Uyt-spanningen

[p. 98]

18
Jesus hulpeloos,⁺
Of Aandagt op Math. 26:51, 52, 53, 54.

Des werelts hulp in nood/ omringt van dat gespuis^1-5
Dat arm en hand hem knelde/^1-5
En met een snar gedruys^1-53
Als water overviel/ en swaarder slagen spelde;^1-54
Trock Symon sijn geweer/ en stelde sig te weer^1-55
Met hacken/ houwen/ kerven:
Den Heyland even-seer⁷
Sagtmocdig/ seyd/ O Symon/ sla niet/ liever sterven.⁸
Dat is (dagt ick) om dat aan Petrus d' opper-magt^9-11
Van wraack niet is gegeven^9-11
Ter hulp; maar sta wat/ wagt!^9-1111
Strax sal hy met een wenk het sigtbare Al doen beven/¹²
En doen het onsigtbaar uyt Hemel en uyt Hel/¹³
(Sijn rappe boden) comen/¹⁴
En slaan sijn vyand fel
On-weer-op-standelijck/ dan juychen al de vromen.¹⁶
Maar neen; oh neen; al ist dat menig legioen¹⁷
Van Geestelijcke Magten/
Gereed sijn last te doen/¹⁹
Slegs staren op sijn woord en op sijn wencken wagten.²⁰
Nog gaf Hy wenck nog woord: Het ewige besluyt²¹
En sijne Min bestendig/²²
Sloot alle hulpen uyt;²³
En gaf bot aan dat feyt so moordig en so schendig.²⁴
Wel aan mijn siel valt nu den Hemel met uw beed
In nood vrymoedig lastig/
Want uw borg in uw steed²⁷
In lijden weygren bleev des Hemels hulp stantvastig.²⁸
Nu sal Hy/ sijt gerust/ Hy-self/ en met sijn Geest
Uw swackheyd onderstennen;
Want in sijn lijden meest³¹
En wil Hy selv niet/ dat den Hemel sijns sal creunen;³²
Wagt nu op aller hulp/ want de Engelen om hoog/
De Schepselen beneden³⁴
Slaan slegs op u het oog/

+ Titel Hulpeloos: zonder hulp

1-5 Latinistische zinsbouw: ‘Toen Hij die de hulp in nood is voor de wereld, omringd was (...), trok Petrus zijn wapen.’

1-5 Latinistische zinsbouw: ‘Toen Hij die de hulp in nood is voor de wereld, omringd was (...), trok Petrus zijn wapen.’

1-5 Latinistische zinsbouw: ‘Toen Hij die de hulp in nood is voor de wereld, omringd was (...), trok Petrus zijn wapen.’

3 snar gedruys: schel rumoer

1-5 Latinistische zinsbouw: ‘Toen Hij die de hulp in nood is voor de wereld, omringd was (...), trok Petrus zijn wapen.’

4 spelde: voorspelde

1-5 Latinistische zinsbouw: ‘Toen Hij die de hulp in nood is voor de wereld, omringd was (...), trok Petrus zijn wapen.’

5 geweer: wapen (oorspr. ter verdediging)

7 even-seer: in gelijke mate

8 seyd: zei; liever: (bondig voor:) Ik wil liever

9-11 Vgl. bijv. Rom. 12:19, ‘Mij komt de wrake toe’

9-11 Vgl. bijv. Rom. 12:19, ‘Mij komt de wrake toe’

9-11 Vgl. bijv. Rom. 12:19, ‘Mij komt de wrake toe’

11 sta wat/ wagt: wacht slechts een ogenblik

12 Strax: weldra; hy: Jezus

13 het onsigtbaar: het onzichtbare (sterk accent op on-)

14 boden: dienaren

16 On-weer-op-standelijck: zodat ze niet weer kunnen opstaan

17 oh: spreek uit als och

19 last: opdracht, bevel

20 staren op: aandachtig letten op (staren: meerv. ad sensum)

