Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 244]

Hwat moatte wy dan?

De tiid hâldt gjin skoft... Rêstich skouwe de jierren fierder, en de âldere minsken wurde der sa nou en dan kjel fan, hoe't de tiid liket to fleanen.

En de jongeren? Hja miene soms noch, dat it net hurdernôch giet, om't hja jit safolle fan de takomst to wachtsjen hawwe.

Jitse is nou fédokter, earne yn 'e Fryske greidhoeke. It falt him dêr goed oan. En it leit dus foar de hân, dat hy en Wil alris oer boaskjen praet ha.

Hy hat de praktyk oernomd fan in fédokter De Boer, en is der nou noch by yn 'e kost. Mar dy lit in hûs by Ljouwert sette. En as dat ré is, dan...

En Jehannes en Nynke?

Ja, Jehannes hat alris oan it bisykjen west om in spul yn 'e Súdersé-polders, mar dat is neat wurden.

‘Dêr is de earste kâns foar de Grinzers,’ sa seit de folksmûle. Hoe't dat nou krekt sit wit nimmen, mar it tal pleatsen is dêr ek sa great net. Hja hiene der bêst fjouwer kear safolle fan meitsje kinnen, mar dat woe it regear net. En de greate boeren oan 'e kop fan 'e trije ‘Suilen’ yn de boere-organisaesjes skine it sa ek wol goed to finen. Is dêr wol genôch kriich, om harren foar de boer to warren en binammen foar de lytse boer?

Al folle net yn it ekonomyske! Technysk is it oars. Tink mar oan 'e stamboeken, de bûterfebriken, de organisaesjes foar setters en sie...

Dat is wol yn oarder. Mar hja warre harren net om

[p. 245]

in fortroud thús to skeppen fôar sa folle boeren en boargers as mûglik is. Sa wurdt der klage.

Yn dat stik fan saken is der net folle ûnderskie tusken de trije wrâldskôgingen, dêr't de boeren harren nei yndield hawwe, seit men.

Jehannes hat ek noch bisocht, om yn 'e lege midden fan Fryslân bigjinne to kinnen. Mar dêr hinget ek alles like swier.

En de Friezen kinne úthâlde, dat dit dochs Fryske groun is, mar hwat sjitte hja dêr mei op? De Haech hat der oer to sizzen. Hwant sûnder De Haech kin der gjin lân mear oanmakke wurde. En gjin pleats mear boud wurde. Dat kin net út, en de prizen fan molke, weet, ensfh. meije net safolle omheech skroefd wurde, dat it wol út kin. Hat men it dêr op oanstjûrd? It is de bêste wei om De Haech oer alles en alles biskiede to litten. En it âld skier Heitelân sadwaende ek jimmer yn fêster bannen to slaen...

Né, Jehannes hie dêr ek gjin kâns. Sadwaende is der bisletten, dat hy it spultsje fan Jelle en Diuwke oernimme sil.

Mar hinget Jelle der nou hwat tsjinoan? It liket sa, mar dêr sit safolle ek oan fêst. En bigripe de oaren net, hwer't Jelle krekt mei ompakt?

Né, ek dat kinne hja net alhiel bigripe. Hjir binne gâns biswieren.

It earste dêr't Jelle en Diuwke foar komme to stean is in andert to finen op 'e fraech: Hwat moatte wy dan?

Wis, Jelle is hast sawntich. It swiere wurk is him ûntkomd. Mar alhiel neat mear dwaen? Dat soe de ein bitsjutte foar sa'n warber man. En der moat dochs ek in went wêze?

[p. 246]

Der wurdt suver hast net boud, en as der in went frij komt, dan is dy foar de jonge minsken.

En hja moatte dochs ek libje? Diuwke is in tige sunige hûshâldster, mar hwat giet der al net fuort oan branje en oare needsaeklike dingen? Men kin wol hwat sizze, mar it húshâlden kostet wyks hast trije kear sa folle gounen, as foar 1940.

Sadwaende is it al kleare earmoed by in bulte âlde minsken.

‘In keamer oan de foarein bouwe,’ hat Diuwke sein. Miskien sil dat de iennichste útwei wol wêze. Dan kin Jelle it tún noch hwat dwaen, ris in kear mei melke, jit hwat mei ûngetiidzje, en al sa hwat.

