Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 195]

Frouljuspetear

Simmer 1944. De ûngetiid is wer birêdden. Masterske sit by Diuwke yn 'e keamer. Dy sjocht der noch hwat suterich út; hja hat in soarte fan simmergrypke hawn. En der to lang mei omroun.

Dok hie der doe krekt west om in boadskipke. En dy hie daelk yn 'e rekken dat it net doogde.

Efkes de pols; doe hwat klopje en sykje en freegje. ‘Jo moatte daelk op bêd gean, en der in dei of trije op bliuwe. Jehannes moat foar melken mar efkes komme; dan set ik in doaske mei tabletsjes ré. Trije kear deis twa ynnimme. En oant Moandei op bêd bliuwe, hjer. Dan sjoch ik wolris wer.’

Diuwke hie gâns tsjiniggewearre. Hoe soe dat nou kinne? De húshâlding is der dochs ek? 't Is krekt, oft jimme miene, dat alles fansels rint. Aenst binne de manlju der wer om thé.’

‘Nou gau stil. Oars bring ik jo sels nei boppen ta. Ik rin noch wol efkes nei Jelle ta, om it to sizzen. En as it wêze moat, dan wol Skelte' Pytsje hjir mei alle soarten fan leafde in pear kear deis komme, om hwat hantaesten to dwaen. Dat moat jimme sels mar oerlizze. Mar jo geane daelk ûnder de tekkens...’ It trof tige min, dat Willemke krekt in pear wike nei Drinte rekke wie, om't Muoike Wytske ûnder fuotten lei. Mar doe't Dok sa fan ein sette, hie der net folle mear yn to bringen west. Jelle wie sels nei Pytsje ta gien, en dy wie bliid, dat hja hwat foar Diuwke dwaen koe.

Alle moarnen wie hja kommen, ek om hwat iten ré

[p. 196]

to meitsjen. En hja hie ek oanbean om nei iten noch to kommen om to skûtelwaskjen. Mar dat woe Jelle net lije.

Dat koe hy dochs like goed dwaen? En oars Jehannes.

Sa fortelde Diuwke mei in bulte tagedienens foar Dok en Pytsje.

Mar hja is dochs ek tige bliid, dat hja nou alles sels wer sahwat dwaen kin. Jelle hie der op oanstien, dat hja Pytsje freegje soe, oft dy noch ien of twa Freedtomoarnen it rûchste wurk hwat oan 'e kant helpe woe. Mar fierders rint it allegearre wer gewoan. En Willemke soe nou wol gau wer del komme.

Masterske fortelde, dat Jitse noch yn Utert wie, mar hy hie skreaun, dat er tige mei koarten thús komme woe. It learen wurdt tsjintwurdich dochs neat mear, en it is dêr in greate tsierderij yninoar om.

Nammers, hy hat dy forklearring fan loyaliteit foar de bisetter oer, ek net tekene. Beide bruorren Louwes hawwe der tige op oanstien en doe sei Sytsma ek al: soe'k mar dwaen, as ik dy wie, jonge.

Mar Jitse wie bang, dat er dêr letter noch wol ris lêst mei krije koe.

Nou, Sytsma sei, Jitse moast it dan sels mar witte.

En nou is it sa, dat de poep it yn Frankryk en Itaelje al hurd sitte litte moat. As it nou noch mar foar de winter ôfrinne mei.’

Ja, sa tocht Diuwke der krektallyk oer.

‘En hwat sizze jo fan 'e bern?’ sei Masterske.

‘De bern? Hoe woene jo sizze?’ andere Diuwke. ‘Nou ja, it is allegearre neat as hwat bernespul, fansels. Mar lêsten, doe't Jitse in deimennich thús west hat, gongelen Jehannes en Jitse wakkere drok. En Jabik Dykstra wie der ek al folle by.

[p. 197]

De famkes krigen doe ek krekt nocht oan it moaije waer, sa't it liket. Willemke en Nynke hellen Tetsje fan Dok ek oan.

Sadwaende wiene der twa trijekaerten op 'e dyk. Doe moast Sytsma efkes nei Dykstra ta om hwat to forpraten. Dy kaem it steltsje dêr op 'e mieddyk hwat oer it mat. Mar doe wiene it trije pearkes, ynpleats fan twa klaverbledtsjes.’

‘Nou't jo it sizze, docht it my gjin nij. En hoe wiene hja pearke?’

‘Ja, it wie al hwat skimerich. En Sytsma hie der earst ek gjin euvelmoed yn, dat it ús bern wiene. Sa binne sokke manlju hin?

Mar jimme Jehannes roun mei ús Nynke en Jitse mei Willemke. En Jabik mei Tetsje.’

‘Sokke bern noch oars net? Dy famkes binne jit mar amper in jier of sechstsjin. En de jonges in pear jier âlder.

Hja hawwe de tiid noch, tinkt my,’ sei Diuwke.

‘Mar ja, wy diene ek al net sa'n bulte oars. En yn in tiid lykas wy nou bilibje is it miskien wol goed, dat hja mar jong in bytsje oanhâld oan inoar hawwe. Fan 'e famkes is der net ien by, dêr't men fan sizze kin, dat it in wyldepûst is. En it is dochs altiten sa, dat de famkes it spul yn 'e blâns hâlde moatte. Mar stil dwaen, oft wy der neat fan fornimme, dat is faeks it bêste mar.’

‘Hwat heart men oars in bulte rare dingen, de lêste tiden, hin? Party manlju yn Dútsklân, of oan it swalkjen. En de measte froulju hâlde harren goed, mar der binne guon by, dy't suver op 'e rin reitsje. En soms guon, dêr't men it nea fan tinke kinnen hie. Dy Dútske soldaten hawwe hjir de lêste jierren ek

[p. 198]

nochal hwat útrjochte. Nou't de poep forliest, litte de measte froulju harren lizze, mar...’

‘Ja,’ sei Diuwke, ‘it is in rare tiid. Jehannes stiet ek op 'e list om nei Dútsklân. En Jabik ek fansels. Nou doar Jehannes hast net mear thús sliepe. It is lêsten ek al in kear bard, doe stiene in pear fan 'e Griene Plysje midden yn 'e nacht by Skelte en Pytsje foar it bêd.

Lokkich wiene Skelte syn pompieren yn oarder. Oars hiene hja him sa meinommen.

Nou is dat oerbettere. Mar Pytsje wie al tige kjel wurden fansels. En Skelte doar ek hast net mear in nacht thúsbliuwe. Hwant der binne ek poepen, dy steure harren net folle oan de pompieren.

Dok hie it der ek al oer, dat hja guon sa mar meinommen hiene om yn Dútsklân oan it wurk set to wurden. Jehannes woe joun noch nei Jabik Dykstra ta, om ris to redendielen. Miskien binne hja sa nuodlik net, as hja dêr jouns op 'e golle hea geane to sliepen... It is al in nuvere tiid.

Oars moast Skelte der ek mar hinne. Dan kinne Pytsje en lytse Tetsje hjir nachts wol sliepe.

Hwant dat minske kin der ek net allinne wêze mei har famke...’

‘Né,’ sei Masterske. ‘Mar as it útkomt, dan wolle wy ek wol helpe, hear... En ik hoopje, dat Jitse mar gau delsetten komt. Yn sokke tiden is men mar it leafst byinoar.

Nou, fanke, ik moat nei hûs. En as der hwat is, dan sizze jimme it mar. Wy moatte elkoar mar stypje safolle as wy kinne. En dan sil it ek allegearre wol hwat tafalle, sille wy hoopje...’