Uyt-spanningen

[p. 181]

40
Jesus aansprake
Aan Eene Gelovige in droefheyd.

Trant: O slaap, o soete slaap.⁺

I.

Onnosel hert! O Duyve sonder gal!¹
Die door een slag bewaart werd voor een val,²
En daar op dringt uw sugt door wolck en lugt:³
Wat verslijt gy all' (Duyve sonder gal)
Wat verslijt gy all' uw dagen
(O Duyv! O! soete duyv!) in clagen?

+ Melodie: De melodie Wanneer ick slaep (met het refrein O slaep, o soete slaep...) wordt veelvuldig als basis voor zeventiende-eeuwse liederen gebruikt, o.a. bij Bredero, Hooft, Starter, Camphuisen, Valerius en de Zeevsche nachtegael, vgl. F. van Duyse, Het oude Nederlandsche lied I, Den Haag/ Antwerpen, 1903, nr. 162.

1 Onnosel: onschuldig; sonder gal: zonder kwaad, liefelijk, WNT IV, 143

2 een slag: een klap (ter tuchtiging of waarschuwing)

3 uw sugt: mogelijk lijd. voorw. (‘En die daarop uw zucht door wolk en lucht heen zendt’)

II.

't Is 't aanschijn maar/ dat sig u tegen stelt/⁷
En tot uw nut toont uyterlijck geweld:
Mijn hand slaat (want het slaan is Vaderlijck)⁹
Maar het hert is uw; waarom sijt gy schuw?¹⁰
Maar het hert is u gestadig
(O! duyv! o! soete duyv!) genadig.¹²

7 Het is Mijn aangezicht alleen dat zich tegen u keert,

9 Vgl. Hebr. 12:5-11

10 is uw: behoort u toe

12 genadig: gunstig gezind

III.

Uw tranen all vergader ick by een/¹³
Maack Hemel-dranck van 't liefelijck geween/¹⁴
Een dranck ten dranck op 't eewig bruilofs-feest:
Want het hert is uw; waarom sijt gy schuw?
Want het hert is u gestadig
(O duyv! o! soete duyv!) genadig.

13 Vgl. Ps. 56:9, ‘leg mijn tranen in uw fles’

14 Maack: Ik maak; liefelijck: van liefde getuigend

IV.

't Verbrijselt hert dat in uw boesem leyt/^19-2019
Schijnt door de tranen henen die gy schreyt/^19-20
En treckt my 't lieflijck hert ter boesem uyt.²¹
Dies het hert is uw; waarom sijt gy schuw?²²
Dies het hert is u gestadig
(O duyv! o! soete duyv!) genadig.

19-20 Vgl. Ps. 51:19 en 147:3

19 leyt: ligt, zich bevindt

19-20 Vgl. Ps. 51:19 en 147:3

21 lieflijck: liefdevol

22 Dies: daarom, dus

[p. 182]

V.

Gebroken clanck van 't eel gebroken hert!²⁵
'k Blijv hangen in uw soeticheyd verwert²⁶
Gy steelt mijn siel/ gy steelt mijn gunst/ en al.
Dies het hert is uw; waarom sijt gy schuw?
Dies het hert is u gestadig
(O! duyv! o! soete duyv!) genadig.

25 clanck: nl. taal, gestamel; eel: edele

26 soeticheyd: liefelijkheid; verwert: verstrikt

VI.

Com geev my dan uw tanger herte weer:³¹
Ist ruw/ ick sal het formen na mijn leer;³²
Ick sal 't veraarden/ schicken na mijn dienst.³³
So hebt gy mijn hert ('t eynde van uw smert)^34-3534
So hebt gy mijn hert te huwen^34-35
(O! duyv! o! soete duyv!) aan 't uwen.

4 Aug. 1653.

31 tanger: gevoelig, vgl. WNT XVI, 1512; weer: op uw beurt (als antwoord op r. 21)

32 na: naar

33 veraarden: een andere aard geven; schicken: inrichten

34-35 hebt (...) te huwen: kunt (...) huwen

34 So: dan; 't eynde van uw smert: wijst vooruit naar r. 35-36

34-35 hebt (...) te huwen: kunt (...) huwen

[p. 183]

Jesus aansprake aan eene gelovige in droefheyd. Lied waarin Jezus Zich richt tot de bruid, de gelovige ziel, die bedroefd is onder een tuchtiging (r. 9), niet om de ‘slag’ (r. 2) zelf, maar uit vrees dat ze de Bruidegom aanleiding gegeven heeft Zich van haar af te keren. In de taal van het Hooglied (bijv. 5:2, 6:9) als ‘duif’ aangesproken, wordt ze getroost met de verzekering dat Jezus' hart voor haar is en dat haar schreien en stamelen Hem in verrukking brengen (str. IV en V). In de slotstrofe komt na die tedere taal van de liefde het thema van de levensheiliging weer meer expliciet aan de orde, als onlosmakelijk verbonden met de geloofsovergave.

Trimp noemt het lied L.'s oudste gedateerde gedicht van uitgesproken mystieke allure, Trimp (1), 21. Elders betoogt dezelfde auteur, dat pas in 1659 de nogal verstandelijke, docerende toon van de vroegere gedichten plaats maakt voor de warme klank van de taal der liefde en dat er derhalve reden is de vroege datering - op donderdag 4 augustus 1653 oude stijl - te betwijfelen, Trimp (2), 509.

L.'s lied is tot op zekere hoogte een contrafact. Het neemt van het voorbeeldlied, dat populair was in de (eerste helft van de) zeventiende eeuw, niet alleen de strofevorm en de melodie over, maar ook varieert het de woorden in de refreinachtige slotregel, O slaep, o soete slaep. Het rijmschema is aabc/cdd. Overigens correspondeert r. 3 in L.'s strofen met r. 3 en 4 in het voorbeeldlied (in de eerste strofe herinnert het binnenrijm sugt-lugt aan die oorspronkelijke vorm, in de overige strofen is de derde regel een weesregel), terwijl de vierde regel der strofen bij L. in feite twee gelijke (trocheïsche, rijmende) regels omvat. Een duidelijker contrafact schreef Revius onder de titel ‘Doot’ (Revius I, 32; vgl. Trimp (1), 89; zie ook Van Dorsten, 85-87).

Trimp ziet harmonie tussen het melodisch verloop - na de rustige eerste drie regels een ritmische versnelling vanaf de vierde regel - en de woorden van L.'s lied: de troostende toespraak gaat over in de bewogen vraag. Hiermee correspondeert de overgang van de jambe naar de trochee in r. 4. Trimp (1), 88.

Lit.: Van Es, 353; Trimp (1), 21, 27, 75, 88-89; Trimp (2), 509; Trimp (3), 81; Van Dorsten, 85-87.