Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 235]

In frijer yn noed

Neisimmer 1948. 1947 hie it to droech west, mar nou! Hwat in rispinge! In protte gers. En de skuorre fol hea!

En de fruchten op 'e bou? De hiele simmer hawwe dy in geniet foar it each west. Ek op it lân dat it forline jier alhiel sitte litten hat. De mûzen? Fuort binne se net. Mar by sa'n waeksdom is de skea troch har fretten en fornielen mar lyts.

Sa is der wer nocht oan it buorkjen. As nou de prizen mar net to folle sakje? Hwant in oerdiedige risping is foar de boer faeks noch skealiker as in skrael gewaeks. Yn elts gefal de wille fan it dijen en buorkjen is der. It oare moat ôfwachte wurde.

Jitse is thús. Mei Jehannes gongelt er op 'e dyk. Hy is drok oan it wurd. De tearen sitte him yn 'e foarholle.

‘Dy smoarge pysten net? En dou witst it fansels wol. Hwerom hast it my net skreaun of sein, Jehannes? Of is by dy alles mar goed? Ik sil it har sizze, dêr kinst op oan. Foar beantsjelap rinne? Ik woe leaver.’ ‘Nou ja, sa binne sokke fammen,’ seit Jehannes, ‘dat sil wol wer oergean.’

‘Ja, of net! En it is de earste kear ek net. Dou witst sels wol, dat hja harren ek al in kear mei in pear Kanadezen ôfjown hawwe. En nou har thús bringe litte troch in pear fan dy wynhappers út de stêd? Dy de reamme tink, en ik de dreage molke? Tankje wol. It iene of it oare.

[p. 236]

Ik wol Willemke allinnich hawwe en net om 'e helte! Hwat diveker nou.’

En Jehannes? Hy glimket, mar is dochs ek earnstich. Rêstich giet dy mei it petear fuort.

‘Mei dy Kanadezen och, dat hie neat to bitsjutten. Willemke hat it my de oare deis fuort forteld.

Dêr hawwe hja in ûrke mei yn it Ringerspark west op ljochtskyndei. Sokke fammen binne mear foreale op it unifoarm, as op itjinge der ynsit.

In bytsje Ingelsk prate, hwat gekjeije en allicht in tútsje, dat wie alles...’

‘Fordomme noch ta... Dat wie alles, seit er. As ik it sjoen hie, dan hie'k dy keardel lyk foar de harsens slein.

En nou dit. Dizze mannen hiene oars gjin unifoarm oan, wol...?’

‘Nou né, fansels net. Mar hja hiene togearre nei it sjongersfeest west. Dêr wiene Jabik en Tetsje ek. Doe kamen dy beide stêdmannen mei harren yn it petear. En wy wiene der net. Jabik koe dy beide mannen skoan. It is gjin forkeard folk. Nou dan kin men fan tinken wol hawwe, hoe't soks giet.

Hja binne dy jouns mei har fjouweren nei uzes ta set. Wy leine krekt op bêd.

Ik ha wol heard, dat der thé klear makke waerd en hwat omheistere. Mar it hat net folle langer duorre as in goed heal ûre. Doe binne beide mannen ôfset. De fammen hawwe noch hwat lake en dien. En doe hat Willemke Nynke noch in eintsje brocht. Doe wie it goed alve ûre Dat wie alles.

Wierliken, ik ha my der net lilk om makke. Ik ha allinne tocht: ‘Goed, famkes, dan meitsje wy aensens ek ris in skarreltsje. Soe dat net it wiiste wêze hwat wy dwaen kinne?’

[p. 237]

Jitse wie noch net alhiel delbêdde. Hy forhelle, hoe't it mei de Kanadezen yn 'e stêd gien wie. Neat better as de Dútskers. En folle gefaerliker, om't fan harren alles goed praet waerd.

En nou dit wer.

‘Mar hastû sels nea in kear mei in oare faem west?’ frege Jehannes. ‘Ik miende datstou it alris hawn hieste oer in niftsje fan dyn kostfrou, net? Dou hast my noch útlein, hoe gnap en kreas en tasjitlik dy west hie? Of ha'k dat allinne mar dreamd?’

Sa rekke Jehannes oan it stikeljen.

‘Nou ja, mar ik haw dy ek al sein, dat it doe krekt sa útkaem. It wie mei myn kostfrou har jierdei. Doe waerd it hwat let. En hja moast nochal in eintsje rinne,’ sei Jitse.

‘Mei dy Kanadezen en sa wie it winliken net fortroud, dat hja allinne nei hûs gyng. Sadwaende rekke ik mei. Hja krige my fuortynienen yn 'e earm. En in jongkeardel is op it lêst ek gjin ierappel. Wy hawwe oars net dien as in lyts eintsje omroun. En, nou ja, doe... Mar oars neat as in lyts skarreltsje. En it is foar in feint ek altiten noch hwat oars, as foar in faem, net?’

‘Ja, sa tink ik der ek oer. It kin foar in feint in bytsje mear lije. Mar dat sjogge de fammen miskien wol hwat oars as wy. En astou der nou mei de stompe bile op ynhakje woeste, nou, dan makkest it grif net folle better.

My tinkt dou moast krekt oarsom dwaen.

Kom moarn gewoanwei by uzes. Hwat prate en gekjeije en mâlfarje, lyk as oars. Mar gean moarnjoun net mei Willemke to gongeljen. Siz mar, datstou it tige drok haste. En gean in trein earder nei Utert.’ ‘En fierders?’

