Uyt-spanningen

[p. 93]

17
Jesus dorst,
Of Aandagt op Joh. 19:28.

Stem: Andromeda.⁺

I.

Wat derelijcker clagen¹

Is dat! ick heb mijn dagen

(Wat ergens oyt geviel)³

Niet diergelijcx gehoort/ ey! luyster toe mijn siel!⁴

+ Melodie: De herkomst van de melodie Andromeda is onbekend.

1 Wat een deerniswekkend klagen

3 ergens: waar dan ook; geviel: gebeurde

4 Niet: niets

II.

Die eens schiep al de beecken/

Die springen uyt doet breken⁶

Schreeuwt uyt een drooge borst/

Ah! Ah! ick brand/ ick brand/ my dorst! helaas! my dorst!⁸

6 springen: bronnen

8 Ah: uit te spreken als ach

III.

Mijn sweet is my ontdropen/

Mijn bloed is my ontlopen/

Droog is my 't ingewand/

Mijn tong cleeft aan mijn raax/ en 't innig herte brant.¹²

12 raax: gehemelte (vgl. Trimp (1), p. 76)

IV.

Nu can ick eerst gedincken¹³

Wat ick aan 't Hemelsch drincken¹⁴

Verloren heb; wanneer¹⁵

Ik voor eens dienstknegts schijn liet varen 's Heren eer.¹⁶

13 Nu realiseer ik me pas (gedincken: bedenken)

14 't Hemelsch drincken: de hemelse drank, een in dit verband veelzeggend beeld voor de heerlijkheid van de hemel

15 wanneer: toen

16 voor eens dienstknegts schijn: ten behoeve van ‘de gestaltenis eens dienstknechts’, vgl. Fil. 2:7; 's Heren eer: het ‘Gode even gelijk zijn’, Fil. 2:6

V.

Ah! lieflijk Cedron-stroomtje/¹⁷

Dat onder menig boomtje

Ten dale-waarts u spoeyt/

Kom met een drupje nats mijn droge tonge sproeyt.²⁰

17 Cedron-: de beek Kidron, oostelijk van Jeruzalem; Jezus was die na Zijn gevangenneming in Gethsemane overgestoken (Joh. 18:1).

20 Kom, bevochtig met een druppel vocht mijn droge tong.

[p. 94]

VI.

Want siet nu hier die trotsen/²¹

Dien 'k water uyt de rotsen²²

Gaf; hebben/ als ick ly/

Nog Raphidims geschenck/ nog Meriba's voor my.²⁴

21 die trotsen: die hoogmoedige Joden

22 Vgl. Ex. 17:6; ook 1 Kor. 10:4: ‘zij dronken uit de geestelijke steenrots, die volgde; en de steenrots was Christus.’

24 Raphidim: de plaats in de woestijn waar Mozes water uit de rots sloeg, Ex. 17:1, en die hij Meriba (‘twist’) noemde, Ex. 17:7; Meriba's: vul aan: geschenck

VII.

Maar wat uyt Mara's vloeden.²⁵

Dit onbarmhertig woeden

Nogthans/ en is het niet

Dat stoff geeft aan mijn clagt/ en pit aan mijn verdriet.²⁸

25 Vgl. Joh. 19:29: ‘zij vulden een spons met edik (= azijn), en omlegden ze met hysop, en brachten ze aan Zijn mond’; Mara (‘bitter’) was een plaats in de woestijn waar de Israëlieten bitter water aantroffen, Ex. 15:23.

28 pit: kracht

VIII.

Maar laas! de Helle-gloeden²⁹

Van 's Hemels grimmig woeden³⁰

Sijn 't/ die my desen brand

Gestigtet hebben in 't borgtogtig ingewand:³²

29 Helle-gloeden: helse vuren

30 Van Gods grimming toornen (om de zonden)

32 borgtogtig: botgtochtelijk; ingewand: gemoed

IX.

Want siet ick had maar even³³

Mijn siel ten borg gegeven

Voor sondaars; en het vier³⁵

Den sonden toegedoumt/ was dadelijck tot hier.³⁶

33 maar even: nauwelijks

35 vier: vuur (van de hel)

36 toegedoumt: als doemvonnis toegemeten

[p. 95]

X.

