Uyt-spanningen

[p. 184]

41
Jesus lijdende liefde.

Toon: Ten is niet alle tijd, &c.⁺

I.

Myn siel! mijn vlugge siel! die alles ondersoeckt/¹
En om de eeuw voorleen/ het oud en nieu²
Vind oyt verwondering sulck voetsel als in 't werck doorboekt/
Van Godes dierbaar Soon in 't bouwen van sijn Kerk?⁴

+ Melodie: De melodie is ontleend aan het lied Christelyke gelatenheid van D.R. Camphuysen, Stichtelyke rymen, Amsterdam 1713, 151. In de eerste editie van 1624, p. 147, wordt verwezen naar de melodie Fortun' helas pourquoy. Deze melodie komt voor als het wereldlijke lied Fortuyn, eylaes, bedroeft ben ick in Een Aemstelredams amoreus lietboeck, Amsterdam 1589, vgl. F. van Duyse, Het oude Nederlandsche lied I, Den Haag/Antwerpen, 1903, nr. 127.
Vgl. ook L.'s tekst 57 't Cruyce van een Christen, die twee maanden eerder geschreven werd.

1 vlugge: zich snel voortbewegende (bijv. van het heden naar een lang vervlogen tijd)

2 de eeuw voorleen: de voorbije tijd, het verleden; het oud en nieu: oude en nieuwe geschriften; doorboekt: doorsnuffelt (niet in WNT)

4 bouwen: (hier:) grondvesten

II.

't Geschapen beeld verspilt moedwillig 't Hemelsch ligt:⁵
't Selfstandig Beeld den grammen Vader in 't gesigt⁶
Segt/ Vader/ can den Mensch niet dan door mijn val staan?⁷
Daar legt dan 't heerlijck ligt; en ving dat groot werck aan.⁸

5 't Geschapen beeld: de mens, als beeld Gods, Gen. 1:26-27

6 't Selfstandig Beeld: God de Zoon, als ‘het uitgedrukte Beeld Zijner (= Gods) zelfstandigheid’, Hebr. 1:3

7 niet dan: slechts; door mijn val: accent op mijn; staan: staande blijven (of: opstaan)

8 legt: ligt (als afgelegde kleding, vgl. Joh. 10:17-18; zie ook Fil. 2:6-8); 't heerlijck ligt: vgl. Ps. 104:2, ‘Hij bedekt Zich met het licht als met een kleed.’

III.

Thans keeck den Hemel uyt/en reyckhalst na den stal⁹
Daar in haar Schepper lag: maar meest na t ongeval/¹⁰
Dat als het eeuwig Regt sijn trots veragten wreeckt/¹¹
Met ramp en vloecken in t gesegent herte steeckt.¹²

9 Thans: aanstonds

10 meest: het meest; t ongeval: het lijden

11 sijn trots veragten: de hooghartige verachting van het eeuwig Regt (door de mens)

12 vloecken: vervloekingen; in t gesegent herte steeckt: het gezegend hart verwondt

IV.

Wat ist o rots! en trots onbuygsaam menschen-hert!
Dien dit al raackt/ dat gy niet meer bewogen werd?¹⁴
Com/ siet u Schepper aan door u van boven aff
Gestoten/ en voor u gedompelt in de straff.

14 al: alles; werd: wordt

V.

Mijn siel/ die op de diept van desen afgrond staart/
En suyselende siet geen eynd van liefde; paart¹⁸
Vreugt en verwondering, en roept/ o! Heydnenwensch!¹⁹
O Jesu! Jesu lieff! wat deed gy voor den mensch!

18 suyselende: duizelend

19 Heydnen-wensch: vgl. Matth. 12:21, ‘En in Zijn Naam zullen de heidenen hopen.’

[p. 185]

VI.

Daar legtmen 't heylig lijf/ door vaak/ en pijn/ en moeyt^2121-32
Amegtig op het harde hout/ vervloeckt/ verfoeyt:^21-3222
Mijn Jesus op het Cruis! en ick op 't sagte dons!^21-32
O Jesu! Jesu lief! wat deed gy al voor ons?^21-32

21 vaak: (gebrek aan) slaap

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

22 vervloeckt: vgl. Gal. 3:13, ‘Vervloekt is een iegelijk, die aan het hout hangt.’

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

VII.

't Vermoeyde Hooft soekt rust/en Godes rijcken Soon^21-32
Vindt/ leyder! tot sijn peul een stekeligen croon;^21-3226
Om mijn' door moeyte en sorg ontstelde breyn in 't dons^21-32
Te rusten. Jesu lief! wat deedt gy al voor ons?^21-3228

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

26 leyder: helaas; tot sijn peul: als zijn hoofdkussen

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

28 Te rusten: te rusten te leggen

VIII.

Daar streckt-men 't lichaam uyt/ en gaan de nagels dwars^21-32
Door hand/ en voeten heen/ met yselijck geknars:^21-32
Dewijl mijn lichaam rust/ gesond en sonder pijn.^21-3231
Wat deed u Jesu! uw rust missen voor de mijn?^21-3232

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

31 Dewijl: terwijl

21-32 Beschrijving van de kruisiging, waarbij Jezus op het nog op de grond liggende kruis wordt genageld.

32 uw rust: met contrastaccent bij voorbaat op uw

IX.

Daar rigt-men 't hout om hoog/ en 's lichaams gansch gewigt
Dat sackt en hangt aan versche wonden en gewrigt:
Dewijl mijn lichaam rust/ gesond en sonder pijn.
Wat deed u/ Jesu! uw rust missen voor de mijn?

