Uyt-spanningen

[p. 149]

Volgen eenige Aandagten⁺
Over sommige van 's Heeren Gods Eygenschappen, &c.
Den Autheur voorgecomen geduyrende sijn verblijv in Ostagie in 't Land van Cleev.
34
I. Hert-sterckte in Jehova.
Op 1 Sam. 30: vers. 6.

Te singen als Onherroepelijke Jeugd!⁺
Of: Gavotte. A la fronté.

I.

Soet Geselschap dat met my¹
's Hemels Heerscher vry en bly
Pleegt te loven met gesangen
In 't gesegend Vaderland;
Nog en swijg' ik niet gevangen:
's Hemels Geest en kend geen band.⁶

+ Aandagten: overdenkingen; voorgecomen: overkomen; Ostagie: ballingschap

+ Melodie: De melodie-aanduiding Onherroepelijke Jeugd is een vooruitwijzing naar tekst 52, waar vervolgens naar deze tekst 34 wordt terugverwezen. De herkomst van de melodie Gavotte. A la fronté is niet getraceerd.

1 Soet: lief, aangenaam

6 en kend geen band: laat zich niet binden, is vrij

II.

's Hemels Geest te dieren pand⁷
's Hemels Geest en kent geen band.
Hoor des Heren Lievelingen⁹
Paulus en sijn Met-gesel¹⁰
In de wreede Boeyen singen:
's Hemels Geest en kent geen quel.¹²

7 te dieren pand: overkostbaar bezit (waarschijnlijk met toespeling op 2 Korinthe 1:22; 5:5; Efeze 1:14)

9 Lievelingen: beminden

10 sijn Met-gesel: zijn reisgenoot, nl. Silas, te Filippi gevangen gezet, vgl. Hand. 16:25

12 quel: smart

III.

Israël in Babels dwang^13-18
Weygerde ('t is waar) den sang:^13-18
Want men vergde 't Heylig singen^13-18
Onder 't Goddeloos gejuyg;^13-18
Dies sy liever treurig hingen^13-18
Aan de wilgen 't Vreugde-tuyg.^13-1818

13-18 Vgl. Psalm 137: Israël in ballingschap ‘aan de rivieren van Babel’

13-18 Vgl. Psalm 137: Israël in ballingschap ‘aan de rivieren van Babel’

13-18 Vgl. Psalm 137: Israël in ballingschap ‘aan de rivieren van Babel’

13-18 Vgl. Psalm 137: Israël in ballingschap ‘aan de rivieren van Babel’

13-18 Vgl. Psalm 137: Israël in ballingschap ‘aan de rivieren van Babel’

13-18 Vgl. Psalm 137: Israël in ballingschap ‘aan de rivieren van Babel’

18 't Vreugde-tuyg: nl. de harpen, vgl. Ps. 137:2

[p. 150]

IV.

Maar en is niet 's Hemels Oog¹⁹
Off wy laag sijn/ even hoog?²⁰
Sitten wy in treurig duyster/
Nog behoudt dat eeuwig Ligt
Al sijn glansch/ end al sijn luyster/
Weerdig al ons Loff en digt.²⁴

19 's Hemels Oog: formulering naar analogie van 's werelds oog als literaire omschrijving voor ‘de zon’; God wordt met deze woorden dus als het eeuwig Licht voorgesteld, vgl. r. 22-23.

20 laag: ‘neergebogen in de diepte van smart’ (Zwaan)

24 Loff en digt: lofdicht (hendiadys)

V.

Wis den Hemel is het all-^25-26
Weerdig/ en wy niet met al.^25-2626
Mag die maar in Glory blincken
Doe Hy dan vry dat Hy doet/²⁸
Of wy drijven/ of wy sincken
Wat Hy doet is even goed.

25-26 het all-Weerdig: alles waardig

25-26 het all-Weerdig: alles waardig

26 niet met al: volstrekt niets

28 Laat Hij dan gerust doen wat Hij doet.

[p. 151]

VI.