Dat braadt mijn siel van binne/

Tot dat ick 't overwinne/

Dat droogt my 't heylsaam nat³⁹

Dat my te troosten plag/ en maackt my 't herte mat.⁴⁰

39 't heylsaam nat: het zegenrijke vocht, de kracht van de Heilige Geest (vgl. r. 41-44)

40 troosten: ondersteunen; plag: placht

XI.

Die wat'ren van het leven⁴¹

Die 'k andren plag te geven/

En ick in vol genut⁴³

Besat/ sijn nu geheel door droogten uytgeput.⁴⁴

41 Vgl. Joh. 7:37-39: ‘Zo iemand dorst, die kome tot Mij en drinke. (38) Die in Mij gelooft, gelijkerwijs de Schrift zegt, stromen des levenden waters zullen uit zijn buik vloeien. (39) (En dit zeide Hij van den Geest, Denwelken ontvangen zouden die in Hem geloven (...))’.

43 genut: gebruik, genot

44 droogten: droogte (-n vult het ‘hiaat’ tussen de klinkers)

XII.

De vlammen van de Hellen⁴⁵

Sijn 't die mijn siele quellen/

Dies staat mijn dorre borst^4747-48

En brand/ ah! ah! en brandt/ my dorst/ Helas! my dorst!^47-48

45 Hellen: hel (3e naamv. enk.)

47 Dies: daarom

47-48 staat (...) // En brand: staat te branden

47-48 staat (...) // En brand: staat te branden

XIII.

Wat derelijcker clagen

Is dat! ick heb mijn dagen

(Wat ergens oyt geviel)

Niet diergelijcks gehoort/ ey! merckter op mijn siel!⁵²

52 merckter op: let erop, richt er uw aandacht op

XIV.

En leert met een doorgronden

Den angel van de sonden/

Die Godes eygen Soon

Leert op sijn swanensang so clagelijcken toon.⁵⁶

56 Leert, zijn stervenslied op zo'n droevige wijs te zingen.

XV.

Hoe deerlijck sal dan clagen

Den swacken mensch/ in 't dragen

Van 's Heren grimmicheyd/

Als hert/ en tong/ en long hem gansch in vlamme leyt?⁶⁰

60 in vlamme leyt: in brand staat (in de hel)

[p. 96]

XVI.

Maar u laat Christi sticken^61-62

Van Dorst/ mijn siel/ verquicken;^61-62

Gelooft dat dese dorst

U vrijdt van 't ewig vier/ van droge tong en borst.⁶⁴

61-62 Maar laat Christus' verstikken van dorst u, mijn ziel, verkwikking schenken.

61-62 Maar laat Christus' verstikken van dorst u, mijn ziel, verkwikking schenken.

64 vrijdt: verlost

XVII.

Mijn dorre siel gaat henen^65-66

Nu naar uw Heyland wenen/^65-66

En smeeckt dat Hy u geeft

't Beloofde dat Hy door sijn Dorst verworven heeft.⁶⁸

65-66 gaat (...) wenen: ga nu wenend naar uw Heiland toe

65-66 gaat (...) wenen: ga nu wenend naar uw Heiland toe

68 Vgl. r. 69-72

XVIII.

Die wateren/ die vloeden;

Waar toe hy al de moeden^70-71

En dorre sielen noodt/^70-71

Tot suyvring van ons' hert en redding van de doodt.

70-71 Vgl. het citaat in de aant. bij r. 41 en zie ook i.v.m. al de moeden, Matth. 11:28

70-71 Vgl. het citaat in de aant. bij r. 41 en zie ook i.v.m. al de moeden, Matth. 11:28

XIX.

Maar boven al in vresen

Wagt u/ mijn siel/ na desen⁷⁴

Dat noyt uw dorstige aard

Na bose lusten dorst/ met vuyle lusten paart.⁷⁶

74 na desen: hierna, voortaan

76 met vuyle lusten paart: zich aan slechte begeerten hecht

XX.

Dorst na die suyvre beecken/

Die uyt sijn wonden leecken/⁷⁸

Die hier van dorst versmagt/⁷⁹

Sijn dorst u lesschen sal/ sijn flauwte geeft u magt.

