Uyt-spanningen

[p. 190]

43
^a Lied der minne
Tusschen
^b Immanuel en^c Sulamith.
Op de maniere van
^d Harders-sang.

Wijse: Gy phantastijcke, &c.⁺

I.

SULAMITH.

^e O minnelijckst' Emanuel!¹
Emanuel mijn Leven!
^f Com set u by my neder wel!^3
g Maar! wat sal ick u geven?
^h Ick sal een croon⁵
van Lauwerieren schoon/
Uw dierbaar hooft omweven.

a Gelijck 't gehele Hoog-lied. siet oock Jes. 5:1.

b Jesus Christus. Jes 7:14. Math. 1:23. Godt met ons.

c De Gelovige. Hoogl. 6:13 Vreedsame.

d Als oock Hoogl. 1:7.

+ Melodie: De melodie komt voor bij Stalpart van der Wielen, Extractum catholicum, Leuven 1637 (2e dr), 407.
In de editie 1676 zijn de annotaties van L. aan de voet van de pagina alfabetisch geordend. In deze editie zijn ze onder de betreffende strofe opgenomen.

e De Bruyd bemint Jesum boven al, als sijnde haar leven. Phil. 1:21. met Joh. 14:6.

1 minnelijckst': liefste, vgl. WNT IX, 778

f Soeckt sijne gemeynsaamheyd als Ps. 73:28. 2 Tim. 4:22. 2 Cor. 6:16.^f

f gemeynsaamheyd: vertrouwelijke omgang; als: zoals in, overeenkomstig; niet: niets; als: dan

3 wel: gerust

g En Hem yet goeds te doen, als Ps. 116:12.

h Can niet vinden als Hem te verheerlijcken in haar lichaam en siel. 1 Cor. 6:20.

5 croon: krans

II.

Eman.

ⁱ O onbedagte Sulamith!
^k Sulamith soet van wesen!^9
l Waar cont gy bloemen rood en wit/¹⁰
Waar soud gy 't cruydje lesen/^11
m Dat my het breyn/^12-14
n Dat uwe minne reyn^12-14
Gevoegelijck soud wesen?^12-14

i 'T is onbedagt te menen dat ons goed tot den Heere raeckt. siet Ps. 16:2. Job 35:7.

k Siet Hoogl. 1:16 en 4:1, 7.

9 soet van wesen: liefelijk van gedaante

l Niets ter wereld is weerdig genoeg.

10 cont: kunt (te verbinden met lesen in r. 11)

11 lesen: verzamelen, plukken

m Om Jesum na behoren te verheerlijcken. Hoogl. 5:10, 11. &c.^m

m na: naar

12-14 Dat mijn hoofd en uw zuivere liefde zou passen?

n Of om de liefde van eene geloovige siel genoegsaam uyt te drucken.
Hoogl. 8:6. Vlammen des Heeren.

12-14 Dat mijn hoofd en uw zuivere liefde zou passen?

12-14 Dat mijn hoofd en uw zuivere liefde zou passen?

[p. 191]

[p. 192]

III.

Sulam.

^o De blaad'ren van mijn hert/ den mond
Door lipp' en tong ontschoten/
^p De bloemen^q uyt den selven grond
^r Met uw dauw overgoten;
^s Die ongemeen^19-20
t Geweven digt in een^19-20
u Hebben u noyt verdroten.

o De Bruyd biedt den Bruydegom tot sijne verheerlijckinge, d' uytspruytsels van haar geheyligt hert, dat sijn, hare heylige redenen, siet Math. 12:35. sijnde, benevens de verkondiging van 't H. Woord (de Vrugt der lippen genaamt Jes. 57:19) de vrymoedige belijdenisse der H. Waarheyd Math. 10:32. de stigtelijcke 'tsamen-spraken. Eph. 4:29. Col. 4.6. en de geestelijcke liefden-pligten van onderwijsinge, vertroostinge, vermaningen, en bestraffingen aan elcander, Eph. 5:19. Col. 3:16. &c.^o

o redenen: uitingen, woorden

p Desgelijcx de verbreydinge van die H. redenen door aangename woorden, als Pred. 12:10.^p

p als: zoals in, overeenkomstig

q Dog die uyt dien selven grond dat is van geheyligder herten comen, niet van de lippen slegs. Jes. 29:13.