21 Nog: toch; Het ewige besluyt: Gods raadsbesluit

22 En Zijn (Jezus') standvastige liefde

23 hulpen: helpers

24 En liet de vrije teugel aan dat zo moorddadige en schandelijke vergrijp (de gevangenneming van Jezus).

27 in uw steed: in uw plaats

28 stantvastig: volhardend

31 sijn lijden meest: Zijn grootste lijden

32 sijns sal creunen: zich om Hem zal bekommeren

34 beneden: op aarde

[p. 99]

 

Gereed om u ter hulp haar diensten te besteden.³⁶

 

Hertneckigen/ ick sie den afgrond van uw last/³⁷

 

Uw schrick nog so hoog steygeren/³⁸

 

Dat gy voor eeuwig vast

40

In duystre banden uw ontslaking self sult weygeren/

 

Althoos niet eyschen: doet uw ogen op en siet⁴¹

 

Dat oordeel nu al naken/

 

Als gy de sonden niet

 

(Die enckel Hel en Helsche banden sijn) wilt slaken.⁴⁴

45

Maar/ Heylig volck/ en sag uw Heyland na geen Heyl^45-46

 

In 't Heyl voor u te werven:^45-46

 

Souckt voor uw sielen-feil⁴⁷

 

Geen stutsel/ geen verdediging/ maar laatse sterven.

20. Sprockel-m. 1659.⁺

Jesus hulpeloos. Meditatie op Matth. 26:51-54, ‘En zie, een van degenen, die met Jezus waren, de hand uitstekende, trok zijn zwaard uit, en slaande den dienstknecht des hogepriesters, hieuw zijn oor af. (52) Toen zeide Jezus tot hem: Keer uw zwaard weder in zijn plaats; want allen die het zwaard nemen, zullen door het zwaard vergaan. (53) Of meent gij, dat Ik Mijn Vader nu niet kan bidden, en Hij zal Mij meer dan twaalf legioenen engelen bijzetten? (54) Hoe zouden dan de Schriften vervuld worden, die zeggen, dat het alzo geschieden moet?’

De ‘ik’ van het gedicht verwacht aanvankelijk, dat Christus Petrus, die het zwaard hanteert, terechtwijst omdat hem niet de taak toekomt de wraak te voltrekken; maar dat de hemelse wraak niet op zich zal laten wachten. Dan dringt tot hem door, dat Christus' van eeuwigheid af uitgestippelde lijdensweg inhoudt, dat Hij zonder enige hulp Zijn taak van Plaatsbekleder vervult. In het deel met de ‘toepassing’ (vanaf r. 25) concludeert de ‘ik’ dankbaar, dat hij nu, dankzij Jezus' hulploosheid, een vrijmoedig beroep op Gods hulp mag doen. In een volgende passage richt hij zich tot Jezus' vijanden die, naar hij voorziet, in de hel een duister spiegelbeeld zullen vormen van Christus' weigering zich te laten bevrijden: ze willen uit de boeien van de zonden (r. 43-44) immers niet bevrijd worden. Tenslotte volgt er nog een spitse analogie: Christus sterft zonder naar hulp om te zien; zo moeten de gelovigen hun onvolmaaktheid niet ‘in bescherming nemen’, maar laten sterven.

De versificatie (met eenheden van vier regels) van dit ietwat maniëristische leesvers voegt een variant toe aan de vormen in De Deckers Goede Vrydag (ed. Buitendijk, 63-64). Trimp (1) spreekt van een achtregelige strofe. De ontstaansdatum, 20 februari 1659, is een zondag in de lijdensweken.

Lit.: Trimp (1), 30-31, 95; Trimp (3), 81.

36 haar: hun

37 den afgrond van uw last: uw onpeilbare druk (in de hel)

38 steygeren: opklimmen

41 Althoos: althans; op: open

44 slaken: losmaken, laten varen

45-46 en sag uw Heyland (...) te werven: als uw Heiland niet naar hulp omzag toen Hij bezig was het heil voor u te verwerven

45-46 en sag uw Heyland (...) te werven: als uw Heiland niet naar hulp omzag toen Hij bezig was het heil voor u te verwerven

47 sielen-feil: onvolkomenheid (gebrek) van uw ziel

+ Sprockel-m.: februari