[p. 186]

X.

Daar hangt hy nu becleed met stijv-geronnen bloed/
Dat vloeit uit hooft en striem en wond in hand en voet:
Dewijl mijn lichaam warm en eerlijck is gedeckt.³⁹
Wat heeft u/ Jesu lief! tot so een min verweckt?

39 eerlijck: op gepaste wijze, fatsoenlijk; gedeckt: gekleed

XI.

Daar lescht-men hem met gall en edick als sijn borst⁴¹
Door sweet en bloed gedroogt vast swoegt en smagt van dorst:⁴²
Dewijl mijn tafel staat vol spijs en dranck na wensch.
O Jesu! Jesu lief! wat deed gy voor den mensch?

41 Vgl. Joh. 19:28-29

42 vast: onophoudelijk; swoegt: hijgt

XII.

Wat sal my/ Lieve Heer! voor u te moeylijck sijn?
Wat last of arbeyd swaar? wat ongemack, wat pijn
Ondragelijck? die ick voor u niet willig ly?
Die arbeid/ last/ en pijn/ en alles droegt voor my.

XIII.

Thans dunkt my 't sagte dons/ en 't schaduwig gordijn⁴⁹
By 't harde cruys maar doorn/ en prickelen te sijn;
De wijn maar enckel gal; de leckre spijse roet;
Het cierend cleed een walg/ by Jesus dierbaar bloed.⁵²

49 gordijn: bedgordijn

52 dierbaar: kostbaar

XIV.

Als my dier lusten een besoecken comt O Heer!⁵³
Legt dan u dierbaar cruys slegs voor mijn oogen neer:
Uw naglen wonden 't hert: uw doornen- croon mijn hooft:
So vind ick door uw pijn mijn lusten al verdooft.⁵⁶

53 dier lusten een: een van die lusten; besoecken: verzoeken

56 mijn lusten al: al mijn begeerten

XV.

Nu sal ick 't dierbaar Cruys voor Eeuwig danckbaar sijn/
Dat door sijn vloeck my vrijdt voor eeuwig schand en pijn:⁵⁸
Maar meest dat ick daar door van 's vleesches lusten vry/
Ben aan de werld gecruyscht/ de werld het is aan my.⁶⁰

20. Lentemaant 1659.

58 vrijdt: beveiligt

60 Vgl. Gal. 6:14, ‘Maar het zij verre van mij, dat ik zou roemen, anders dan in het kruis van onzen Heere Jezus Christus, door Welken de wereld mij gekruisigd is, en ik der wereld.’

[p. 187]

Jesus lijdende liefde. Lied over Christus' lijden, geschreven in de lijdensweken van 1659 (zondag 20 maart). In de opbouw herkent men gemakkelijk de lijn van een preek: een opwekking tot verwondering als introductie (str. I), de ‘voorgeschiedenis’: de zondeval, de bereidverklaring van God de Zoon om het werk der verzoening te verrichten, het uitzien van de hemel naar de uitvoering van dat werk (str. II-III), een nieuwe opwekking (str. IV-V) ter inleiding van het grote middendeel, de geëmotioneerde beschrijving van het lijden (str. VI-XI), waarna de ‘applicatie’ volgt (str. XII-XV). Wat opvalt, is de doorwrochtheid van het gedicht, die bijv. blijkt uit de ‘concluderende’ strofe XIII, waarvan de componenten op de wijze van de ‘toepassing’ corresponderen met de beschrijving van het Jezus' lijden in de str. VI-XI.

Trimp spreekt van de aanprijzing der meditatie van Jezus' lijden als antidotum der vleselijke lusten, Trimp (1), 127. Dit is niet onjuist, als we maar niet aan een soort van ascetische techniek denken. Het apostolische woord waar L. in de slotregels (r. 59-60) naar verwijst, is het bijbelse fundament voor de onlosmakelijke eenheid van verlossing en heiligmaking, een eenheid die L. nimmer moede werd te prediken.

De grondtoon van de verwondering (r. 3 en 19) wordt stilistisch verwezenlijkt d.m.v. uitroepen en retorische vragen, de laatste meteen in de aanhef (r. 3-4), vervolgens in het bijzonder in de refreinachtige slotregel van de strofen in het centrale descriptieve gedeelte (str. V-XI) en in de reactie van de diep getroffen ‘ik’ (str. XII). De concreetheid van de actualisering van het gebeuren op Golgotha (vanaf r. 21: Daar legtmen...) vertoont opmerkelijke overeenkomst met De Deckers Goede Vrydag, r. 605, 609, 616-617. Een maniëristisch stilisticum valt te herkennen in de paradoxale formulering door mijn val staan, r. 7.

In de strofevorm - vier manlijk rijmende alexandrijnen met het rijmschema aabb - is de mogelijkheid van bewogen mediteren gegeven. Enjambementen als in r. 6/7, 15/16 en 17/18 dragen bij tot de expressiviteit van het gedicht, zoals ook exclamaties, parallellismen (r. 21, 29, 33, 37 en 41) en herhalingen dat doen. Voor L. was deze versificatorische vorm blijkbaar verbonden met het thema van het lijden en de lijdzaamheid, vgl. niet alleen het lied van Camphuysen dat de melodie leverde, maar ook tekst 57 't Cruyce van een Christen, dat twee maanden eerder geschreven werd.

Lit.: Van Es, 353; Trimp (1), 16, 127; Trimp (3), 81, 187.