r Oock sulcke, die van Gods Geest geleert werden, niet in menschelijcke wijsheyd, siet 1 Cor. 1:7. en 4, 13.^r

r Oock sulcke, die (enz.): L. bedoelt niet een nieuwe categorie na de vorige, maar een nieuwe eigenschap van dezelfde ‘bloemrijke’ geestelijke taaluitingen; van: door

s De Heylige redenen sijn wel ongemeen, want weynige hebben eenen goeden schat des herten. Math. 7:14.

19-20 Deze, ongewoon, (en) dicht in elkaar geweven

t Met aangenaamheyd, Col. 4:16. Bescheydenheyd, Phil. 4:5. Lieflijckheyd, Phil. 4:8.^t

t Met: (a) door middel van, of (b) samen met (bepaling bij Geweven in r. 20)

19-20 Deze, ongewoon, (en) dicht in elkaar geweven

u Siet Ps. 92:2, Hgl. 2:4. en Heb. 13:15, 16. de Vrugt der lippen die sijn naam belijden, is 't offer des lofs, in welke de Here een behagen heeft.

IV.

Eman.

^a Laat door uw blad en bloemen heen/
Door cleur en geur/ van verren/
Granaat en druyf-tros onder een^24
b Door-flonckeren als sterren;^25
c So sal ick in²⁶
Uw liefelijcke min
O Sulamith verwerren.²⁸

a De Heere segt dat den glansch en den reuck van de woorden en der selver vercieringen niet genoeg en sijn, maar dat de vrugten der goede wercken daar by moeten comen, sal ons verheerlijcken Hem behagen, siet Math. 21:34. Luc. 13:16. Joh. 15:8. Phil. 1:vers. 11. Jac. 2:14. 1 Joh. 3:17, 18.^a

a vercieringen: verfraaiingen (waardoor de woorden aangename woorden worden)

24 Granaatappelen en druiventrossen door elkaar heen (vruchten waar de Bruidegom op gesteld is, vgl. Hoogl. 6:11 en 7:12)

b Dat evenwel gemelde Vrugten niet ensijn te sijnen nutte, Ps. 16:2. maar alleen in sijn croon, dat is, tot sijne eere. Tit. 2:10.

25 Door-flonckeren: op tal van plaatsen flonkeren

c Siet Ps. 45:12. Hoogl. 7:5, 6.

26 So: dan

28 verwerren: verstrikt raken

[p. 193]

V.

Eman.

^d O! Sulamith! gy hebt mijn hert
Verovert met uw oogen.

Sul.

^e Emanuel! gy door uw smert
Hebt my mijn siel ontogen:^32
f Dus Sulamith^33-35
Emanuel besit/^33-35
g Haar eygen siel ontvlogen.^33-35

d De Bruyd neemt Jesus herte met haar ooge, Hoogl. 4:9. dat is 't gelove, Joh. 6:40. ja geweldiglijck. Hoogl. 6:5.^d

d geweldiglijck: met geweld, met kracht

e d' Heere Jesus vercrijgtsig onse sielen en alles door sijn lijden. siet 1 Cor. 6:20. met 1 Petr. 1:18, 19.

32 ontogen: ‘onttrokken’, ontnomen

f Siet Hoogl. 2:16.

33-35 Zo bezit Sulamith Emanuel, terwijl ze aan haar eigen ziel ‘ontstegen’ is (in volkomen zelfverloochening).

33-35 Zo bezit Sulamith Emanuel, terwijl ze aan haar eigen ziel ‘ontstegen’ is (in volkomen zelfverloochening).

g Sig selven geheel hebbende verlochent. Math. 16:24. Gal. 2:20.

