Uyt-spanningen

[p. 117]

26
Vernederde heuvelen⁺
Door De Nedricheyd:
Op Math. 18:1, 2, 3, 4.⁺

I.

't Hovaardig Menschen-hert in togten^1-2
Tot hoogmoet viel den Heyland aan/^1-22
En vraagde ('t geen sy driftig sogten)³
By wien 't gebied en d' eer sou staan.⁴

+ Titel: Door de Nederigheid vernederde hoogten (vgl. Luk. 3:5): een nederig kind - of wellicht: de Nederige bij uitstek, Christus, vgl. Fil. 2:5-8; (De Nedricheyd: abstractum pro concreto)

+ Melodie: De melodie-aanduiding wordt in editie 1679 gegeven: Nerea [schoonste van uw geburen], terwijl de tekst ook op de melodie van Psalm 100 en De tien geboden gezongen kan worden. De melodie Nerea wordt gebruikt bij Stalpart van der Wielen, o.a. in de contra-reformatorische bundel Extractum catholicum, Leuven 1631, 52.

1-2 togten Tot: heftige vlagen van

1-2 togten Tot: heftige vlagen van

2 viel (...) aan: stortte zich op, overviel de Heiland

3 sy: de discipelen, in r. 1 bedoeld; driftig sogten: hartstochtelijk nastreefden

4 't gebied: de heerschappij

II.

't Ootmoedig Lam/ bedrouft/ verstaande⁵
Des Hoog-moeds dodelijck fenijn;
Set daar een kind van weynig maande/⁷
En seyd/ dat sal uw Leeraar sijn.⁸

5 't Ootmoedig Lam: het Lam Gods, Christus

7 maande: meerv., om het rijm zonder -n geschreven

8 seyd: zei (of: zegt?)

III.

Com by dit lam na wijsheyd speuren/⁹
En set u aan sijn voetjes neer:
(So lage sijn de saal'ge deuren¹¹
Des Hemels/ en die saal'ge leer.)¹²

9 dit lam: dit onschuldige kind (r. 7)

11 lage: laag, vgl. Matth. 7:14, ‘Want de poort is eng en de weg is nauw, die tot het leven leidt.’

12 en die saal'ge leer: en (zo eenvoudig is) die ‘leerstof’ der zaligheid

IV.

Sijn lesse leert u hoge Staten/¹³
't Gevaarlijck pack van lastige eer¹⁴
Aan diese wil blymoedig laten/
Een croon versmaat hy voor een peer.¹⁶

13 Sijn: nl. van dit lam, r. 9; Staten: posities

14 't Gevaarlijck pack: de riskante last; lastige: hinderlijke

16 hy: nl. het kind (r. 7)

V.

Sijn lesse leert u 't hoofdig woelen¹⁷
Van hoog of laag/ veragten: want
Hy kent geen hooge of lage stoelen/
Hy kent geen regte of slincker hand.²⁰

17 't hoofdig woelen: het hardnekkig bezigzijn

20 Vgl. Matth. 20:21, ‘Zeg, dat deze mijn twee zonen zitten mogen, de een tot Uw rechter- en de ander tot Uw linkerhand in Uw Koninkrijk’, alsook Jona 4:11, ‘(...) mensen (...), die geen onderscheid weten tussen hun rechterhand en hun linkerhand.’

VI.

Sijn lesse leert u suyver 't ooge²¹
In al uw doen van eygen eer
Te spaanen/ want siet al sijn pooge'²³²³
Is doen/ en pogen/ en niet meer.²⁴

21 suyver: ingetogen

23 Te spaanen: af te houden

23 pooge': streven

24 pogen: proberen

[p. 118]

VII.

Wilt gy uw hoogmoed sien na 't leven;²⁵
Dat blaasje daar het kind meed speelt^26-27
Gaat met een spell een prickje geven/^26-2727
En siet uw hoogmoed afgebeeld.

25 na: naar

26-27 Dat blaasje (...) Gaat: ga dat blaasje

26-27 Dat blaasje (...) Gaat: ga dat blaasje

27 spell: speld

VIII.

Of siet uyt schelpjes 't wigtje teere²⁹
Gecleurde bobbels in de lugt³⁰
Uytblasen/ en u spelend leeren³¹
Soo/ soo verdwijnt uw eer ter vlugt.³²

29 schelpjes: bakjes (voor het zeepsop bij het bellenblazen)

30 bobbels: luchtbellen

31 leeren: nl. wat volgt in r. 32

32 ter vlugt: in een oogwenk

IX.

Die dese lage schoole laacken/
En agtent kinderlijck: ja siet³⁴
Geen kind als dit kind werden/ raacken³⁵
In 's Hemelsch Hoge schole niet.

16. Wijnmaand 1659.⁺

34 kinderlijck: kinderachtig

35 werden: worden

+ Wijnmaand: oktober

[p. 119]

Vernederde heuvelen door de nedricheyd. Lied n.a.v. Matth. 18:1-4, ‘Te dierzelver ure kwamen de discipelen tot Jezus, zeggende: Wie is toch de meeste in het Koninkrijk der hemelen? En Jezus een kindeken tot Zich geroepen hebbende, stelde dat in het midden van hen, en zeide: Voorwaar zeg Ik u: Indien gij u niet verandert en wordt gelijk de kinderkens, zo zult gij in het Koninkrijk der hemelen geenszins ingaan. Zo wie dan zichzelven zal vernederen gelijk dit kindeken, deze is de meeste in het Koninkrijk der hemelen’.

Na een opvallend abstraherende aanhef, waarin de discipelen getransformeerd zijn tot ‘het hovaardig mensenhart’, voert de dichter ons naar het beeld van het kleine kind als leermeester der nederigheid; een thema dat hem lief is, vgl. tekst 38. De spits van de ‘les’ is op de hoogmoed en de eerzucht gericht. L. neemt de emblematiek van zijn tijd te baat voor de dubbele vanitas-voorstelling van het kind spelend met een (varkens-)blaas (str. VII) en het bellenblazende kind (str. VIII), beide in de beeldende kunst van de 17de eeuw zeer populair, vgl. bijv. De Jongh (1), 80-89 en De Jongh (2), 44-47, 100-103, 116-119 en 236-239. De essentie van Christus' boodschap komt in de kernachtige slotstrofe goed tot zijn recht.

De eenvoudige strofevorm (vier jambische viervoeters met gekruist rijm) past heel wel bij de thematiek. Het lied dateert van zondag 16 oktober 1659 (vgl. voor dat productieve jaar Trimp (1), 134-135).

Lit.: Trimp (1), 119; De Vrijer, 159-160 (T, 4 str.).