Uyt-spanningen

[p. 120]

27
Den eersten psalm uytgebreydet.

Te singen op de wijse: Un jour m'en alloit &c.⁺

I.

Salig is dien man in wandel/^1-12
Die der goddelosen Raad/^1-12
Salig is dien man in handel^1-123
Die den gang der sondaars haat:^1-12
Salig is dien man^1-12
die moedig can^1-12
't Geselschap van^1-12
De spotters als de pest vlien/^1-128
Die na s' Hemels raad^1-129
In vryen staat^1-1210
De Heyl'ge straat^1-12
Ten Hemel heerlijck gaat.^1-1212

+ Melodie: De melodie Un jour m' en alloys seulette is van de Franse componist Grouzy (overl. 1568); deze komt voor in Quinzieme livre de chansons, Parijs 1571. Vgl. Charbon, Catalogus(II), 97; Stronks (1), 417.

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

3 handel: doen en laten

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

8 pest: krijgt metrisch sterk (expressief) accent; vlien: ontvluchten

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

9 na s' Hemels raad: naar Gods besluit

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

10 Als vrije, verloste mens

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

1-12 Psalm 1:1, ‘Welgelukzalig is de man, die niet wandelt in den raad der goddelozen, noch staat op den weg der zondaren, noch zit in het gestoelte der spotters.’

12 heerlijck: hier reeds in beginsel delend in de verheerlijking (voor L. is in de heiligmaking van de zondaar het wezen van de gelukzaligheid gegeven, vgl. Trimp (3), 190-191)

II.

Godes in- en uyt-gegeven^13-2413
Saal'ge Lere/ door den ry^13-24
Der Geest-driftigen beschreven/^13-2415
Is sijn lust en leckerny;^13-24
's Daags hy 's vlytig leest/^13-2417
Om dat sijn geest^13-24
Sig daar in meest^13-2419
Verheugt/ verquickt/ versterckt vindt:^13-2420
's Nagts steurt dese lust^13-24
Sijn slaap en rust/^13-2422
Want al sijn rust^13-2423
Is 't hert vol dese lust.^13-24

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

13 in- en uyt-gegeven: geïnspireerde en geopenbaarde

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

15 Geest-driftigen: door de Geest gedrevenen (de bijbelschrijvers)

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

17 's: (= des) daarvan, daarin

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

19 meest: het meest

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

20 Verheugt/ verquickt: volt. deelwoorden

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

22 Sijn slaap en rust: (hendiadys) de rust van zijn slaap

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

23 rust: innerlijke vrede

13-24 Psalm 1:2, ‘Maar zijn lust is in des HEEREN wet, en hij overdenkt Zijn wet dag en nacht.’

III.

Wilt gy eens de Salicheden^25-36
Van dien Man sien? siet een boom/^25-3626
Die sijn vrugtb're vogticheden^25-36
Suygt uyt eenen silvre stroom:^25-3628

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

26 siet: kijk dan naar

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

28 silvre: als zilver glinsterende

[p. 121]

Daar hy weeldrig groeyt/^25-3629
En jeugdig bloeyt/^25-36
En overvloeyt^25-36
Van ed'le vrugten jaarlijcx;^25-3632
Daar sijn sap beclijft/^25-36
En groente blijft.^25-3634
Also beclijft^25-36
Al wat dien Man bedrijft.^25-36

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

29 Daar: waar

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

32 ed'le: voortreffelijke (vgl. ook Hoogl. 4:16)

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

34 groente: groen, gebladerte

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

25-36 Psalm 1:3, ‘Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd en welks blad niet afvalt; en al wat hij doet, zal wel gelukken.’

[p. 122]

IV.

's Heren Raad gaat andre wegen^37-48
Met de Goddelosen in;^37-48
Wortel/ grond-slag/ heyl/ nog segen/^37-4839-40
In haar arbeyd geen gewin:^37-4839-4040
Maar haar werck en wigt^37-4841
Is los en ligt/^37-48
Als kaf/ dat swigt^37-48
En voor de wind daar heen stuyft:^37-4844
Haren raad-slag niet/^37-4845
Haar kragt is riet/^37-48
Haar leven vliedt/^37-4847-48
Gelijck een spoel verschiet.^37-4847-48

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

39-40 (bondig voor:) Zij kennen Wortel (...) gewin

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

39-40 (bondig voor:) Zij kennen Wortel (...) gewin

40 haar: hun

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

41 wigt: gewicht, waarde

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

44 daar heen: weg

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

45 Hun overleg (is) niets, vgl. Spr. 12:5 en Jes. 30:1

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

47-48 Vgl. Job. 7:6, ‘Mijn dagen zijn lichter geweest dan een weversspoel.’

37-48 Psalm 1:4, ‘Alzo zijn de goddelozen niet, maar als het kaf, dat de wind heendrijft.’

47-48 Vgl. Job. 7:6, ‘Mijn dagen zijn lichter geweest dan een weversspoel.’

V.

