Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 185]

Hoe moatte wy nou?

Wynmoanne 1943. Dok praet mei Master Sytsma. ‘Hoe moatte wy fan 'e winter mei it toaniel? Sille wy der noch mei trochgean? Wy kinne wol permisje krije seit men, mar de holle stiet der jin sa min nei.’

‘Ja,’ sei Master, ‘der is sa folle tsjintwurdich. Ik sit der krektsa foar mei de jounskoalle foar de lânbou. Dat de Joaden sahwat allegearre fuortbrocht wurde, leit de measten wol heech, mar it rekket harren sels net sa bot.

Mar dat ús jonge mannen nei Dútsklân moatte to arbeidzjen... En dat yn dizze nuodlike tiid. Forline wike kaem Minne Dykstra hjir ek noch. Harren Jabik hie nou ek birjocht krige. Der wurdt nou alle war dien om útstel to krijen. En dêr skynt ek noch in kânske op to wêzen.

Mar ús eigen minsken fan it arbeidsburo hawwe suver neat mear yn to bringen. En de Dútskers, dy't der nou in sit yn hawwe, binne sa ûngelyk. Der binne wol fetsoenlike en goedmienende minsken by. Mar de fûle driuwers winne it hast altiten.

Dykstra kaem ek noch to sizzen: ‘Doe't de arbeiders sûnder wurk dêr hinne stjûrd waerden ornearren de measten, dat it sa mar it bêste wie. Dêr hiene hja wurk en brea; en hjir liddich omrinne, dat is ek forkeard, sa waerd der sein. Mar... nou't it om jins eigen bern giet, bigjint men alris hwat oars to tinken...’

It ien mei it oar sitte in protte minsken yn noed en

[p. 186]

soarch. Mar dochs, ik leau, wy moatte gewoan trocharbeidzje, sa lang as it mar in bytsje kin.

It is ek foar de jonge minsken better, dat hja alle wiken in joun op 'e repetysjes komme. Altiten thús sitte, dat kinne hja ek net...’

Dok tocht er krektallyk oer.

Mar hy woe ek noch efkes by Jelle en Diuwke harkje.

Doe't er dêr kaem, stiene Jelle en Jehannes noch yn it foarste fintsje to hekkeljen. Dat hie Dok al fan 'e dyk ôf sjoen en sadwaende wie er der daelk mar op ta wâdde.

Der wiene net folle siken, dat hy hie noch wol efkes tiid. Doe waerden de hekkel en de snijseine yn 'e fuoringe lein, en gongelen hja trijeresom nei it hiem. ‘Kom der efkes yn,’ bea Jelle.

En sadwaende sieten hja in amerij letter al yn drok petear.

‘Hwat tinkt jo der fan?’ sei Dok tsjin Diuwke.

‘Ja,’ andere dy, ‘wy hawwe der ek alris oer praet. My tinkt, gewoan trochspylje. De jonge minsken moatte dochs hwat hawwe.

En foar de âlderen is it ek in bêst ding, as hja der ris in joun útkomme. En dan om Krysttiid hinne útfiering.

Fan 'e wike haw ik mei Pytsje praet. Skelte sit der ek al tige oer yn, dat er aenst wol nei Dútsklân stjûrd wurde sil. Mar hy is hjir nou noch. En sokken binne der mear.

Fansels, de rjochte aerdichheit is der net mear oan. Mar it is foar de minsken, dy't djip yn 'e soargen sitte, noch nediger dat hja der ris út komme...’

‘En... hoe tinke de jonge minsken der sels oer?’ sei Dok tsjin Jehannes.

[p. 187]

‘Wy wolle ek leafst spylje,’ sei Jehannes. ‘Jabik Dykstra ek. Dy sit dier ek net bot oer yn dat er miskien nei Dútsklân moat. Dy wol dêr ek wol ris sjen, seit er. As er gjin twang efter siet, dan hie er der neat op tsjin. En as er dêr nou op in buorkerij arbeidet of hjir, dat komt ek hast op itselde del.

Hwat hjir biskrept wurdt, giet dochs ek foar in part nei Dútsklân ta, seit er.

‘Ja,’ sei Dok, ‘dat is ek sa.’

‘En frou Dykstra hâldt har ek flink. As it kin, wol hja him hjir fansels leafst hâlde. Mar om't er op 'e lânbouskoalle west hat, sil er dochs wol op in buorkerij oan't wurk set wurde.

En it gefaer, dat hja dea bomd wurde, is der ek al net safolle greater as hjirre...’

‘Nou ik soe sizze, dan moat it mar troch gean. Wy hawwe al in gaedlik stik útsocht. En dêr kinne al ús spylders en spylsters ek sahwat yn oan 'e slach komme. Dan moatte dy yn nije wike mar efkes yn 'e skoalle byinoar roppen wurde. Ik moat de Kultuerkeamer dan noch freegje, mar dat krij ik wol klear.’

‘Ja,’ sei Jelle, ‘mar der sille wol guon wêze, dy 't ús dat kwea-ôfnimme. Dat is in ynstelling fan 'e poepen fansels.’

‘Dat is ek wier,’ sei Dok. ‘Mar it toanielstik is net fan 'e poepen. En as nou de hiele joun krektallyk forrinne kin as oars, dan moatte wy ús dêr net oan steure, leau'k. Men kin alles oerdriuwe.

It komt der op oan, hwat foar ús eigen minsken it bêste is. Yn dizze tiid fan utersten moatte wy ús sels bliuwe. Neat dwaen, dat de Dútskers stypje kin. Mar alles dwaen, hwat ús eigen minsken in kromke mear ljocht en moed jowt.

[p. 188]

En binne der dan al inkelden, dy't it ús kwea-ôf nimme wolle, dat wy dizze toanieljoun jowe, hawar, ús eigen gewisse seit ús, dat it sa goed is.

Ik tink, dat dyjinge, dy't nei Ingelân flechte binne, ek net allegearre libje as muontsen. As it op soberearjen oankomt, nou... wy hawwe hjir noch net sa bot to kleijen. Mar hja sille it trochinoar wol better, en faeks ek fleuriger hawwe as wy.

Dêr haw ik neat op tsjin fansels. Mar soks meije wy yn dizze tiid dochs wolris bitinke, as it der om giet, hwat wy hjir dwaen en litte sille...’

Om Krysttiid hinne waerden der twa opfieringen jown; ien foar it jongfolk, en ien foar de trouden. Allinne it dounsjen efternei dat gyng oer.

Guon fan it jongfolk hiene der noch al efkes tsjinabbelearre, mar ek op dit stik fan saken, hâldde Dok syn ein fêst.

It waerden lykwols noflike jounen.

Yn it stik wikselen fleur en earnst. Mar gjin earnst dy't jin tryst stimme koe. Né, it stik wie op Krysttiid ynsteld. Krysttiid, Bertefeest!

Allegearre sille dat fuortynienen sa net field hawwe. Mar dochs, it wiene jounen, dy't stipen, om't se hinnewiisden nei de ljochtsjende stjerre, dy't ek skine kin yn neare en tsjustere nacht...