Uyt-spanningen

[p. 77]

11
Sugt om des H. Geests treckingen,⁺
Of Aandagt op Hoogl. 1: vers. 4.⁺

I.

Ah! Heere Jesu treckt gy 't herte
Dat u genegen is/ u genegen is/
En omcingelt ligt van smerte
Als ick u mijn Rots-steen miss';
En evenwel/ hoe seer 't genegen
Is/ al sijn woel is niet/ al sijn woel is niet/⁶
Maar blijft derelijck verlegen⁷
Tot uw hand sijn hulpe biet.
't Hert geneigt tot lopen⁹
Ligt als aan een band/
En brak nog al die cnopen¹¹
Van u lieve hand;¹²
Quam my u woord ter oor/
Quam my uw segen voor/¹⁴
Nog brack mijn hert niet door/¹⁵
Nog brack mijn steenig hert niet door/¹⁶
't Stenig hert niet door.
Treckt gy my Heer ik sal lopen
Op uw saligmakend spoor.

+ Titel Sugt om: verzuchting om (mogelijk: verlangen naar)

+ Melodie: De melodie, ontleend aan het wereldlijke liedje Tanneken uit het bundeltje Venus Minne-gifjens (1622), komt o.a. voor in het muziekboek van Nicolas Vallet, Apollo's soete lier (1642) en bij D.P. Pers, Bellerophon of lust tot wysheyd, Amsterdam 1638, 74. Vgl. Ruth van Baak Griffioen, Jacob van Eyck's Der Fluyten lusthof (1644-c1655), z.p. 1991, 232-235.

6 woel: woelen, druk bezig zijn; niet: niets

7 derelijck: deerniswekkend; verlegen: machteloos

9 geneigt: genegen; lopen: nl. naar Christus

11 nog: ook nog, bovendien

12 Van: gelegd door

14 voor: voor de geest

15 door: doormidden (of: door de hindernissen heen)

16 steenig: steenachtig (vgl. Ez. 11:19 en 36:26)

II.

Sielen bekoren/ Herten bekeren
Kan 't wonderlijcke Ligt/ 't Goddelijcke Ligt/^21-23
Dat den Hemel/ ons te leren/^21-2322
Op der aard heeft opgerigt.^21-23
Dog even als een blind-geboren²⁴
Stick-duyster is mijn oog/ duyster is mijn oog/
En geen letter can becoren
't Hert/ dat voor geen reden boog.²⁷
Laat uw Magtig spreecken/^28-30
't Overtuygend Woord^28-30
Dat rotsen selfs can breecken/^28-3030
En noyt oor en hoort³¹

21-23 't wonderlijcke Ligt (...) opgerigt: de Heilige Schrift

21-23 't wonderlijcke Ligt (...) opgerigt: de Heilige Schrift

22 ons te leren: om ons te onderrichten

21-23 't wonderlijcke Ligt (...) opgerigt: de Heilige Schrift

24 even als: net als bij

27 Het hart dat niet voor rede vatbaar was.

28-30 L. doelt op het spreken van de Geest door het Woord.

28-30 L. doelt op het spreken van de Geest door het Woord.

28-30 L. doelt op het spreken van de Geest door het Woord.

30 Vgl. 1 Kon. 19:11 (en zie ook r. 32 en de aant. daarbij)

31 En dat het ‘natuurlijke’ oor nooit horen kan; vgl. bijv. Jes. 6:9-10

[p. 78]

[p. 79]

 

Al suysende dien schat/³²

 

Al ruysende dien schat/³³

 

In 't hert in 't ledig vat/

35

Instorten in dat ledig vat/

 

't Hert dat ledig vat:

 

Treckt my soo Heer/ ick sal lopen

 

Op uw saligmakend padt.

32 suysende: toespeling op 1 Kon. 19:12, waar de HEERE tot Elia spreekt in ‘het suizen van een zachte stilte’; dien schat: de boodschap van de Schrift

33 ruysende: als stromend water, vgl. Joh. 7:38-39

III.

Toont my dat hert dat gy verborgen^39-40
Houdt/ als uw kind'ren deel/ als uw kindren deel/^39-4040
Vol van Vaderlijcke sorgen/
Een onbreeckb're liefden-seel.⁴²
Doet mijne siel/ mijn Vader/ horen
Wat Gy my hebt gedaan/ Gy my hebt gedaan
Eer 't gebergte was geboren/⁴⁵
En de Son sijn loop ving aan:
Wat Barmherticheden⁴⁷
Mijn verlegen ziel⁴⁸
In haar rampsalicheden
Van het sincken hiel.⁵⁰
Uw Vaderlijck gedult^51-52
Ontrent mijn doumb're schult:^51-5252
En hoe gy vast vervult^53-5553
Mijn doodelijck gebreck vervult/^53-5554
En nog en nog vervult.^53-5555
Treckt my so/ Heer/ ick sal lopen
Wat weg gy my wijsen sult.⁵⁷

39-40 Vgl. L.'s preek op Hoogl. 1:4b over het woord ‘binnenkameren’, p. 218-220

39-40 Vgl. L.'s preek op Hoogl. 1:4b over het woord ‘binnenkameren’, p. 218-220

40 uw kind'ren deel: het deel van Uw kinderen

42 liefden-seel: band van liefde

45 Vgl. Ps. 90:2

47 Wat: welke

48 verlegen: krachteloze

50 Voor wegzinken behoedde.

51-52 Lijd. voorw. bij horen, r 43 of bepaling bij r. 47-50

51-52 Lijd. voorw. bij horen, r 43 of bepaling bij r. 47-50

52 Ontrent: met betrekking tot; doumb're: verdoemelijke, het eeuwig oordeel waardige (doembaar: niet in WNT)

53-55 Lijd. voorw. bij horen, r. 43

53 vast: telkens, voortdurend (?)