33-35 Zo bezit Sulamith Emanuel, terwijl ze aan haar eigen ziel ‘ontstegen’ is (in volkomen zelfverloochening).

VI.

Eman.

^h Seg Sulamith! wat was u lest^36
i Dat gy my liet voor deur staan?^37
k Ick clopt'/ ick riep/ ick sprak om best;^38
l Tot my den dauw dee deur-gaan:^39
a Of ick u schuw/⁴⁰
Dan of ick ben by uw/⁴¹
Voor dees' wist gy daar keur aan.⁴²

h De Heere weckt haer op tot yver in 't toecomende, door schaamte over 't voorledene. als Rom. 6:19, 20, 21.^h

h yver: vurige toewijding; 't voorledene: lett. het gepasseerde, het verleden; als: overeenkomstig

36 wat was u lest: wat was er laatst met u aan de hand

i Als ick aen uw herte clopte met mijn Woord, Openb. 3:20. siet Hoogl. 5:2, 3. &c.ⁱ

i Als: toen

37 voor deur staan: voor de deur staan wachten, vgl. Hoogl. 5:2 e.v.

k Siet Hoogl. 5:2. Suster, Vriendinne, &c.

38 om best: uit alle macht, met alle klem

l Tot den Morgenstond toe, heb ick den gantsche nagt gewagtet. Hoogl. 5:2. Mijn hooft is vervult met dauw &c.

39 deur-gaan: vertrekken

a De Here doet haer der dagen van ouds gedencken, als Ps. 77:6. en hoe sy voor desen wel keuse wist tussen sijn afwesen of by sijn. siet Ps. 27:9. en 38:23^a

a als: overeenkomstig

40 schuw: mijd

41 Dan: dan wel; uw: u (uw als ‘oogrijm’ op schuw)

42 Voorheen wist gij daarin onderscheid te maken.

[p. 194]

VII.

Sul.

^b Ey! swijgt mijn schaamt/ Emanuel;^43
c Gy keerde u nauwlijcx henen/
Of 't lijf sig rept ter bedd' uyt snel/^45
d En 't hert besweeck met eenen/
^e En deed een vloed
Van Myrrhe druypen soet⁴⁸
Op grendel/slot/ en stenen:⁴⁹

b De Bruyd erkent sig te schamen, als Esr. 9:6.

43 Ey: ach (uiting van pijn); swijgt mijn schaamt: zwijg over datgene waarvoor ik me schaam

c En verhaelt haer berouw, en hoe sig opgemaakt had om Jesum te soeken. Hoogl. 5:5.

45 rept: gezien het verband zal hier een verleden tijd (rept') bedoeld zijn

d Door droerheyd en leetwesen, Hoogl. 5:4. door verlangen en liefde, Hoogl. 5:6.^d

d leetwesen: berouw

e Siet Hoogl. 5:5. Mirrhe-oly betekent de liefelijke genade des H. Geests in 't herte. De Bruyd wil seggen; 't Herte so ontroerd door droefheyd en liefde, bragt alle de cragten en genade des H. Geests t'samen; en dede die vloeyen op 't slot van mijn herte.

48 soet: (bijw. bep.) liefelijk

49 stenen: van de muur of de vloer bij de deur

VIII.

^f Den oly deed het slot met lust⁵⁰
Opspringen/^g en ick ruckte⁵¹
My stratewaert (^h sy dat de rust⁵²
Mijn wakend hert soo druckte!)^53
i Of (dagt ick) daar⁵⁴
Emanuel nog waar:
^k Maar laas! het my misluckte.⁵⁶

f Dese genade nam alle hindernisse weg, (gelijck de olye slot, en grendel glad maeckt) so dat 't herte open ging. Hoogl. 5:6.

50 met lust: ‘vrolijk’, vlot

g Hoogl. 5:6, 7. ick ging u over al soeken.

