Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 204]

Master Sytsma syn reis nei Drinte yn novimber fan 1944

Hast alle gritenijen fan Fryslân moasten in tal mannen leverje. De measten rekken hjirwei nei Drinte. Guon in skoftsje nei Gelderlân of Oerisel. De iene gritenij moast fjirtich leverje, in oaren sechstich en sa gyng dat.

Jelle rekke der frij fan. Dy koe net mist wurde op it bidriuw. Mar mei Master Sytsma roun it sa goed net. De skoallen sieten allegearre ticht, om't der gjin brânje wie. Sadwaende hie Master dus neat to forsomjen. Hy krige dan ek in oprop.

‘Bliuw thús, ju; dan forjitte se dy wol,’ hie Masterske sein.

‘Né,’ sei Master, ‘dan krije jo en Nynke ek noch lêst. Ik gean gewoan mei. Mar as der ek mar in lyts kânske komt om der út to winen, dan bin ik hjir gau wer. Tink dêr mar om.’

Sa rekke Master mei op 'e trein. In sterke jas en broek fan Jelle sines oan, in lodde ûnder de earm en in pear bêste learzens oan 'e fuotten.

Doe't hy ôfskie naem, waerd it Masterske jit efkes krappernôch. Mar Master praette der loftich oerhinne.

‘Wy binne mei sechstich man. En hja sille my wol in gaedlik plakje taskikke yn 'e ploech. Hwa wit, miskien wurd ik wol kok,’ sei er.

Mar it hiele spul wearzge him tige.

Yn de trein nei Grins sieten hja gâns yn 'e pine. Soe it ek rjocht op Nijeskâns ta gean? Dy poepen, men

[p. 205]

koe der neat op oan hwat hja seine. It hiet nou al, dat hja nei Drinte soene, mar...

En nei it poepelân? Net graech!

Ien fan de Dútske opsichters seach alris nei harren. En hy gnyske sa'n bytsje. Soe dy keardel der mear fan witte?

Lokkich, it roun better ôf.

To Grins moasten hja oerstappe yn 'e trein nei Assen ta en dêr kaem dy Dútsker efkes oan harren ta.

‘Dat falt jimme ta, leau'k net? Wiene jim bang, dat wy jim nei Dútsklân bringe soene?’ En hy lake hwat. Nou dêr waerd net folle mear oer praet. Mar it hert wie harren gâns rommer wurden.

Efkes foar Assen kaem Ynse molkfarder by Master. ‘Neffens myn neef dy't op 'e sikterij is, binne jo en ik de beide âldsten. En hja moatte sechstich ha, mar hja hawwe sawntich oproppen, om't der altiten guon weibliuwe.

Mar hy sei, wy moasten yn 'e trein mar ris oan it tellen gean. Binne der mear as sechstich, dan kinne wy werom.’

Nou doe oan it tellen. Hwat stikem wei. Der wiene trije tofolle. En... Ynse wist ek, hwa't de tredde man wêze moast, dy't mei boppe yn 'e jierren siet. Sûnder fierder drokte to meitsjen, stiene hja al gau mei har trijen by elkoar.

‘Hoe dogge wy nou?’ sei Ynse.

‘Ja,’ sei Master, ‘wy sille wol efkes mei de opsichter prate moatte, tinkt jim ek net?’

‘Perfoarst net,’ sei Ynse. ‘As dy kapsje makket, dan sitte wy noch fêst. Daelk út 'e trein wei, krûpe wy stikem efter it wachthúske op it perron. As hja teld hawwe, en der blike sechstich to wêzen, dan jowe de oaren har wol ôf.

[p. 206]

En as dy ienkear fuort binne, dan sjogge wy wol fierder.’

Master woe der earst tsjin ynlizze, mar de ‘tredde man’ tocht er krektallyk oer as Ynse.

En... it slagge...

Mar der rieden oars gjin treinen as foar de Dútskers sels. Hja moasten dus rinnende nei hûs.

‘Neat allegearre,’ sei Ynse. ‘Ik wit wol in adres yn Easterwâlde om yn it bûthús to sliepen. En moarnjoun sliepe wy alle trije wer by de frou.

En tink der om; ik kin hwat better flauwe as jim. Ik doch it wurd en jim knikke hwat mei de holle.’

Mei de lodde oer it skouder en it sekje op 'e rêch gyng it op nei Feanhuzen en fierder nei Easterwâlde.

Doe wie it al aerdich let. By Ynse syn goekunde krigen hja elk in pear stikken brea mei spek en in panfol sûpenbrij efternei. Hwat hea yn it bûthús. Dat lei suver as side, nei sa'n swalkerij. En de boer sels lei in pear lekkens oer harren hinne en dêr in pear skjinne kouwedekken op. En doe noch wat los hea oer alles hinne...

‘Net mear prate, hear; ik bin al hast op reis’ sei Ynse...

De oare moarns nei brea-iten teagen hja fierder.

Ynse hie sein: ‘Ja, der wiene trije tofolle. Sadwaende koene wy werom.’

En de boer hie neat mear frege. It wie him wol goed. Mar tsjin syn frou sei er: ‘It sil wol hwat oars yn inoar sitte. Dy Ynse hat altiten in fin mear hawn as in bears. Mar it is foar harren in stik bûter yn 'e brij, as hja der sa ôfkomme.’

Dy joune let, kamen hja noch thús. Ynse gyng noch

[p. 207]

Hja kamen mei har trijen ut Drinte werom...

[p. 208]

nei syn neef fan 'e sikterij. Dy sei: ‘Ik sil it moarn wol efkes tsjin 'e pelysje sizze. En jimme hawwe it persoansbiwiis noch. Mar lokkich, dat de Dútskers dat yn 'e trein net opfrege hawwe. Hwant dat dogge hja ek wolris.

Ik bin ek bliid, dat Master der sa foar wei komd is. Sa'n man mei oan it graven, en yn 'e skuorren yn it strie sliepe, dat is foar sokken noch folle minder as foar boerefolk.’

Al ridlik gau krigen de froulju út it doarp brieven fan har mânlju. De measten krimmenearren net al to bot. Hja hoegden net swier to bodzjen en it iten skeelde net safolle. Lykwols der wie rook noch smaek oan dy dollerij.

En Snein of dei, dat wie allegearre itselde. Soks lei de measten ek net bot.

Mar... hja soene om 'e wike of trije in pear dagen nei hûs meije. Sadwaende wie der hwat, om nei út to sjen. Soks is altiten in treast.