[p. 238]

‘Ik forpraet my Moandei op myn manear hwat tsjin Willemke. Sa by de noas lâns neam ik dat niftsje fan 'e kostfrou efkes. Foar my sels haw ik ek al in doel. It sjongen bigjint nije wike wer. Op 'e weromreis kom ik meastal mei Nynke en Willemke del. Mar soms hât it bistjûr noch hwat to forhakstûkjen.

En dou witst wol, Pyt fan der Wal is ponghâldster. Ik haw skoan fornomd, dat ik dêr wol byt krije kin. As ik dy nou ris in kear thús bring? Dat is twa dagen letter it hiele doarpke al troch, fansels.

En kom dou dan net earder as mei twa, trije wike wer thús. Dan hawwe Willemke en Nynke it oan tiid, om harren ris to bitinken. En as it my mei Pyt hwat aerdich foldocht, dan gean ik dêr yn nije wike jitris mei...’

‘Nou, toe mar. Mar langer as fjirtsjin dagen wachtsje ik net. En dan is it fêste forkearing, of út.. Dat wik ik harren.’

Hja spilen it goed. Jitse wie der en die de oare deis gewoan. Mar hy moast perfoarst in trein earder fuort. Tiid om hwat mei de famkes to gongeljen wie der sadwaende net.

Jehannes brocht him nei it spoar en roun letter hwat mei in pear oare feinten hinne en wer.

It wie bêdtiid doe't er thús kaem.

En doe't Willemke de oare moarns frege, hoe't Jitse it ynienen sa drok hie, koe Jehannes dat net sa krekt witte.

Mar in smoesje wie it grif net. Jitse hie fansels alris mei in tige gnap niftsje fan 'e kostfrou op stap west, mar dat wie al tiden forlyn. En doe, as hie er him hwat forpraet: ‘Nou ja, dat siet ek sa, dêr koe er net rjocht foar wei. It wie mei de kostfrou har jierdei. Doe wie der oars net ien west om har thús to brin-

[p. 239]

gen. En hy hie net fierder west as oan 'e doar ta. Dat wie alles; in lyts skarreltsje.’ Sa stammere Jehannes mei sin...

Né, it wie perfoarst net om in faem, dat er earder fuort gien wie.

Nou, dat wie dat.

Mar doe't Jehannes in pear dagen letter nei it sjongen let thús kommen wie, waerd der alris wer kloarke en pinfiske.

En jit in pear dagen letter rôp Ynse Molkfarder tsjin Jehannes: ‘Ik moast dy de groetenis dwaen fan Pyt fan der Wal, hear. Dat liket mar skoan, net? In fanke as in lôge. As ik tweintich jier jonger wie, dan soe ik der noch om stykje wolle, sjedêr...’

‘Ik hie it wol tocht,’ sei Willemke. ‘Dy apen fan jonges, net?’

Diuwke en Willemke stiene togearre op 'e strjitte en hearden alles.

Diuwke glimke wiis, en sei: ‘Nou, jim hawwe ek wolris in tuskenbeurtsje hawn, net?’

‘O, heden, ja. Wy kinne ús wol rêdde bûten harren. Dat sille hja gewaer wurde.’

‘Nou, dêrom,’ sei Diuwke.

Yn 'e rin fan 'e twadde wike krige Jehannes in brief fan Jitse. Hy kaem Sneontomiddei thús.

En hwat tocht Jehannes der fan, om mei koarten nei it hynstekonkours to Ljouwert?

Soe dat net in tige moaije dei wurde kinne?

Jehannes neamde it by de tafel.

‘Ja,’ sei Jelle, ‘dêr soe ik ek wol sin oan hawwe. En jim Mem ek wol, tocht ik.’

‘Dan sil it wol it bêste wêze, dat Willemke it melken

[p. 240]

docht’, sei Diuwke ‘Nynke kin it ek al aerdich; dy wol har grif wol in kear helpe...’

Jelle en Jehannes formakken har ta de teannen út, mar hja hâldden it antlit stiif.

En Willemke? Hja seach fan de iene nei de oare. Wie it tinken, of gekoanstekken?

Dat wie min to merkbiten, hwant Heit, Mem en Jehannes lieten neat skine. Der wie gjin glimke to sjen.

Mar doe't Jelle der kâld oer hinne sei: ‘Nou, Willemke, wolst dat dan mei Nynke oerlizze?’, doe boarstte hja út.

‘Forgemy noch ta, hwat miene jim? Freegje Jelke dy jouns mar to melken om my. En oars mar in oaren. Mar Nynke en ik hawwe der al lang oer praet om dan nei Ljouwert ta.

En Tet giet ek mei tink. Rekkenje mar net op ús mei it melken hear.’

‘Dat is dan al wer mis,’ sei Jelle. ‘It hie oars krekt sa kind. En ik hie der neat gjin grútsjen fan heard, dat jim der hinne woene. En Tetsje giet dochs mei Jabik tink?’

‘Miskien wol; dy flauwe tutte mient, dat hja nearne hinne kin sûnder him. Mar dan geane Nynke en ik togearre. En oars freegje wy Pyt fan der Wal as dy ek mei wol. Tominsten as dy noch gjin oar selskip hat.’

‘Nou, wy kinne der allegearre nochris oer tinke. It hat noch de tiid,’ sei Diuwke.

En dêr bleau it op dat stuit by.