51 Opspringen: openspringen; ruckte: haastte

h Hoogl. 5:2. Het herte waackte voor Jesus, hoewel eens verrascht sijnde door den slaap.

52 stratewaart: de straat op; fy: foei; de rust: nl. van de slaap

53 Mijn wakend hert: vgl. Hoogl. 5:2: ‘Ik sliep, maar mijn hart waakte’ - door de commentatoren meestal als omschrijving van dromen opgevat; in de allegorese wordt gedacht aan het ondanks alle onachtzaamheid voortlevende geloof; druckte: neerhield (in zorgeloosheid)

i Hoogl. 5:6. Ick sogt hem

54 Of: in de hoop dat

k Maar ick en vond Hem niet.

56 het my misluckte: het lukte mij niet

[p. 195]

IX.

Eman.

^l Lust Sulamith den slaap so (dagt⁵⁷
Ick) dat sy my mag derven;^58
a Sy slape dan vry voort. [Sul.]^b Bey; sagt!⁵⁹
Bey! liever woud ick sterven:
^c Van nu af aan
Wil 't herte wacker staan/^62
d Laat ick uw gunst maar werven.⁶³

l De Here stelt de Bruyd de ongerijmtheyd van dese slaap voor ogen.

57 Lust: bevalt; so: zozeer

58 mag derven: kan missen

a Bespottens-wijse, als Math. 26:45.^a

a Bespottens-wijse: ironisch; als: zoals in

b Sulck spreken smert de Bruyd seer, en doet haar de dood voor sulck een slapen kiesen, siet Ps. 63:4.^b

b voor: boven

59 vry: gerust; Bey!: (tussenwerpsel, gebiedende wijs van het ww. beiden) wacht!, ho!; sagt!: stil!

c De siel neemt voor beter wackerheyd, als Ps. 5:4. dog onder 's Heeren hulpe.^c

c neemt voor: neemt zich voor

62 Wil: zal

d En versoeckt des Heylands gunste en gemeynschap weder te gevoelen, Ps. 51:10, 14. door wele 't herte gesterkt werdt, Heb. 13:19. siet ook Ps. 119:32.^d

d werdt: wordt

63 Mogelijk heeft de regel de functie van een conditionele bijzin: Als Gij mij uw gunst slechts laat verwerven.

X.

Eman.

^e Vol op is u mijn gunst bereyd/^64-65
Die 't eyndeloos behagen^64-65
Van 's Vaders Algenoegsaamheyd
Heb aan den mensch doen dagen.⁶⁷

Sul.

^f Mijn siele smelt
Als gy my dat vermelt/
^g Mijn hert en can 't niet dragen.

e De Here segt, aan sijn gunst wn is niet te twijffelen, om 't verbond der genade; (dat ewig is, Jes. 55:10. 2 Tim. 2:13.) spruytende uyt het oneyndig Godlijck behagen en vermaken, 't geen de H. Dryenicheyd heeft in sig selven, en door dit verbond oock in den mensche. siet Spr. 8:30, 31. Luc. 2:14.

64-65 mijn gunst bereyd: de gunst bereid van Mij

64-65 mijn gunst bereyd: de gunst bereid van Mij

67 dagen: verschijnen

f Als de siel die eyndelose maal-stroom van onverdiende liefde siet en gelooft, dan smeltse weg in wederliefde. 1 Joh. 4:vers. 19.

g Siet Hoogl. 2:5. en 5:8.

XI.

Eman.

^h Ja 's Hemels glanschⁱ mijn errifdeel^71
k Heb ick om u gelaten/

Sul.

^l Gaf ymand my dees aard geheel
Vol rijckdom/ lust/ en staten;⁷⁴
'K reuyldese weer⁷⁵
Voor Lauwren u ter eer
^m Te vlegten met Granaten.

h Gods gestaltenisse. Phil. 2:6.

i Die ick als Sone hadde. Joh. 17:5.