En mei trochbodzjen oan de ein ta, sille hja harren dan rêdde kinne. Mar dan sil it libben foar Jelle ek net it rêstich jounskoftsje jaen, lykas Diuwke him sa fan herten tatocht hie.

‘Dêr is ús âlde Dok jit,’ seit Diuwke. ‘Sjoch him dêr ris oankommen. Noch sa rjocht as in kears. En altiten stiet him it antlit like blier.’

Ja, sa is it. En smout prate kin de âld baes ek noch jimmer.

‘Ik roek jou kofje fan fierren al, Diuwke. En ik tochte, dêr moat ik mar op ta.’

‘Moai,’ sei Diuwke. ‘Ik soe krekt ynjitte. En der is ek jit in stikje koeke yn 'e tromp, foar ús allegearre.’ ‘En der is in segaer foar ús allebeide,’ sa liet Jelle der glimkjende op folgje.

Sa sieten hja al gau mei har trijen yn in noflik petear. ‘Ja,’ sei Dok, ‘ik haw de praktyk oerdien, lykas jimme witte. Mar ik mei it taforsicht op 'e skoalbern noch oanhâlde. Ik bin eins boppe de jierren, mar myn opfolger hat it oars al drokkernôch en it is him goed,

[p. 247]

dat ik it ‘tydlik’ noch doch. En it is de boargemaster ek goed, om't der eins doch net in oarenien foar is. Nou, dat tydlike sille wy dan sa lang rekke as it mar kin.

En jimme witte ek al, dat Master Sytsma en ik togearre in dûbelde wente sette litte sille? De sparkas hat dat klear krige. In great wûnder, hwant dy bout ek al meast yn 'e stêd. Mar ûs boargemaster hat der efteroan sitten, en it is dizze kear slagge om it by alle ynstânsjes klear to krijen. Sa'n tritich, seit baes timmerman, mar ik ha se net neiteld. Yn elts gefal hat it langernôch duorre.

Mar nou hwat oars. Ik leau, dat ik hwat foar jimme wit. Of is it al bisletten, dat jimme in keamer tsjin 'e foarein oan sette litte sille?’

‘Ofpraet nou just net.’ sei Jelle. ‘Mar der sil wol net oars opsitte. En it hat foar, dat ik hwat oan it pielen bliuwe kin en der ek hwat by fortsjinje. Hwant wy kinne dêrsûnder net rounkomme fansels.

Oars woe ik leaver sa net. Jehannes en ik kinne tige bêst. en Nynke is ek in fanke mei in noflik aerd, mar it wie foar de jongelju better, as hja alhiel op har sels kamen. Wy moasten oan de oare ein fan it doarp wenje kinne.

Mar ja, dêr is net folle kâns op. Dan wie it sa, dat ik as it drok is, Jehannes jitris hwat gerive koe, en dat hja dochs alhiel frij fan ús bleauwen.

Mar hwat hiene jo foar ús tocht?’

‘Fan 'e moarn ha ik by de boerelienbank west om jild to heljen. En om't der oars net ien wie, rekke ik noch efkes mei Yme Kylstra yn petear. Dy hie my opsykje wollen, sei er. Nou it kaem der op del, dat dy nei syn dochter yn 'e stêd giet to wenjen. Kylstra wurdt al knap âld, al hoe kras as er dan ek noch is.

[p. 248]

Nou is syn dochter widdou wurden, en dêr giet hy hinne. Hy is noch altiten tige bliid, dat hja him foar in jier of hwat kassier fan 'e boerelienbank makke hawwe. En hy sjocht der ek tsjin oan om hjir wei mar lang kin it sa dochs net troch gean.

By de Raiffeisenbanken wurdt wol hwat skikt, mar hy is eins fiersto âld. En do'e sei de âldbaes, dat er oan jo tocht hie.

‘As Jelle it nou nochris in jier of hwat dwaen koe, dan wie dy ek út 'e niten. En as jo dat it bistjûr goed foardrage, dan soe dat wol klear komme, tink.’ Sa sei er.

Doe bin ik daelk nei foarsitter en skriuwer tagien, en dy achtsje it beide goed.

