Uyt-spanningen

[p. 163]

37
't Oneyndig Ligt,
Wonende in de Donckerheyd.
Op 2. Chron. 6. I.

Te singen als O Heylig salig Bethlehem!⁺

I.

O! Heylig/ Heylig/ Heylig Ligt!
O on-naspeurelijcke wijsheyd!
Die oock 't verstandigste gesigt
Bedwelmt/ en al uw Scheps'len wijs leyd!

+ Melodie: De melodie is die van een oud kerstlied, o.a. vermeld in Schriftuerlijke leisenen, Antwerpen 1587, die overigens teruggaat op de wijs Hierusulem die schoone stadt, vgl. F. van Duyse, Het oude Nederlandsche lied III, Den Haag/ Antwerpen, 1907, nr. 491. De melodie was populair in stichtelijke bundels, o.a. F.E. den Heussen, Christelijcken jongelingh, Amsterdam, 1647.

II.

Ick buyg ootmoedelijck mijn knien/
Dat sig uw Godtheyd t'mywaarts keere/^6-8
En geev' dat ick U sonder sien^6-8
Aanbidd: en Gods-dienst-pligtig eere.^6-88

6-8 Lijd. voorw. bij r. 5, Ick buyg (...) mijn knien = ‘ik bid’

6-8 Lijd. voorw. bij r. 5, Ick buyg (...) mijn knien = ‘ik bid’

6-8 Lijd. voorw. bij r. 5, Ick buyg (...) mijn knien = ‘ik bid’

8 Gods-dienst-pligtig: volgens de plicht van de dienst aan God

III.

Uw Knegt ging in de Duysterniss'⁺
En daar alleen waart Gy te vinden:
Wiens woon-plaats in het Doncker is
Om alle schepselen te blinden.¹²

+ Exod. 20:21.

12 blinden: het gezicht (op Hem) te ontnemen

IV.

Gy sijt een Ligt, en woont in 't ligt⁺¹³
('T is waar) maar daar geen mensch can toe gaan/¹⁴
En daar het scerpst-siend' oog voor swigt
Dien Gy een blick van verr' wilt toestaan.¹⁶

+ 1 Tim. 6:16.

13 1 Tim. 6:16, ‘Die (...) een ontoegankelijk licht bewoont, Denwelken geen mens gezien heeft noch zien kan.’

14 daar: waar

16 Dien: van hem die

V.

O! saal'ge Blindheyd! Duisternis!
Voor 't Costelijckste ligt te kiesen!¹⁸
Wie soud niet beyd sijn oogen wis¹⁹
Danckbarelijck daar voor verliesen?

18 Voor: boven

19 wis: inderdaad

[p. 164]

VI.

Mijn liefsten Heyland! die daar woud^+21-2421
Mijn regter-oog als 't in de weeg is^21-2422
Verblindet hebben/ 't slincker stout^21-2423
Met regt ook na dat oordeel veeg is.^21-2424

+ Matt. 5:19.

21-24 Matt. 5:19 (zetfout in ed. 1676 voor Matth. 5:29): ‘Indien dan uw rechteroog u ergert, trek het uit en werp het van u; want het is u nut, dat één uwer leden verga en niet uw gehele lichaam in de hel geworpen worde.’

21 daar: woordje met weinig betekenis (stilistische verzwaring);

21-24 Matt. 5:19 (zetfout in ed. 1676 voor Matth. 5:29): ‘Indien dan uw rechteroog u ergert, trek her uit en werp het van u; want het is u nut, dat één uwer leden verga en niet uw gehele lichaam in de hel geworpen worde.’

22 als (...) is: als het (mijn zaligheid) in de weg staat

21-24 Matt. 5:19 (zetfout in ed. 1676 voor Matth. 5:29): ‘Indien dan uw rechteroog u ergert, trek her uit en werp het van u; want het is u nut, dat één uwer leden verga en niet uw gehele lichaam in de hel geworpen worde.’

23 't slincker stout: het vermetele linker (oog)

21-24 Matt. 5:19 (zetfout in ed. 1676 voor Matth. 5:29): ‘Indien dan uw rechteroog u ergert, trek her uit en werp het van u; want het is u nut, dat één uwer leden verga en niet uw gehele lichaam in de hel geworpen worde.’

24 na: naar, volgens; veeg: ten dode opgeschreven

VII.

