Uyt-spanningen (2005)

Uyt-spanningen

(2005)–Jodocus van Lodenstein– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende



[pagina 134]
30 Den 114. Psalm uytgebreydet. Stem: O Kersnacht, &c.Ga naar margenoot+ I. Doe Is-rael sijn nare sugtenGa naar margenoot1-6 Ga naar margenoot1 Met Pharo's slaverny ontvlugten/Ga naar margenoot1-6 Ga naar margenoot2 En Jacobs huys van 't volck ontquam/Ga naar margenoot1-6 Ga naar margenoot3 Dat/ als sy 's Heren lof verconden/Ga naar margenoot1-6 Ga naar margenoot4 5[regelnummer] Haar taal en kende nog haar gronden;Ga naar margenoot1-6 Ga naar margenoot5 't Geslagt van den vervloeckten Cham:Ga naar margenoot1-6 Ga naar margenoot6
II. Doe was de gulde tijd geboren/Ga naar margenoot7-12 Ga naar margenoot7 Dat Juda Godes uytvercoren/Ga naar margenoot7-12 Ga naar margenoot8 Wierd 's Hemels eygen Heyligdom;Ga naar margenoot7-12 10[regelnummer] En na beloften so langwylig/Ga naar margenoot7-12 Ga naar margenoot10 Wierd Israel ten volle en yligGa naar margenoot7-12 Ga naar margenoot11 Gods onderdanig Coningdom.Ga naar margenoot7-12
[pagina 135]

III. Des Hemels Coningdom! dit wonderGa naar margenoot13-18 De Zee vernam/ en sloeg een donderGa naar margenoot13-18 Ga naar margenoot14 15[regelnummer] (Dat d' aarde tsidderden) en vloodGa naar margenoot13-18 Verbaast/ verschrickt op d'agtbre kondschapGa naar margenoot13-18 Ga naar margenoot16 Van so een ongehoorde bondschap/Ga naar margenoot13-18 Ga naar margenoot17 En bood sijn grond Israel bloot.Ga naar margenoot13-18 Ga naar margenoot18

[pagina 136]
IV. De stroomen die van ouds in 't NoordenGa naar margenoot19-24 Ga naar margenoot19 20[regelnummer] Van Jor- en Dan af t land door-boorden/Ga naar margenoot19-24 Vergaapten sig/ en bleven staan;Ga naar margenoot19-24 Ga naar margenoot21 Vergaten haren treyn/ en lietenGa naar margenoot19-24 Ga naar margenoot22 Haar Suyd-lijck nat na Sodom vlieten/Ga naar margenoot19-24 Ga naar margenoot23 En Isr'el droogs-voets door sig gaan.Ga naar margenoot19-24
V. 25[regelnummer] De Hoogten/ Reusen van de Bergen;Ga naar margenoot25-30 Ga naar margenoot25 De heuveltjens/ der bergen dwergenGa naar margenoot25-30 (Slegs door 't geloof bewegelijck)Ga naar margenoot25-30 Ga naar margenoot27 Den Hemel hoorden dit beloven/Ga naar margenoot25-30 Ga naar margenoot28-29 En d' Aarde sagen dit geloven/Ga naar margenoot25-30 Ga naar margenoot28-29 30[regelnummer] En sprongen Rams- en Lams-gelijck.Ga naar margenoot25-30
VI. Gy stoute wat'ren die na clagenGa naar margenoot31-36 Ga naar margenoot31 Nog dreygen sijt gewoon te vragen;Ga naar margenoot31-36 Wat bragt u 't vlieden in den sin?Ga naar margenoot31-36 Gy altijd-vlietende Jordane/Ga naar margenoot31-36 35[regelnummer] Wat maackte uw grond dit volck ten bane/Ga naar margenoot31-36 Ga naar margenoot35 Wat bond u snelle stroomen in?Ga naar margenoot31-36
VII. Sta stil wat Bergen/ of spring trager/Ga naar margenoot37-42 En Heuvlen hoort eens na uw vrager;Ga naar margenoot37-42 Wat maackten u de sware voetGa naar margenoot37-42 Ga naar margenoot39 40[regelnummer] Te ligten/ als de ligte Lammen/Ga naar margenoot37-42 Ga naar margenoot40 Te beyt'len als de dert'le Rammen?Ga naar margenoot37-42 Ga naar margenoot41 Om 't wonder dat den Hemel doet?Ga naar margenoot37-42 Ga naar margenoot42
VIII. Om 't wonder/ dat ons Godt dee dagen! (En dus beantwoord ick mijn vragen)Ga naar margenoot44 45[regelnummer] Is 't wonder/ dat het Schepsel beeft/ Als sig den Schepper self gaat voegen In saal'ge bondschap ten genoegenGa naar margenoot47 Van 't volck dat Hy vercoren heeft?