Wy sijn niet dan voor den Heer/³¹
En ons Heyl is in sijn Eer;
En sijn eer in al sijn wercken:³³
Als Hy ons dan sincken doet/
Kunnen wy sijn lof maar stercken;³⁵
Wat Hy doet is even goed.

31 zijn niet dan voor: zijn er uitsluitend voor

33 al sijn wercken: alles wat Hij doet

35 stercken: vermeerderen

VII.

Wijsheyd sonder eynd' of paal³⁷
Sijn sijn wegen altemaal:
Sijn sy suerheyd/ sijnse soetheyd/
Laat ons altijd swijgen stil/
Want de wesentlijcke Goedheyd⁴¹
Maackt het goed met dat Sy 't wil.⁴²

37 paal: grens

41 wesentlijcke: ware (‘de Goedheid zelf’, in essentie)

42 met dat Sy 't wil: louter door het te willen

VIII.

Quaad! segt somtijds ons gevoel/
End' ons wijsheyd mist haar doel:
Maar soo wy de reden sagen
Waarom dus den Hemel koos/⁴⁶
Bleeck ons wijsheyd was te traag/ en⁴⁷
All' ons sinnen sinneloos.⁴⁸

46 dus: aldus, zo

47 Bleeck ons wijsheyd: zou blijken dat onze wijsheid

48 sinnen: gedachten

IX.

Vaack wy meenen 's Heren Eer
Was op and're wijs veel meer
Dan op dese/ te verbreyden:
En wy feylen in den vond/⁵²
Om dat anders als wy seyden
In sijn Raad geschreven stond.⁵⁴

52 in den vond: in onze bedenksels

54 Raad: eeuwig raadsbesluit

X.

Ondoorgrondelijcken Raad!
Daar maar enckel wijsheyd staat.
On-naspeurelijcke Vonden!⁵⁷
On-berispelijck Besluyt!
On-bereyckelijcke Gronden!⁵⁹
On-uyt-sprekelijck Beduyd!⁶⁰

57 Vonden: gedachten; Zwaan verwijst naar Rom. 11:33, ‘Hoe (...) onnaspeurlijk Zijn wegen’

59 Gronden: diepten

60 Beduyd: ‘woord’, ‘zin’, het binnen de Drieëenheid afgesprokene, in mensentaal niet uit te spreken

[p. 152]

XI.

Raad, waar door den Hemel staat
En der Aarden wigt/ en maat
Over-cundig uyt-gevonden⁶³
Over-constig is gestelt/⁶⁴
En verordent sijn de stonden/⁶⁵
En de Sterren all' getelt.⁶⁶

63 in overgrote kundigheid uitgedacht (bekn. bijz.)

64 gestelt: bepaald

65 Te verbinden met waar door in r. 61; stonden: tijden

66 Vgl. Ps. 147:4, ‘Hij telt het getal der sterren’.

XII.

Raad, waar na den Hemel sweeft/⁶⁷
En sig voegt wat is/ of leeft:
Die de raderen en snecken⁶⁹
Van dit magtig uyr-werck drijft:
En besorgt dat geen gebreck en⁷¹
Sy/ of yets te rugge blijft.⁷²

67 Raad, volgens welke de hemel (zon, maan, sterren) beweegt,

69 snecken: onderdelen van een uurwerk, een tegenwicht vormend tegen de geleidelijk verminderende drijfkracht van de veer

71 besorgt: ervoor zorgt

72 te rugge blijft: achter loopt

XIII.

Raad, ons Min soo weerdig wis^73-74
Als de Goedheyd selver is.^73-74
Wie soud' oyd om eygen voordeel
Wenschen dat dien Keten brack?
Of dat schatten in sijn oordeel⁷⁷
Ligter dan sijn ongemack?⁷⁸

73-74 Raad, die onze liefde buiten twijfel evenzeer verdient als de Goedheid (God) Zelf die verdient.

