Uyt-spanningen

[p. 110]

24
Dronckenschap,
Op Eph. 5:18, 19. en Ps. 36:9.⁺

Droncken sijn in stercke drancken/⁺¹
Droncken sijn in praal en pragt/
Droncken in onkuysche rancken/⁺³
Droncken sijn daar yder lacht/
Is een slaav/ en sot/ en dol sijn:
Wy sijn droncken met verstand/
Als wy van den Hemel vol sijn/⁺
Bly/ en drouvig overhand.⁸
d' Heyl-fonteyn met duysend cranen/⁺⁹
Teugen van het wonden-bloed/⁺¹⁰
Opgeslorpte eygen tranen/⁺¹¹
Die ons Liefde storten doet/
Maken ons dus hoog beschoncken.¹³
So dit bloed en water doet/¹⁴
Denckt/ wy sijn met sinnen droncken/¹⁵
En den Geest is in het bloed.⁺¹⁶

+ Melodie: In editie 1676 is bij deze tekst geen melodie vermeld. In de editie 1681 e.v. is een strofe-indeling gemaakt en via een vooruitwijzing naar tekst 62 als melodieaanduiding ‘Wie sleet heugelijcker dagen’ toegevoegd.

+ Eph. 5:18.

1 Eph. 5:18: ‘maar wordt vervuld met den Geest’

+ Hos. 4:11.

3 rancken: listen, bedriegerijen; Hos. 4:11, ‘Hoererij en wijn en most neemt het hart weg.’

+ Eph. 5:18.

8 overhand: beurtelings; vgl. 2 Kor. 6:10

+ Zach. 13:1.

9 Zach. 13:1, ‘Te dien dage zal er een fontein geopend zijn voor het huis van David, en voor de inwoners van Jeruzalem, tegen de zonde en tegen de onreinigheid’; vgl. ook Jes. 12:3 en Knipping, 30.

+ Joh. 6:55, 56.

10 wonden-bloed: bloed uit de wonden van Christus; Joh. 6:55, 56, ‘Want Mijn vlees is waarlijk spijs, en Mijn bloed is waarlijk drank. (56) Die Mijn vlees eet en Mijn bloed drinkt, die blijft in Mijn en Ik in hem.’

+ Ps. 42:4.

11 Ps. 42:4, ‘Mijn tranen zijn mij tot spijze dag en nacht, omdat zij den gansen dag tot mij zeggen: Waar is uw God?’

13 hoog: in hoge, geestelijke zin

14 So: indien; dit: lijd. voorwerp

15 Denckt: bedenk dan; met sinnen: bij ons volle bewustzijn

+ Lev. 17:11.

16 En dat de Heilige Geest in Christus' bloed werkzaam is; Lev. 17:11, ‘want de ziel van het vlees is in het bloed; daarom heb Ik het u op het altaar gegeven om over uw zielen verzoening te doen; want het is het bloed dat voor de ziel verzoening zal doen.’

[p. 111]

 

Droncke lieden moeten singen;⁺

 

Sorg en vrese buyten staan;⁺¹⁸

 

Lamme droncke lieden springen;⁺¹⁹

20

Swacke droncken moedig gaan;⁺²⁰

 

Blode droncken sijn vrymoedig;⁺²¹

 

Arme droncken werden rijck;⁺²²

 

Treur'ge droncken sijn blymoedig;⁺²³

 

Waarom wy niet des-gelijck?²⁴

25

Spotten alle wereldlingen/

 

Ider laat sijn vryen spot:²⁶

 

Arger seydmen van ons singen^27-28

 

Niet/ dan/ Dronckenschap maackt sot.^+27-2828

Lente-maand 1661.⁺

+ Eph. 5:18, 19.

+ Phil. 4:6. 1 Joh. 4:18.

18 Phil. 4:6, ‘Weest in geen ding bezorgd, maar laat uw begeerten in alles door bidden en smeken, met dankzegging, bekend worden bij God’; 1 Joh. 4:18, ‘Er is in de liefde geen vrees, maar de volmaakte liefde drijft de vrees buiten; want de vrees heeft pijn, en die vreest, is niet volmaakt in de liefde.’

+ Esai. 35:6.

19 Esai. (= Jesaja) 35:6, ‘Alsdan zal de kreupele springen als een hert (...).’

+ Esai. 40:29, &c.

20 droncken: dronken lieden; moedig gaan: lopen flink; Esai. 40:29, &c., ‘Hij geeft den moede kracht en Hij vermenigvuldigt de sterkte dien, die geen krachten heeft.’