Fansels, it is gjin fetpot. Tûzen goune en frij wenjen. En dan moat der twa jounen en op Sneontomoarn sit hâlden wurde foar de leden. Dat moat yn 'e keamer. En dy moat skjin hâlden wurde en winterdei waerm, mar dêr wurdt branje foar jown.

Under de sprekûren sil Diuwke har yn it keammerke deljaen moatte; jimme witte wol, dat der mar ien goede keamer is, en dan dat keammerke en de koken. En in romme herne. Boppe trije sliepkeamers... Ja, bin ik nou ek to hurd roun? Ik ha der gong efter set, om't men mei soks sa gauris krekt to let wêze kin.’ Jelle seach Diuwke oan, en doe sei er, de frou moast it witte. Diuwke glimke.

‘Dat kin Jelle tige maklik sizze, hwant hy wit krekt like goed as ik, dat wy hjir net oer yn bistân stean kinne. Dit moat daelk oannomd en fêstlein wurde, tinkt my.

Oan de iene kant is it sa, dat der grif in bulte binne dy't it ús forgunne sille. Mar it is ek sa, dat dit in kâns is, dy't wy net gean litte meije. Jelle is aenst

[p. 249]

sawntich jier. Doe't er tsien wie, moast er al faek mei melke en ûngetiidzje, en rounom yn helpe.

Mei alve jier is er fan skoalle komd. En sûnt dy tiid hat er altiten arbeide. Wy kinne dit mei in rêstich gewisse oannimme, om't der net folle wêze sille, dy't it mear fortsjinje as myn man. Sa tink ik der oer, Dok.’

Ja, en sa tochte Dok der ek oer. Der waerd noch hwat neipraet, mar njonkelytsen sei dokter, dat er fuort moast. En daelk makke er avensaesje.

Dyselde wike krige Jelle noch de tasizzing, dat hy der op rekkenje koe. Mar hy moast in goede boarch stelle, fansels. Hwant dat foreasken de foarskriften en ynstruksjes.

Fierders koe er mar mei Yme Kylstra oerlizze. As dy oan it forfarren gyng, moast Jelle it offysje daelk fan him oernimme. Yn elts gefal mei Maeije fan '55, mar sa lang soe it wol net mear oanhâlde.

‘Sje sa,’ sei Diuwke dy Sneontojouns. ‘Nou ha wy it andert op 'e fraech: Hwat moatte wy dan?

Dit is in stik bûter yn 'e brij, jonge! Nou ha wy noch hwat to dwaen, wy hawwe jitte in taek yn it libben. Wy bliuwe tichte by de bern, en wy hawwe Dok hjir en Master Sytsma. En meiïnoar kinne wy ek grif noch hwat foar it doarp dwaen. Doe't ik fan 'e middei alles jitris yn my omgean liet, waerd ik der hast eangstich fan. Safolle lok, dat kin net duorje, tocht ik. Ik waerd der suver raer fan. Hwat is in minske dochs in nuver ding, net...’

‘It giet my winliken krekt allyk’ sei Jelle. ‘En wy binne âld genôch om to witten, dat it net sa lang mear duorje kin.

Mar dêrom meije wy dit wol yn tank oannimme. En f'râl as wy der by foarop stelle, dat wy de jierren,

[p. 250]

dy't ús noch tapart binne, brûke sille om ús wurk goed to dwaen, mar ek foar de bern, foar it doarp en foar Fryslân jit to biskreppen hwat wy kinne. Sa hiel folle sil dat miskien net wêze, mar...’

‘Nou?’, sei Diuwke.

‘Ja,’ sei Jelle, ‘ik soe noch hwat sizze. Lykwols, dat doch ik noch net. Miskien letter ris.

Mar hark, dêr komme Jehannes en Nynke oansetten. Soene dy noch hwat to forhakstûkjen hawwe?’

Nou né, dat hiene dy winliken net. Mar yn sa'n tiid moat der safolle forpraet wurde.

En de oare deis soe Jitse ek thús komme.

Nou hie Masterske útsteld, de fjouwer jonge lju moasten dêr komme to iten, en de hiele dei bliuwe. En as Jelle en Diuwke it dan skikke koene, dat dy de jouns om in ûre of seis kamen to kofjedrinken en foar it jimmet?

Fansels, dêr moast kinnen fan makke wurde. It soe grif in noflike Sneon wurde kinne.