Uyt-spanningen

[p. 168]

38
Kinder-lesse,
Of Aandagt op 1 Petr. 2:2.

Te singen als Wat derelijcker clagen, &c. siet pag. 41.⁺

I.

Ey! wijckt wat Hoge scholen!¹
Ik plagt met u te dolen/
En volgden uw geleyd:³
Sulck weten (merck ick nu) is maar Onwetenheyd.⁴

+ Melodie: De melodie-aanduiding verwijst naar tekst 17.

1 Ey!: uitroep ter aansporing; wijckt wat: ‘treed wat terug, matig u niet zoveel aan’ (Zwaan)

3 geleyd: leiding

4 Sulck weten: kennis op de wijze van de universitaire wetenschap; nu: bij het zien van de drinkende baby, vgl. r. 8

II.

Uw dubbel-sinnig twisten⁵
Is tijd/ en moeyte quisten:
Wie wert'er beter van?⁷
Een nieuw-geboren suigeling my leren can.

5 Uw gedisputeer over de meervoudige betekenis van woorden

7 wert: wordt

III.

O Lammeren die suygen⁹
Ik com mijn hoogmoed buygen/
En voor u nedrig staan:
'k Wil niet na Leyden maar by u ter schole gaan.

9 Lammeren die suygen: onschuldige zuigelingen

IV.

Uw lacchen/ end uw schreyen
Mijn lessen sijn; uw vleyen¹⁴
Is Leeren sonder stem:¹⁵
By welck de Woorde-pronck is Leren sonder clem.¹⁶

14 vleyen: lief doen

15 Leeren: onderrichten

16 Woorde-pronck: retorica (of in het algemeen: schoolse woordenpraal)

V.

O! ongeveynsde! Slegte!¹⁷
Als 't hongerig opregte^18-19
Hert tot sijn voedsel vliegt/^18-19
Wie twijfelt of gy 't meent? wie meent'er dat gy 't liegt?

17 Slegte: simpele

18-19 Als het hongerige oprechte hart op zijn voedsel afvliegt,

18-19 Als het hongerige oprechte hart op zijn voedsel afvliegt,

[p. 169]

VI.

Gy kent geen ongelucken
Die ons in 't leven drucken:
Wat is 't dan dat gy schreyt?
Of werdt u melck/ en met de melck uw lust ontseydt?²⁴

24 uw lust: uw genot; ontseydt: ontzegd, onthouden

VII.

Daar comen volle borsten!
Wat happig/ gratig dorsten²⁶
Is dat? uw oogje vlamt/
Uw hertje springt/ uw handje vat/ uw voetje stampt.²⁸

26 happig: begerig; gratig: gretig

28 stampt: trappelt

VIII.

Wat is dat gulsig lecken?^29-30
Wat is dat trecke-becken?^29-30
Gy neemt het wel gewis:³¹
Uw mond/ hand/ voet/ heel lijf/ 't suygt al wat aan u is.

29-30 Anders dan Zwaan vat ik deze regels niet als uitroepen, maar als echte vragen van de ‘leerling’ aan de ‘leermeester’ op: Wat stelt dat gulzige likken, wat stelt dat gretige zuigen toch voor?

29-30 Anders dan Zwaan vat ik deze regels niet als uitroepen, maar als echte vragen van de ‘leerling’ aan de ‘leermeester’ op: Wat stelt dat gulzige likken, wat stelt dat gretige zuigen toch voor?

31 Je doet wel je uiterste best;

IX.

Wel! laat gy los? waar henen?
En waarom weer aan 't weenen?
Wat deert u dertel kind?³⁵
Of ist om dat gy juyst niet sogs genoeg en vindt?

35 dertel: beweeglijk, wispelturig

[p. 170]

X.

Wat spoock heeft my betovert?³⁷
Wat vreemde lust verovert?³⁸
Dat ick in 't soecken van 't
Regt Voedsel van mijn ziel niet houd een kindertrant?⁴⁰

37 spoock: hersenschim

38 lust: begeerte

40 Regt: ware

XI.