+ Ps. 51:14.

21 Ps. 51:14, ‘(...) en de vrijmoedige geest ondersteune mij.’

+ Apoc. 2:9.

22 werden: worden (wanen zich); Apoc. (= Openb.) 2:9, ‘Ik weet uw werken, en verdrukking, en armoede (doch gij zijt rijk)’.

+ Esai. 65:18, 19.

23 Treur'ge: bedroefde (of: melancholische); Esai. 65:18, 19, ‘Maar weest gijlieden vrolijk en verheugt u tot in der eeuwigheid in hetgeen Ik schep; want zie, Ik schep Jeruzalem een verheuging en haar volk een vrolijkheid. (...) en in haar zal niet meer gehoord worden de stem der wening (...).’

24 des-gelijck: daaraan gelijk (of: evenzo)

26 Ider laat: laat aan ieder

27-28 Arger (...) dan: Niets ergers zegt men van ons zingen dan (Het ergste dat men van ons zingen kan zeggen is)

+ I Cor. 1:21, 23. I Cor. 3:18.

27-28 Arger (...) dan: Niets ergers zegt men van ons zingen dan (Het ergste dat men van ons zingen kan zeggen is)

28 1 Cor. 1:21, 23, ‘Want nademaal in de wijsheid Gods de wereld God niet heeft gekend door de wijsheid, zo heeft het Gode behaagd, door de dwaasheid der prediking zalig te maken die geloven. (23) Doch wij prediken Christus den Gekruisigde, den Joden wel een ergernis, en den Grieken een dwaasheid'; 1 Cor. 3:18, (...) Zo iemand onder u dunkt dat hij wijs is in deze wereld, die worde dwaas, opdat hij wijs moge worden.’

+ Lente-maand: maart

[p. 112]

Dronckenschap. Speels, uitdagend gedicht over de geestelijke dronkenschap, d.i. het vervuld zijn met Gods Geest, de vreugde des heils, die een uitweg vindt in (gemeenschappelijk) zingen, zoals een der thematische teksten (Ef. 5) aangeeft: ‘En wordt niet dronken in wijn, waarin overdaad is, maar wordt vervuld met den Geest; (19) Sprekende onder elkander met psalmen en lofzangen en geestelijke liedekens, zingende en psalmende den Heere in uw hart’. Het beeld - dronkenschap - put L. uit Psalm 36:9, ‘Zij worden dronken van de vettigheid Uws huizes, en Gij drenkt hen uit de beek Uwer wellusten.’ Trimp (3), 119, noot 9, verwijst nog naar L.'s preek over Hoogl. 2:4, ‘Hij voert mij in het wijnhuis, en de liefde is Zijn banier over mij’ (Het vervalle Christendom, Utrecht 1711, 412-413).

Allerlei vormen van wereldse dronkenschap en uitgelatenheid (r. 1-4) zijn dwaze, dolzinnige verslaving; de geestelijke dronkenschap daarentegen schakelt het verstand niet uit (r. 6 en 15). Vgl. daarover De Boer, 147-148: er is bij L. geen mystiek opgaan in de Godheid met verlies van de eigen identiteit. Voor een goed begrip is het van belang te rekenen met de verwijzingen naar de Schrift in de marge. Dit treft in het bijzonder bij de huygensiaans klinkende regels 17-23, waar enerzijds op geestige wijze het effect van dronken-zijn bij diverse mensentypen wordt geschetst, anderzijds met de marginalia de bijbelse fundering van het ‘wij evenzo’ in r. 24 wordt voorbereid.

De kritiek van Gorter I, Proost en Trimp (1) ziet voorbij aan de typisch maniëristische (emblematiserende, concretiserende) beeldtaal van de 17de-eeuwse poëzie. De metafoor van de cranen (r. 9) bijv. komen we eveneens in Huygens' liefdespoezie tegen, waar wenende ogen kranen heten (Huygens, II, 175, r. 22).

Ook de versificatie is huygensiaans, in de stijl van Batava Tempe, De uytlandighe herder en Scheeps-praet (vgl. Huygens, I, 214-236 en 269-281; II, 126-128 en 163-164). Het gedicht is strikt genomen niet strofisch, al vallen er eenheden van acht versregels te onderscheiden. In de herdrukken van L.'s bundel is op basis daarvan een strofe-indeling toegepast.

Lit.: Gorter I, 160-161; Proost, 101, 145-146; K.F. Proost, 174; Trimp (1), 108; Trimp (3), 119; De Boer, 147-148.