73-74 Raad, die onze liefde buiten twijfel evenzeer verdient als de Goedheid (God) Zelf die verdient.

77 dat: nl. het breken van de ‘keten’ van Gods raad

78 sijn ongemack: wat hem zelf hindert of kwelt

XIV.

Nutter ging dit gantsche Rond/⁷⁹
Dan een myt daar van/ te grond.⁸⁰
Daar (dunckt my) verliest sig alle⁸¹
Vryheyd/ Vrienden/ Rijckdom/ staat;⁸²
Laat het sincken/ laat het valle'
Als maar desen Raad bestaat.⁸⁴

79 Nutter: beter; Rond: heelal

80 een myt daar van: een nietig deeltje (nl. van Gods raad)

81 Daar: bij Gods raad; verliest sig: verliest zijn betekenis

82 staat: status, positie

84 bestaat: in stand blijft, vgl. Psalm 33:11; Jes. 46:10

XV.

Soet geselschap! buygt uw knien/
Dat den Hemel 't ons doe sien/
En ons wille doe verdrincken;⁸⁷
Tot wy met verwondering
In dien Ocean versincken/⁸⁹
En vergeten alle ding.

Op 't Fort Nieuw Rees

28. in wintermaand 1673.⁺

87 ons wille: onze eigen wil

89 dien Ocean: Gods raad, als oceaan gedacht, vgl. Langen, 341-342

+ wintermaand: december

[p. 153]

I. Hert-sterckte in Jehova. Het eerste der ‘Reescher liederen’, vervaardigd tijdens de ballingschap (ostagie), die L. samen met dertien aanzienlijke Utrechters moest ondergaan in fort Rees in het land van Kleef. Uitgangspunt is 1 Samuel 30:6, ‘En David werd zeer bange, want het volk sprak van hem te stenigen; want de zielen van het ganse volk waren verbitterd, een iegelijk over zijn zonen en over zijn dochters; doch David sterkte zich in den HEERE zijn God.’ De dichter richt zich tot de Utrechtse intimi, de kring der vromen, die elkaar met woord en lied stichtten. Dat zingen doe ik (zie maar dit lied) in gevangenschap ook, aldus L.; en dat brengt hem tot het grondthema: God is in Zijn heerlijkheid en wijsheid te allen tijde onze lof waard, wat Hij ons ook doet overkomen. Hoe zouden wij het beter weten dan de Eeuwige, Die naar Zijn ondoorgrondelijk besluit de kosmos geschapen heeft en in stand houdt? Zo is het lied een lofzang op de raad van God, Die niet zonder diepe zin tweemaal de Goedheid Zelf wordt genoemd. De gelovige past derhalve onder alle omstandigheden enkel onvoorwaardelijke overgave en aanbidding.

Lit.: Bronsveld, Inl. XIX-XX; Knappert, 277; Buijnsters, 46-49; Proost, 42-43, 57-58, 103-104; Trimp (1), 12, 111-112; Trimp (2), 127; Ros (2), 25-30, 53-56 (T); Zwaan, 79-81; Langen, 241-342; Van Es, 346; Onstenk (1), 216; Gorter I, 147-149; E. v.d. Hooght, 49; Trimp (3), 127; De Vrijer (2), 153-154 (T, 7 str.); De Beaufort, 138; Schortinghuis-De Vrijer (1) II, 117-118, 121, 128; De Vrijer (1), 54, 125, 134, 139, 153; IJzerworst, 4-9 (T); Evangelische Gezangen, nr. 21; Christelijke gezangen II, nr. 16; Christelijke liederen II, nr. 7; Uit Sions zalen, 176-177 (T, 4 str.); Ypma, 43 (str. 15); Stronks (2), 109; Van Strien/Stronks, 204-206; Post, 22-23 (9 str.).