71 errifdeel: (met in de tweede lettergreep de zgn. svarabhaktivocaal) erfdeel

k Hebbe ick verwisselt voor de gestaltenisse eens dienstknegts, Phil. 2:7.

l En had ick dese gehele werld, met al watter vermakelijcks in is, ick woudese geven voor eenen goeden of groter schat des herten, daar uyt ick stigtelijcke woorden en goede wercken mogte voortbrengen om u te verheerlijcken, 1 Cor. 6:20. Ps. 149:6. Math. 5:16. Phil. 1:11.^l

l vermakelijcks: genietenswaardigs (alles waar vreugde aan te beleven valt); schat des herten: vgl. Matth. 12:35, alsook L.'s aantekeningen >o en >s resp. bij r. 15 en r. 19; mogte: zou kunnen

74 lust: genot; staten: hoge posities

75 reuyldese: ruilde ze (nl. dees aard, r. 73)

m Nu voegts'er de vrugten by, als Jac. 2:12.^m

m als: overeenkomstig

[p. 196]

XII.

ⁿ Waar heen/ mijn Coning? Ah en scheydt/^78
o En laat die^p son niet dalen!⁷⁹

Eman.

^q Ja duyf^r mijn bysijn u verleydt/⁸⁰
Gy laat uw schaapjens dwalen.

Sul.

^s Dwalense?^t vliedt⁸²
Emanuel dan niet:
^u Maar helptse koy-waarts halen.

n De siel begint te voelen dat de gevoelige wercksame gemeynsaamheyd des H. Saligmakers weg-gaat. Hoogl. 5:6. Ps. 10:1.ⁿ

n gevoelige: gevoelsmatig ervaren; wercksame: actieve, zich metterdaad gevoelen latende; H.: heiligen

78 Ah en scheydt: ach, ga niet weg

o En bidt, dat Hy met sijne verwarmende, verligtende, en levendigmakende genade niet weg en ga, Ps. 51:13.^o

o levendigmakende: levendmakende, levenwekkende

p Jesus is onse Son Mal. 4:2. en ons Ligt, Eph. 5:14.

79 En: ontkenningspartikel (bij niet)

q Duyv, als Hoogl. 5:2. en 2:14. en 4:1.^q

q als: overeenkomstig

r Gy soudt uyt eygen-liefde aan mijn troostelijcke tegenwoordicheyd wel al te seer hangen, oock wel so, dat gy uw tijdtlijck beroep soudt versuymen als Petrus, Math. 17:4.^r

r oock: zelfs; uw tijdtlijck beroep: uw wereldlijke, aardse taak, uw ‘gewone’ werk

80 mijn bysijn u verleydt: mijn aanwezigheid leidt u af (van uw taak in de wereld)

s Komen de saken mijns beroeps enigsins in verloop.^s

s in verloop: achterop

t Wijckt, o Jesu, met uw genade daan niet van my.

82 vliedt: vertrek

u Want, al den segen is van u, Ps. 127:2. En in 't bysonder moet uw Liefelijckheyd over ons sijn, sal 't werck onser handen bevestigt werden. Ps. 90:17.

[p. 197]

Lied der minne tusschen Immanuel en Sulamith. Samenspraak tussen de bruid en de Bruidegom uit het Hooglied. Onder de teksten die geheel of gedeeltelijk een berijming van een passage uit het Hooglied zijn (4, 11, 39, 43 en 44), nemen deze en de volgende tekst een aparte plaats in, omdat hierin nadrukkelijk elementen uit de pastorale literatuur verwerkt zijn. De dichter duidt ze ook beide als herderszangen aan. In deze tekst staat het thema van de geestelijke slaapzucht van de bruid uit het eerste gedeelte van Hoogl. 5 centraal, terwijl in tekst 44 het accent valt op de beschrijving van de schoonheid van de Bruidegom uit het tweede gedeelte van dat hoofdstuk.