53-55 Lijd. voorw. bij horen, r. 43

54 Mijn fataal tekort aanvult (toesp. op 2 Kor. 8:14).

53-55 Lijd. voorw. bij horen, r. 43

55 nog en nog: telkens en telkens weer

57 Wat weg: welke weg dan ook (met sterk accent op Wat)

IV.

Wat menigvuldige segen-stromen
Stort d'on-uytputlijckheyt/ van uw vriendlijckheyt?
Maar die weelde deed my comen⁶⁰
Tot nog meerder Dertelheyt.⁶¹
Hoe menigvuldig sijn die slagen
Van uw regt wijs beleyd/ Vaderlijck beleyd!⁶³
Maar 't hert die gewoon te dragen⁶⁴
Quam tot meerder hardicheyt.⁶⁵
Geeft my segen-vloeden;
Maar uw Geest met een:⁶⁷
En slaat gy met uw roeden?
Brijselt oock dien steen:⁶⁹

60 weelde: overvloed

61 meerder Dertelheyt: grotere loszinnigheid, overmoed

63 regt: waarlijk; Vaderlijck: vgl. bijv. Spr. 3:12

64 die gewoon: eraan gewend (geraakt) die

65 Verhardde zich.

67 met een: tegelijk

69 Verbrijzel dan ook dat stenen hart.

[p. 80]

70

En door uw Segen seg

 

Mijn Hert ligt voor u weg:⁷¹

 

En in uw Slagen seg⁷²

 

Nog is mijn Hert van u niet weg:⁷³

 

Dus/ door uw Geest seg/⁷⁴

75

Treckt my soo/ Heer/ ick sal lopen

 

In uw saligenden weg.

25. Herfst-maand.⁺

Sugt om des H. Geests treckingen. Meditatie in liedvorm op Hooglied 1:4a, ‘Trek mij, wij zullen U nalopen.’ De gelovige ziel roept in geestelijke verlatenheid de Bruidegom Jezus aan en erkent haar schuldige onmacht (str. I). Bij het woord van de Schrift moet zich de Heilige Geest voegen om het lege hart te vullen (str. II; vgl. Graafland (2), 97). Toon mij, zo smeekt de ‘ik’ tot God de Vader, Uw hart en laat mij horen wat Gij van eeuwigheid af voor mij hebt gedaan (str. III). Zegeningen noch kastijdingen zijn op zichzelf in staat de gemeenschap met God te bewerkstelligen. Schenk mij bij Uw zegeningen ook Uw Geest, breek door Uw slagen ook mijn hart, zodat ik de stem van Uw vaderhart, o God, tot mij hoor spreken (str. IV).

Een bekende preek van L., de laatste in Negen predicatien (1697), handelt over de woorden uit Hooglied 1:4b (het directe vervolg), ‘De Koning heeft mij gebracht in Zijn binnenkameren’, maar geeft uiteraard een rijke achtergrond ook aan dit lied. Bij alle allegoriseren blijft L. goed gereformeerd, en de ernst van de prediking der volkomen zelfovergave legt over zijn woorden een mystieke gloed (vgl. voor een fragment uit de bewuste preek Trimp (3), 187-189 en de bespreking bij Snoeijer, 43-121.

Een voorbeeld van doordachte structuur is strofe IV. Als elkaars pendanten komen daar zegeningen en kastijdingen ter sprake, in een drievoudige parallellie: zegeningen in de regels 58-61, 66-67 en 70-71, ‘slagen’ in de regels 62-65, 68-69 en 72-73. De woordkeus in beide ‘reeksen’ ondersteunt het parallellisme.

De 19-regelige strofe is met de herhalingen in de r. 2, 6 en 15-17 en de voortdurende metrische overgangen van jambe naar trochee en omgekeerd een typische liedvorm. Men doet dan ook, om met Trimp te spreken, dit type poëzie alleen recht als men de eenheid van woord en melodie in rekening brengt. Jambisch zijn in elke strofe de regels 1, 2a, 5, 6a, 11, 13, 14-16; trochaeisch de regels 2b, 3, 4, 6b, 7-10, 12, 17-19. De bewegelijke stroom die elke strofe aldus vormt, komt tot rust in de refreinachtige twee slotregels, die in gevarieerde bewoordingen het thema uit Hooglied 1 aangeven. In de datering ontbreekt het jaartal. Als we ervan uitgaan dat L. doorgaans op zondag dichtte, komen met 25 september (oude stijl) na 1642 alleen de jaren 1653, 1659, 1664 en 1670 in aanmerking. Met Trimp (2), 509, noot 32, kies ik voor het productieve jaar 1659, ook omdat de omringende zondagen (11 en 18 sept. en 2, 9, 16 en 23 okt.) eveneens poëzie opleverden, vgl. Trimp (1), 135 en Overdenkingen, 257.

Lit.: Boot, 181; Onstenk (1), 217-218 (met onjuiste opgave van de tekstwoorden uit Hoogl.); Trimp (1), 94 (noot); Trimp (2), 509-510; Trimp (3), 186-189; Graafland (2), 97; Bronsveld, XVI.

71 Mijn hart ligt voor U gereed.

72 in uw Slagen: door middel van Uw kastijdingen

73 Toch heeft mijn hart U niet verlaten.

74 Spreek zo (Dus) door Uw Geest (tot mij).

+ Herfst-maand: september, volgens Overdenkingen, 257 wellicht te dateren in 1659.