78 leecken: stromen

79 Deze woorden kunnen met het voorafgaande verbonden worden (‘van Hem die hier van dorst versmacht’) of met het volgende (‘Hij die hier van dorst versmacht, is het Wiens dorst u lessen zal en Wiens bezwijmen u kracht geeft’).

XXI.

En so dan nog u 't herte

Na quaad dorst: laat in smerte'⁸²

(Als dees) den Ouden Mensch⁸³

Versticken in sijn dorst/ versmagten in sijn wensch.

6. Grasm. 1653.⁺

82 smerte': (meerv.) smarten

83 Als dees: zoals deze (Jezus), vgl. 2 Tim. 2:11; den Ouden Mensch: uw zondige natuur, vgl. Kol. 3:9

+ Grasm.: april

[p. 97]

Jesus dorst. Meditatie in liedvorm op Joh. 19:28, ‘Hierna Jezus wetende, dat nu alles volbracht was, opdat de Schrift zou vervuld worden, zeide: Mij dorst.’ In de actualiserende aanhef (vgl. het gebruik van de tegenwoordige tijd) wekt de ‘ik’ zijn ziel op, te luisteren naar de klacht over dorst nota bene van Hem, Die beken en bronnen geschapen heeft. Van r. 8 t/m 48 is Jezus Zelf aan het woord: een brede uitwerking van het kruiswoord, waarbij het eind (r. 48) bij het begin (r. 8) uitkomt. Binnen deze passage gaat de gedachtegang van ‘buiten’ (de fysieke uitputting, de wreedheid der Joden) naar de kern: Christus doorstaat het vuur van Gods toorn om de zonden. Na de functionele hervatting (str. XIII) van de exclamatieve eerste strofe bezint de ‘ik’ zich op de betekenis van Christus' dorst voor het behoud van zijn ziel (str. XVI-XVIII), alsook voor de levensheiliging (str. XIX-XXI): de oude mens moet met Christus sterven (r. 81-84).

Het lied is gedateerd 6 april 1653. Aangezien die datum in de kalender oude stijl de woensdag na Pasen zou betreffen, ga ik ervan uit dat L. hier de nieuwe stijl volgt. Dan komen we uit op de zondag voor Pasen. Dit ligt te meer voor de hand als we Trimp (3), 48-50, opslaan. Al in 1652 wordt L. uit Sluis naar Utrecht beroepen. In de herfst van dat jaar overvalt hem echter een ernstige ziekte, zodat hij in januari aan Utrecht moet schrijven, dat hij op doktersadvies het komende voorjaar dient af te wachten. Op 22 februari 1653 blijkt hij te Delft bij zijn ouders te verblijven om op krachten te komen. Als we nu zien dat hij op 17 april oude stijl (twee weken na Pasen) in Utrecht zijn intrede doet, dan is het aannemelijk dat hij drie weken voordien (27 maart oude stijl = 6 april nieuwe stijl) nog in Delft was. Hij zal immers zodra zijn gezondheid het toeliet naar de Domstad zijn afgereisd.

Jesus dorst is geheel geschreven in de trant van Jeremias de Deckers Goede Vrydag. De strofevorm is identiek met het tafereel ‘Christus verraden, gevangen’ (r. 129-204); de stijl is in tal van opzichten die van De Decker: actualisering, plastische uitbeelding, schrijnende details, pathetische herhalingen en exclamaties, de herhaalde overgang van epische en dramatische in bespiegelende en lyrische vormen (vgl. de ed. Buitendijk, 62-63). In r. 28 kunnen we een echo horen van De Deckers Goede Vrydag, r. 16: (uw geest) ‘Geef kracht aen mijnen geest, en geest aen mijn' gesangen’. L. heeft, zo mogen we vaststellen, in de lijdensweken van 1653 te Delft over de bundel Verscheyde Nederduytsche Gedichten (1651) beschikt, waarin De Deckers gedicht voor het eerst verschenen was.

Lit.: Van Es, 350; Proost, 100; Trimp (1), 76, 77, 104-105; Trimp (3), 50.