Aller duyd'lijckst sal dit blijcken/^49-60
Als den Rigter van om hoog^49-6050
Sal 't rechtmatig vonnis strijcken/^49-60
Dien noyt mensch bedroog of boog:^49-6052
Dan sal 't Godloos hert^49-60
In schuld verwert/^49-60
Benauwt/ benert/^49-60
Staan t' sidd'ren en vervallen;^49-6056
Want het nu den staat^49-6057
Der vromen haat/^49-60
En in haar Raad/^49-6059
Als ys voor 't vier vergaat.^49-6060

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

50 Rigter: Rechter

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

52 (De Rechter) die geen mens ooit misleidde of beïnvloedde (bij buigen denkt L. vermoedelijk aan uitdrukkingen als ‘het recht buigen’).

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

56 t'sidd'ren: sidderen (de spelling t's geeft de s-klank aan); vervallen: storten neer

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

57 nu: hier op aarde; staat: positie

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

59 in haar Raad: in hun (der vromen) ‘vergadering’

49-60 Psalm 1:5, ‘Daarom zullen de goddelozen niet bestaan in het gericht, noch de zondaars in de vergadering der rechtvaardigen’.

60 vier: vuur

VI.

's Hemels Sorg in alle tijden/^61-72
't Al-geleydende beleyd^61-7262
Doet der vromen sorge dijden/^61-7263
Dijden in Regtveerdigheyd:^61-72
Want/ het Godd'lijck Regt^61-72
Erkent sijn knegt/^61-7266
En dat hy regt/^61-7267
Sijn daden na Gods dienst stelt.^61-7268
Maar die Goddeloos^61-7269
Sijn daden boos^61-72
En nutteloos^61-72
Maackt/ maackt Hy heyle-loos.^61-7272

Lentemaand 1665.⁺

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

62 het allesomvattende Godsbestuur, Gods voorzienigheid, vgl. HC Zondag 10

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

63 dijden: gedijen

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

66 Erkent (de wettige positie) van zijn dienaar

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

67 regt: op de rechte, juiste wijze

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

68 Zijn daden naar de (eisen van de) dienst aan God verricht

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

69 die: wie

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

61-72 Psalm 1:6, ‘Want de HEERE kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddelozen zal vergaan.’

72 maackt Hy heyle-loos: ontneemt Hij het heil, laat Hij ten verderve gaan

+ Lentemaand: maart

[p. 123]

Den eersten Psalm uytgebreydet. De eerste van een aantal min of meer vrije psalmbewerkingen. Deze hebben niets te maken met een streven de kerkzang te vernieuwen (Proost, 115), anders zou L. zich aan de woordelijke tekst van de Schrift en aan de prosodie van het Geneefse psalter hebben gebonden. Nu hij voor vrije bewerking kiest, kan de dichter zich allerlei uitbreidingen veroorloven (vgl. Trimp (1), 32-36, die oordeelt dat L. bij Camphuysens psalmbewerkingen achterblijft in kernachtigheid, maar het ‘sentiment’ van de oudtestamentische dichter vaak beter aanvoelt). Zie over L.'s bewerkingen ook Ros (1), 138-142.

Den eersten Psalm uytgebreydet heeft een typische liedvorm, die het tegendeel is van ‘onbeholpen’. De wisselingen in het metrum vloeien voort uit de gekozen melodie, die door L. nauwkeurig wordt gevolgd. In de strofe zijn drie delen te onderscheiden: (1) r. 1-4 met gekruist rijm: abab; (2) r. 5-8 met ‘slagrijm’ gevolgd door een ‘weesregel’: cccd; (3) r. 9-12 met één rijmklank: eeee. In deel (1) zijn louter trochaeïsche regels, in de delen (2) en (3) is de eerste regel trochaeïsch, de rest jambisch. Van Es, 349, spreekt n.a.v. str. IV van de ‘strakke accentvorm der beknopte, afgebeten zinnen, de wisseling in omvang en maatgang der regels, en het felle, sterk-betoonde rijm, drie of viermaal herhaald’, die de plastiek van de beeldspraak versterken.

Trimp (1), 108, verwijst naar r. 47-48 om te demonstreren dat L.'s beeldspraak overwegend traditioneel is en teruggaat op zijn lectuur, speciaal van de Bijbel. Eigen waarneming zou er zelden aan te pas komen. Evenwel wordt zo de voor-romantische letterkunde anachronistisch benaderd. De 17de-eeuwse poëzie werkt niet met allerindividueelste impressies, maar put voor haar beeldtaal uit de rijke klassieke en christelijke traditie. Aanschouwelijkheid is in dat kader een der retorische middelen om de lezer te ‘vangen’.

Dit lied is geschreven in de lijdensweken, op zondag 12 maart 1665, twee weken voor Pasen (oude stijl), mogelijk n.a.v. een gehouden of gehoorde (catechismus) preek.

Lit.: Van Andel, 30-32 (tekst met enige toelichting); Van Es, 349; Ros (1), 139-141; Trimp (1), 35, 108.