[pagina 137]
IX. Van 't sondig volck! Ja/ gansche Wereld/Ga naar margenoot49b-54 50[regelnummer] Gy Hemel cierlijck/ die bepereldGa naar margenoot49b-54 Ga naar margenoot50 Met duysend floncker-ligten staat/Ga naar margenoot49b-54 Gy Aarde/ beeft! beeft! beeft voor 't AansigtGa naar margenoot49b-54 Daar Goed- en Heerlijck-heyd in aanligtGa naar margenoot49b-54 Ga naar margenoot53 Die Iacobs Godt sig noemen laat.Ga naar margenoot49b-54
X. 55[regelnummer] Staat/ springt/ gaat buyten uw gewoonheydGa naar margenoot55-60 Ga naar margenoot55 (Want heden treedt des Hemels SchoonheydGa naar margenoot55-60 Ga naar margenoot56 Met 's werelds Nieticheyd in d'egt)Ga naar margenoot55-60 Ga naar margenoot57 Den Schepper heeft wel dorre keyenGa naar margenoot55-60 Ga naar margenoot58 En rots'/ op dit gesigt aan 't schreyen/Ga naar margenoot55-60 Ga naar margenoot59 60[regelnummer] Tot water-bronnen opgeregt.Ga naar margenoot55-60 Ga naar margenoot60 29. Lentemaant 1665.Ga naar margenoot+ Den 114. Psalm uytgebreydet. Uitbreiding van Psalm 114, waarin de uittocht van het volk Israël uit Egypte, de wetgeving bij de berg Sinaï en de intocht in het beloofde land in een grootse voorstelling zijn samengebracht. In L.'s bewerking valt de volle nadruk op het wonder, dat de oneindige Schepper Zich met nietige mensen verbindt (r. 17, 28-29, 46-48), in fraaie bewoordingen een huwelijk tussen de Schoonheid des hemels en de Nietigheid van de wereld genoemd (r. 56-57). Onstenk (1), 218, signaleert de uitbundigheid van laatstgenoemde versregels. Het lied is van woensdag na Pasen, 29 maart 1665 (oude stijl). In diezelfde maand ontstonden ook de bewerkingen van de Psalmen 126 (tekst 31, woensdag 8 maart) en 1 (tekst 27, zondag 12 maart), later in het jaar die van Psalm 2 (tekst 28, zondag 3 september). L. kiest voor dit gedicht de strofevorm van een bekende rei uit Vondels Gijsbrecht van Aemstel, die ook toegepast is in de teksten 48, 79, 81, 107 en 110. Trimp (1), 96, herkent in al deze liederen bij alle verscheidenheid van gedachte dezelfde gevoelstoon: ‘het leed is verslonden tot overwinning’. Opmerkelijk is de exclamatieve herhaling van het slot van diverse strofen in de aanhef van de volgende (r. 13, 43 en 50), expressie van de grondtoon der verwondering. De dichter durft voorts een en ander aan in zijn beeldgebruik, vgl. bijvoorbeeld r. 25-26. Een poëtische vondst is het beeld in r. 59: bij het zien van het wonder van Gods verbond met Israël raken de rotsen aan het schreien, een originele interpretatie van het ‘water uit de rots’ van Exodus 17:6. Lit.: Trimp (1), 96, 102-103; Onstenk, 218.	