Dat L. een bijzondere belangstelling had voor het Hooglied, blijkt behalve uit deze gedichten ook uit het feit dat van zijn hand vijf preken over dit bijbelboek bewaard zijn. In exegetisch opzicht sluit L. in eerste instantie aan bij de klassiek gereformeerde opvatting dat met de Bruidegom Christus en met de bruid Gods kerk bedoeld wordt. Maar in de nadere uitleg, en dit geldt zeker voor zijn gedichten, vertolkt hij steeds de piëtistische door de mystiek beïnvloede opvatting. Er is dan sprake van een dialoog tussen Christus en de ziel van een individuele gelovige.

Hiermee begeeft hij zich op het terrein van beïnvloeding door Bernardus van Clairvaux, hoewel nergens uit de geschriften van L. blijkt, dat hij rechtstreeks uit diens preken over het Hooglied geput heeft, vgl. Boot, 184.

Gelet op de inhoud zijn in deze tekst drie delen te onderscheiden.

In het eerste gedeelte (I-V) ontspint zich een gesprek tussen Sulamith en Emanuel. Zij wil uit liefde een krans om zijn hoofd vlechten. Zoals blijkt uit de door de dichter aan dit gedicht toegevoegde verklaringen, geeft Emanuel haar te verstaan, dat de bloemen voor deze krans niet alleen uit een belijdenis van haar mond, maar ook uit goede werken dienen te bestaan.

In het tweede deel (VI-XI) spreken beiden over het feit dat zij onlangs de deur voor hem gesloten hield, terwijl hij klopte om binnen gelaten te worden. Zij toont daarover oprecht berouw en haar hart smelt van vreugde, als blijkt dat hij haar desondanks bemint.

Het laatste deel omvat slechts één strofe (XII). Emanuel wijst Sulamith op het feit dat haar schaapjes afdwalen en zij vraagt hem haar behulpzaam te willen zijn met het opzoeken ervan. Uit deze strofe blijkt, dat hoe L. ook gericht mag zijn op het zieleleven van de individuele gelovige, hij toch het functioneren van de christen in de gemeenschap van Gods kerk niet uit het oog verliest. Vgl. Trimp (1), 27.

Lit.: Proost, 146; Van Es, 353; Trimp (1), 22, 27; Trimp (2), 511; Gorter (1), 168-170; Boot, 177-184; over Hooglied-poëzie bij L. in het algemeen: Trimp (3), 82, 83, 115, 116.

f gemeynsaamheyd: vertrouwelijke omgang; als: zoals in, overeenkomstig; niet: niets; als: dan

m na: naar

o redenen: uitingen, woorden

p als: zoals in, overeenkomstig

r Oock sulcke, die (enz.): L. bedoelt niet een nieuwe categorie na de vorige, maar een nieuwe eigenschap van dezelfde ‘bloemrijke’ geestelijke taaluitingen; van: door

t Met: (a) door middel van, of (b) samen met (bepaling bij Geweven in r. 20)

a vercieringen: verfraaiingen (waardoor de woorden aangename woorden worden)

d geweldiglijck: met geweld, met kracht

h yver: vurige toewijding; 't voorledene: lett. het gepasseerde, het verleden; als: overeenkomstig

i Als: toen

a als: overeenkomstig

d leetwesen: berouw

a Bespottens-wijse: ironisch; als: zoals in

b voor: boven

c neemt voor: neemt zich voor

d werdt: wordt

l vermakelijcks: genietenswaardigs (alles waar vreugde aan te beleven valt); schat des herten: vgl. Matth. 12:35, alsook L.'s aantekeningen >o en >s resp. bij r. 15 en r. 19; mogte: zou kunnen

m als: overeenkomstig

n gevoelige: gevoelsmatig ervaren; wercksame: actieve, zich metterdaad gevoelen latende; H.: heiligen

o levendigmakende: levendmakende, levenwekkende

q als: overeenkomstig

r oock: zelfs; uw tijdtlijck beroep: uw wereldlijke, aardse taak, uw ‘gewone’ werk

s in verloop: achterop