Wis soo mijn Ziel sig keerde⁴¹
En van een kind dit leerde:
So maackt' een suygend Lam⁴³
My veel geleerder dan ick oyd van Leyden quam.⁴⁴

41 sig keerde: zich bekeerde

43 So: dan

44 quam: zou komen. Deze regel is dus geen bewijs dat L. in Leiden gestudeerd heeft; vgl. ook Trimp (3), 15.

XII.

'k Wil/ Wigtje/ met u schreyen/
'k Wil lacchen/ buygen/ vleyen/
En in uw range staan/⁴⁷
'k Wil met u Niet sijn/ en met u ten Hemel gaan.⁴⁸

47 En mij bij u scharen.

48 Niet: niets

[p. 171]

Kinder-lesse. Meditatie naar aanleiding van 1 Petrus 2:2, ‘En als nieuwgeboren kinderkens, zijt zeer begerig naar de redelijke onvervalste melk, opdat gij door dezelve moogt opwassen.’ Het beeld van de zuigeling sprak de dichter aan, vgl. tekst 32 Den nedrigen Christen. Hier springt vooral de tegenstelling tussen de ‘kinder-les’, d.w.z. het onderricht door de baby, en het universitaire onderwijs in het oog. Om de depreciatie van de schoolse wetenschap en met name om het tweemaal noemen van Leiden heeft Proost het gedicht in verband gebracht met L.'s verzet anno 1668 tegen rationalistische opvattingen inzake het verstaan van de Heilige Schrift; vgl. Proost, 191-192 en zie ook Trimp (3), 113. Dit verband en de daaruit afgeleide datering van Kinder-lesse zijn, dunkt me, niet dwingend. In de aanhef worden alle hogescholen aangesproken en Leiden wordt dan ook niet als zodanig, maar als representant van de universitaire wetenschap in het algemeen genoemd. Ook hangt de thematiek, de noodzaak van de ootmoedige zelfontlediging, het ‘Niet sijn’ (r. 48) ten overstaan van de Allerhoogste, direct samen met het hart van L.'s praktische theologie. Overigens stelde reeds de stoïsche filosofie de eis, dat kennis meer dan speculatief moet zijn: de mens dient er in morele zin beter van te worden (vgl. de vraag in r. 7). L. leert van de baby, dat hij ‘niets’ moet worden om profijt te trekken van Gods leer. Het voedsel van de ziel, de Heilige Schrift, wordt niet door het loutere intellect, waar we nog groot (‘iets’) bij blijven, opgenomen, maar door een onbeperkte ‘kinderlijke’ geloofsovergave. Voor L. is intussen niet de leer of het dogma verwerpelijk (hij is goed gereformeerd), maar de hoogmoed van de leerheiligheid, waarbij de praktijk van het dagelijks leven onveranderd blijft; zie De Boer, 140. Uitgangspunt voor het schrijven van het gedicht is de tekst uit 1 Petrus. De dichterlijke verbeelding creëert daarbij het tafereel van de hongerige zuigeling. Dat een reële situatie, moeder met baby, niet het startpunt voor de dichter geweest hoeft te zijn, mag misschien ook afgeleid worden uit het gebruik van het meervoud in r. 9.

De stijl van het gedicht is concreet en direct (aansprekingen, uitroepen). Alleen in de inleiding (strofe I en II) en in de bezinning op de eigen houding in de strofen X en XI ontbreekt het toespreken van het kindje. Het concluderend karakter van de slotstrofe wordt versterkt doordat daarin na de ‘monologue intérieur’ van de strofen X en XI de directe aanspreking van de baby terugkeert.

De strofevorm (drie ‘halve alexandrijnen’ gevolgd door een hele, met het rijmschema aabb) vinden we ook bij de nrs 17 Jesus dorst en 113 Op de stilte in 't Swin; dezelfde strofebouw eveneens in een der taferelen van Jeremias de Deckers Goede Vrydag, ‘Christus verraden, gevangen’, r. 129-204 in de editie van W.J.C. Buitendijk, Zwolle, 1958, 87-90.

Lit.: Buijnsters, 10-11, 53-55 (T); Proost, 191-192; Trimp (1), 20, 105-106; Trimp (3), 15, 113-114; Zwaan, 82; De Boer, 140; Van Strien/Stronks, 207-208.