margenoot+ Melodie: De melodie-aanduiding O Kersnacht, &c. gebruikt L. zesmaal. Het is de melodie van Vondels ‘Rei van Clarissen’ uit Gysbregt van Aemstel, voor het eerst uitgegeven door Dirk Jansz. Sweelinck in de door hem verzorgde uitgave van het Livre septième, Amsterdam, 1644; ook opgenomen in de liedbundel Amsteldams minne-beeckje, Amsterdam 1648. De strofevorm O Kersnacht is volgens Trimp in alle gevallen door L. gebruikt om er het verslinden van het leed tot overwinning mee uit te drukken, Trimp (1), 96. De melodie heeft inderdaad iets stralends en bevestigends in de laatste regel, maar niet in elk couplet is de overgang van strijd naar overwinning uitgedrukt. Daarom is Trimps uitspraak moeilijk waar te maken voor elk lied als geheel. margenoot1-6 Ps. 114:1, ‘Toen Israël uit Egypte toog, het huis Jakobs van een volk dat een vreemde taal had’. margenoot1 Doe: toen; nare sugten: afgrijselijk gekerm (ik vat sugten als enkelv. op omdat het zo in de Statenvert. nogal eens voorkomt, bijv. Psalm 102:21) margenoot1-6 Ps. 114:1, ‘Toen Israël uit Egypte toog, het huis Jakobs van een volk dat een vreemde taal had’. margenoot2 Met: tegelijk met; ontvlugten: (enkelv.) ontvluchtte margenoot1-6 Ps. 114:1, ‘Toen Israël uit Egypte toog, het huis Jakobs van een volk dat een vreemde taal had’. margenoot3 van: aan margenoot1-6 Ps. 114:1, ‘Toen Israël uit Egypte toog, het huis Jakobs van een volk dat een vreemde taal had’. margenoot4 sy: (mrv., ad sensum) de Israëlieten margenoot1-6 Ps. 114:1, ‘Toen Israël uit Egypte toog, het huis Jakobs van een volk dat een vreemde taal had’. margenoot5 Haar: hun; en: ontkenningswoordje (bij nog); gronden: beweegredenen margenoot1-6 Ps. 114:1, ‘Toen Israël uit Egypte toog, het huis Jakobs van een volk dat een vreemde taal had’. margenoot6 den vervloeckten Cham: vgl. Genesis 9:18-27 margenoot7-12 Psalm 114:2, ‘Zo werd Juda tot Zijn heiligdom, Israël Zijn volkomen heerschappij.’ margenoot7 de gulde tijd: de ‘gouden eeuw’, tijd van voorspoed en geluk margenoot7-12 Psalm 114:2, ‘Zo werd Juda tot Zijn heiligdom, Israël Zijn volkomen heerschappij.’ margenoot8 uytvercoren: uitverkorene margenoot7-12 Psalm 114:2, ‘Zo werd Juda tot Zijn heiligdom, Israël Zijn volkomen heerschappij.’ margenoot7-12 Psalm 114:2, ‘Zo werd Juda tot Zijn heiligdom, Israël Zijn volkomen heerschappij.’ margenoot10 langwylig: langdurig, d.i. lang tevoren gedaan margenoot7-12 Psalm 114:2, ‘Zo werd Juda tot Zijn heiligdom, Israël Zijn volkomen heerschappij.’ margenoot11 ten volle: vgl. de kantt. van de Statenvert.: ‘God was te voren wel heer over Israël, als over Zijn eigen volk; maar in het uitvoeren van hetzelve uit Egypte heeft Hij het allerklaarlijkst doen blijken, en Hij heeft dat volk daardoor vaster aan Hem verbonden’; ylig: schielijk, met haast margenoot7-12 Psalm 114:2, ‘Zo werd Juda tot Zijn heiligdom, Israël Zijn volkomen heerschappij.’ margenoot13-18 Psalm 114:3a, ‘De zee zag het en vlood,’ margenoot13-18 Psalm 114:3a, ‘De zee zag het en vlood,’ margenoot14 De Zee vernam: nam de zee waar; sloeg een donder: maakte een donderend rumoer margenoot13-18 Psalm 114:3a, ‘De zee zag het en vlood,’ margenoot13-18 Psalm 114:3a, ‘De zee zag het en vlood,’ margenoot16 Verbaast: ontsteld; d'agtbre kondschap: het eerbiedwekkende bericht. margenoot13-18 Psalm 114:3a, ‘De zee zag het en vlood,’ margenoot17 bondschap: bondgenootschap, verbond margenoot13-18 Psalm 114:3a, ‘De zee zag het en vlood,’ margenoot18 Vgl. de kantt. Statenvert. bij zee: ‘de Rode Zee, door welke de Israëlieten droogvoets getogen zijn,’ vgl. Ex. 14:21-22 margenoot19-24 Psalm 114:3b, ‘de Jordaan keerde achterwaarts.’ margenoot19 stroomen: de bronrivieren van de Jordaan, waarvan op zeventiende-eeuwse kaarten van Palestina m.n. de beken Jor en Dan genoemd worden margenoot19-24 Psalm 114:3b, ‘de Jordaan keerde achterwaarts.’ margenoot19-24 Psalm 114:3b, ‘de Jordaan keerde achterwaarts.’ margenoot21 Vergaapten: verbaasden margenoot19-24 Psalm 114:3b, ‘de Jordaan keerde achterwaarts.’ margenoot22 haren treyn: hun loop margenoot19-24 Psalm 114:3b, ‘de Jordaan keerde achterwaarts.’ margenoot23 Suyd-lijck nat: nl. zuidelijk van de plaats waar de Israëlieten de Jordaan overstaken het heilige land in, Joz. 3:16; Sodom: d.i. het vernietigde Sodom, toen al de Dode Zee margenoot19-24 Psalm 114:3b, ‘de Jordaan keerde achterwaarts.’ margenoot25-30 Psalm 114:4, ‘De bergen sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren.’ margenoot25 Hoogten: hoge bergen; van: onder margenoot25-30 Psalm 114:4, ‘De bergen sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren.’ margenoot25-30 Psalm 114:4, ‘De bergen sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren.’ margenoot27 Toespeling op Matth. 17:20 margenoot25-30 Psalm 114:4, ‘De bergen sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren.’ margenoot28-29 Hoorden dat de hemel dit (bondschap, r. 17) beloofde en zagen dat de aarde (t.w. het volk Israël) dit geloofde margenoot25-30 Psalm 114:4, ‘De bergen sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren.’ margenoot28-29 Hoorden dat de hemel dit (bondschap, r. 17) beloofde en zagen dat de aarde (t.w. het volk Israël) dit geloofde margenoot25-30 Psalm 114:4, ‘De bergen sprongen als rammen, de heuvelen als lammeren.’ margenoot31-36 Psalm 114:5, ‘Wat was u, gij zee, dat gij vloodt? Gij Jordaan, dat gij achterwaarts keerdet?’ margenoot31 stoute: drieste, onstuimige: na: naar margenoot31-36 Psalm 114:5, ‘Wat was u, gij zee, dat gij vloodt? Gij Jordaan, dat gij achterwaarts keerdet?’ margenoot31-36 Psalm 114:5, ‘Wat was u, gij zee, dat gij vloodt? Gij Jordaan, dat gij achterwaarts keerdet?’ margenoot31-36 Psalm 114:5, ‘Wat was u, gij zee, dat gij vloodt? Gij Jordaan, dat gij achterwaarts keerdet?’ margenoot31-36 Psalm 114:5, ‘Wat was u, gij zee, dat gij vloodt? Gij Jordaan, dat gij achterwaarts keerdet?’ margenoot35 grond: bodem; ten bane: tot een pad margenoot31-36 Psalm 114:5, ‘Wat was u, gij zee, dat gij vloodt? Gij Jordaan, dat gij achterwaarts keerdet?’ margenoot37-42 Psalm 114:6, ‘Gij bergen, dat gij opsprongt als rammen? Gij heuvelen als lammeren?’ margenoot37-42 Psalm 114:6, ‘Gij bergen, dat gij opsprongt als rammen? Gij heuvelen als lammeren?’ margenoot37-42 Psalm 114:6, ‘Gij bergen, dat gij opsprongt als rammen? Gij heuvelen als lammeren?’ margenoot39 maackten u: bracht u ertoe margenoot37-42 Psalm 114:6, ‘Gij bergen, dat gij opsprongt als rammen? Gij heuvelen als lammeren?’ margenoot40 Lammen: lammeren margenoot37-42 Psalm 114:6, ‘Gij bergen, dat gij opsprongt als rammen? Gij heuvelen als lammeren?’ margenoot41 beyt'len: (nevenvorm van:) buitelen margenoot37-42 Psalm 114:6, ‘Gij bergen, dat gij opsprongt als rammen? Gij heuvelen als lammeren?’ margenoot42 Om: is het om margenoot44 dus: zo (nl. als in r. 43 gebeurt); ick: het ‘ik’-personage van het gedicht, de dichter margenoot47 ten genoegen: tot vreugde margenoot49b-54 Ps. 114:7, ‘Beef, gij aarde, voor het aangezicht des Heeren, voor het aangezicht van den God van Jakob.’ margenoot49b-54 Ps. 114:7, ‘Beef, gij aarde, voor het aangezicht des Heeren, voor het aangezicht van den God van Jakob.’ margenoot50 Hemel cierlijck: schone (sterren-) hemel margenoot49b-54 Ps. 114:7, ‘Beef, gij aarde, voor het aangezicht des Heeren, voor het aangezicht van den God van Jakob.’ margenoot49b-54 Ps. 114:7, ‘Beef, gij aarde, voor het aangezicht des Heeren, voor het aangezicht van den God van Jakob.’ margenoot49b-54 Ps. 114:7, ‘Beef, gij aarde, voor het aangezicht des Heeren, voor het aangezicht van den God van Jakob.’ margenoot53 Waar goedheid en heerlijkheid in verschijnt (als het licht van de dageraad) margenoot49b-54 Ps. 114:7, ‘Beef, gij aarde, voor het aangezicht des Heeren, voor het aangezicht van den God van Jakob.’ margenoot55-60 Psalm 114:8, ‘Die den rotssteen veranderde in een watervloed, den keisteen in een waterfontein.’ margenoot55 Staat: gezegd tot de zee en de Jordaan; springt: gezegd tot de bergen en de heuvels; gaat (...): dit tot beide ‘categorieën’ margenoot55-60 Psalm 114:8, ‘Die den rotssteen veranderde in een watervloed, den keisteen in een waterfontein.’ margenoot56 des Hemels Schoonheyd: (voor:) God in Zijn heerlijkheid margenoot55-60 Psalm 114:8, ‘Die den rotssteen veranderde in een watervloed, den keisteen in een waterfontein.’ margenoot57 's werelds Nieticheyd: (voor:) nietige aardse mensen margenoot55-60 Psalm 114:8, ‘Die den rotssteen veranderde in een watervloed, den keisteen in een waterfontein.’ margenoot58 dorre: droge margenoot55-60 Psalm 114:8, ‘Die den rotssteen veranderde in een watervloed, den keisteen in een waterfontein.’ margenoot59 En rotsen, die bij het zien hiervan aan het schreien gingen, margenoot55-60 Psalm 114:8, ‘Die den rotssteen veranderde in een watervloed, den keisteen in een waterfontein.’ margenoot60 opgeregt: opgericht, gemaakt margenoot+ Lentemaant: maart

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums

29 maart 1665

lied

Naar de Nederlandse Liederenbank