O saal'ge Dwaasheyd! daar op eerd⁺²⁵
Wat wijs is sig in moet verliesen:
En niemand is de wijsheyd weerd
Dan die die Dwaasheyd can verkiesen.²⁸

+ 1 Cor. 3:18.

25 1 Cor. 3:18, ‘Niemand bedriege zichzelven: Zo iemand onder u dunkt dat hij wijs is in deze wereld, die worde dwaas, opdat hij wijs moge worden.’

28 die (1): hij die

VIII.

Als my des Heeren wijsheyd geeft
Te sien de reden van Haar wegen/
Ben ick haar danck-baar/ en beleeft³¹
Prijs die/ maar spreeckse nimmer tegen:³²

31 beleeft: zoals het behoort

32 Prijs: vul aan: ick; die en -se: kunnen betrekking hebben op op de reden of op Haar wegen, r. 30

[p. 165]

IX.

Maar als het Haar oock niet en lust:³³
Dan prijs ick blind'ling al Haar dade/³⁴
En vind my (dunckt my) meer gerust/
Dan als ick na de Reden rade.

33 oock: bij geval; lust: behaagt (nl. de reden van haar wegen te doen zien)

34 dade: meervoud, om redenen van oogrijm zonder -n

X.

Wat peylt een schepsel 's Scheppers werck
Of 't reedlijck is/ en 't wit can raden?³⁸
Dewijl den Schepper wijs en Sterck³⁹
Het/ met sijn doen/ can Reedlijck maken.⁴⁰

38 't wit: het doel

39 Dewijl: terwijl

40 Het, louter door Zijn handelen, met de rede in overeenstemming doet zijn (can duidt hier niet een mogelijkheid aan die al of niet gerealiseerd wordt, maar Gods wijsheid en macht (vgl. r. 39), die per se redelijk zijn; zie ook strofe XX).

XI.

Den Hemel wercke wat Hy wil/
Dewijl Hy d' Eeuwige Besluyten⁴²
Uytvoert: en 't Schepsel swijge stil/
En sluyte Rede/ en Wijsheyd buyten.⁴⁴

42 Dewijl: aangezien

44 Redel en Wijsheyd: t.w. als menselijke middelen ter beoordeling van Gods doen en laten

XII.

Telt op uw ving'ren vry/ wat regt⁴⁵
Wat onregt sy in 's Heeren daden/
En luystert wat de Reden segt⁴⁷
Dit baat de werld, en dat sal schaden.

45 vry: gerust

47 de Reden: het menselijk verstand

XIII.

O! dwasen mensch! voor desen was⁴⁹
Ick oock soo wijs: maar na den Afgrond⁵⁰
Van dese wijsheyd my genas/
Ick haast van al die Dwaasheyd af-stond.⁵²

49 voor desen: voorheen

50 na: nadat; den Afgrond: God, als de Ondoorgrondelijke

52 Liet ik meteen al die dwaasheid varen.

XIV.

Doe was 't mijn Hemel (dagt my) van⁵³
Al Godes daden Re'en te wijsen:⁵⁴
Nu is 't mijn Hemel/ dat ick kan/
Al sie ick 't niet/ die wijsheyd prijsen.⁵⁶

53 Doe: toen (voor de genezing waar r. 51 van spreekt)

54 Re'en te wijsen: de reden aan te wijzen

56 't: nl. de reden (r. 54)

XV.

Ey! Prijsen! Prijsen is mijn pligt/
Niet vragen wat'er Goed of quaad is.
Wat can het anders sijn als Ligt/⁵⁹
't Geen d' uytvoer van den eeuw'gen Raad is.⁶⁰

59 Ligt: licht (zelfst. nw.)

60 Ond. bij r. 59; uytvoer: uitvoering

[p. 166]

XVI.

Wat doet der saal'ger Geesten schaar⁶¹
Al juychende door Edens paden?⁶²
Als prijsen 't geen door d' uytcomst haar⁶³
Vercundigt werdt van d' Eeuw'ge Raden.⁶⁴

61 Geesten: engelen (en zaligen)

62 Edens paden: het hemels paradijs

63 Als: dan; door: door middel van; haar: hun

64 Onthuld wordt inzake de eeuwige raad Gods.

XVII.

Soo veel heb ick te doene met
De Wijsheyd blindeling te prijsen/
Dat ick geen tijd en heb soo net⁶⁷
Wat goed of quaad schijnt aan te wijsen.

67 net: nauwkeurig

XVIII.

