wet wordt verkondigd, dit tot verharding leidt (het hert wordt verstockter), vgl. Rom. 3:19, 20 en 7:23, Gal. 2:16 en 3:10. Gods genade maakt het verstokte hart van de mens echter vatbaar voor genade, vgl. Rom. 6:14, Rom. 7:23, 8:2.

9-11 L. gaat uit van de gedachte, dat wanneer alleen Gods Wet wordt verkondigd, dit tot verharding leidt (het hert wordt verstockter), vgl. Rom. 3:19, 20 en 7:23, Gal. 2:16 en 3:10. Gods genade maakt het verstokte hart van de mens echter vatbaar voor genade, vgl. Rom. 6:14, Rom. 7:23, 8:2.

12 volmondig: zonder terughoudendheid, aarzeling of twijfel

13 eygen: eigen (mij) toe; cragtig: achtergepl. bijv. nw.

14 stenig: stenen, vgl. Ez. 36:26; uw wonden: nl. van Christus

+ Wijnmaant: oktober

[p. 209]

Toe-tred tot 's Heeren H. Sacrament. Een leesvers dat het laatste is van drie gedichten over het Heilig Avondmaal, die L. in het jaar 1659 vervaardigde.

De andere twee teksten zijn een in dialoogvorm geschreven leesvers van 3 juli over de betekenis van het sacrament (tekst 64) en een lied over de ontheiliging ervan, geschreven op 2 oktober (tekst 121).

De overeenkomst tussen beide leesverzen is, dat ze vanuit een houding van schuchterheid en onzekerheid van een individuele gelovige geschreven zijn. De vragen of het geoorloofd is tot het heilige sacrament te naderen en hoe men er op de juiste wijze aan deel moet nemen, staan centraal.

In het lied van 2 oktober, 't Heylige Sacrament ont-heyligd, komt de dichter als een boetgezant naar voren die het deelnemen aan het Heilig Avondmaal in wereldse opsmuk veroordeelt. Omdat dit lied en het sonnet Toe-tred een week na elkaar gedateerd zijn, zijn ze mogelijk naar aanleiding van de voorbereiding en de bediening van het Heilig Avondmaal geschreven. De avondmaalsgedichten van L. passen geheel binnen het kader van de opvattingen van het gereformeerde piëtisme. In de klassiek-gereformeerde traditie ligt het accent op de zondaar die door Christus' bloed gerechtvaardigd wordt; L. beziet het sacrament meer in het licht van de bevindelijke gestalte(n) van de gelovige en de heiliging van het leven, vgl. Trimp (3), 200-202.

In de beide leesverzen beeldt de dichter de geloofsgestalten uit door middel van sprekende personen, waardoor de gedichten een dramatische expressie vertonen. Een vergelijkbare dramatiseringstechniek komt men ook tegen in L.'s Beschouwinge van Zion.

Dat L. in de vorm van vraag en antwoord uiting gegeven heeft aan gevoelens van aarzeling en schuchterheid in het geloof, is door Van Duinkerken en Buijnsters in verband gebracht met een innerlijke verscheurdheid van de dichter en de crisis uit 1659 in diens persoonlijk leven. Hier moet echter gezegd worden dat deze aarzelende houding ook goed past bij een piëtistische benadering van het Avondmaal: beschroomd, in besef van onwaardigheid, tenslotte zich overgevend aan de genade Gods.

Lit.: Proost, 101; Buijnsters, 11-12, 63-64 (T); Trimp (1), 107; Trimp (3), 200-202; Zwaan, 84; Gorter (1), 160; Van Duinkerken (1), 119- 120; Van Duinkerken (2), 191 (T); De Vrijer (2), 151-152 (T); Beversluis, 11 (T); Bregman, 67.