Den Hemel schiep my tot sijn Eer/
Niet tot het Oordeel van sijn wercken;⁷⁰
Blijckt my geen Reden/ dies te meer⁷¹
Kan ick mijn eygen dwaasheyd mercken.

70 van: over

71 dies: daardoor

XIX.

Cort-om; segt my den Hemel oyd
Den waarom; soo sal ick Hem roemen/⁷⁴
En werck/ en Reden beyd voltoyd⁷⁵
Al-prijsend Gode-weerdig noemen:

74 Den waarom: de reden (waarom: accent op waar-); soo: dan

75 En (Gods) handelen en de reden ervan, beide volvoerd zijnde,

XX.

Weet ick die niet/ om dat het uyt^77-78
De Goedheyd comt/ is 't goed te noemen;^77-78
En/ want het uyt de wijsheyd spruyt/⁷⁹
Als on-verbeterlijck te roemen.

77-78 Als ik die (= het waarom) niet weet, dan moet het (= Gods werk) toch goed heten, aangezien het voortkomt uit Hem Die dé goedheid is.

77-78 Als ik die (= het waarom) niet weet, dan moet het (= Gods werk) toch goed heten, aangezien het voortkomt uit Hem Die dé goedheid is.

79 want: omdat

XXI.

Wie is 'er die niet billijck schatt
Dat Reden hier maar enckel waan is?⁸²
En 't werck te prijsen meest om dat⁸³
Het van de wijsheyd selv gedaan is.⁸⁴

Tot Rees 25. in Loumaand 1674.⁺

Eynde der Reesche Liederen.

82 Reden: het menselijk verstand

83 't werck: wat op aarde gebeurt, Gods handelen; meest: het meest

84 van: door

+ Loumaand: januari

[p. 167]

't Oneyndig Ligt, wonende in de donckerheyd. Meditatief lied naar aanleiding van 2 Kron. 6:1, ‘Toen zeide Salomo: De HEERE heeft gezegd, dat Hij in de donkerheid zou wonen.’ Gesteld in de toon van de aanbidding, zoals de eerste strofen dadelijk laten blijken. De aanhef varieert het ‘driemaal heilig’ van Jesaja 6:3 en Openb. 4:8, alsmede het paulinische ‘O diepte des rijkdoms, beide der wijsheid en der kennis Gods! Hoe ondoorzoekelijk zijn Zijn oordelen, en onnaspeurlijk Zijn wegen!’ (Rom. 11:33). God, Die het eeuwige Licht is, woont in een ontoegankelijk licht (r. 13-14).

Mensen kunnen Hem niet narekenen, Zijn wijsheid niet beoordelen. Hij vraagt van Zijn schepselen ‘blind’ en ‘dwaas’ vertrouwen en gelovige aanbidding. Wat God doet is, omdat Hij de wijsheid en de goedheid Zelf is, wijs en goed en prijzenswaardig.

De depreciatie van de menselijke rede geldt niet de gave van God als zodanig, maar de ijdele waan van de mens die zichzelf niet kent in zijn nietigheid tegenover Gods onpeilbare wijsheid en goedheid.

De strofevorm: vierjambische versregels met een gekruist rijmpatroon abab, waarin de even regels vrouwelijk rijm hebben. Dit laatste is heel wat minder gewoon dan dezelfde votm met vrouwelijk rijm in de oneven regels: abab (zoals in de teksten 26, 29, 50, 87 en 88). De hier toegepaste versificatie lijkt bijzonder geschikt voor de behandeling van verheven religieuze thema's (vgl. Vondel, X, 613, Uitvaert Van Maria van den Vondel). Van Es, 352, spreekt van ‘diepzinnigheid gepaard aan vromen eenvoud’. Karakteristiek voor L.'s verskunst is ook hier de frequente toepassing van dubbelrijm (in de strofen I, IV, VI, XIII, XV en XXI). De stijl wordt gedomineerd door tal van retorische vragen (r. 19-20, 37-38, 59-60, 61-64, 81-84), die evenals de paradoxen (bijv. r. 17-18, 25-26, 49-50, 51-52) de uitdrukkingsvorm zijn van een diepgewortelde en door ervaring gerijpte geloofswijsheid.

't Oneyndig Ligt dateert als laatste van de ‘Reesche liederen’ van zondag 25 januari 1674.

Lit.: Trimp (1), 84 (noot 3), 99; Van Es, 352; Ros (2), 64-66 (T).