Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 141]

In dei nei Drinte

De Sneintojouns kaem Dokter by Jelle-en-dy oanrinnen. Earst in praetsje oer it gefal fan de ôfroune nacht. Jonge, dat hie mar krekt op it kantsje west dêrre, hin?

‘En ik haw der ek noch oan fortsjinne,’ sei Dok. ‘Ik haw Ele mar in greate doas brânsalve mei jown. En ek in pear wynsels. En ik haw sein, syn frou moast mar ris sjen, en as it nedich wie, moast hja it sizze, hwant ik mocht der neat oan dwaen.’

‘Dat kin net,’ hie Ele sein, ‘hwant ik bin sa smoarch as in Turk. En sa raer sil it wol net wêze...’

Mar neffens syn frou lei er fan e moarn op 'e knibbels to melken. Hwant op 'e tuolle sitte, koe er net. En syn frou hie al sein, dat hja foar dizze kear it melken allinne wol dwaen koe, mar o heden, dat like ek nearne nei. ‘Dat om sa'n brânplakje?’ hie Ele sein. Nou it is in sterke baes, mar hy krijt foarfêst in pear minne dagen...

Mar hwat ik freegje woe; hawwe jim der ek sin oan om Woansdei in wike in dei mei nei Rolde? Dêr hawwe hja nou alle jierren tusken hea en rogge in greate lândei. En ik haw praet mei Dr Fan der Wielen fan de Folkshegeskoalle to Bakkefean. Dy sil der ek sprekke. En dy seit, it is tige de muoite wurdich.

Myn suster woe ek wol mei. En as jimme dan mei geane, en Master Sytsma hat der ek sin oan, dan hier ik in wein foar seis persoanen. Der geane ek

[p. 142]

wol greate bussen, mar dan is men jins eigen baes net. En Dr Hornstra soe noch in dei foar my ynfalle, mar dy man wurdt âlder, en hy wol dêrom graech, dat ik him dy jouns ek noch efkes thús bring, en leafst net al to let. As jimme en master-en-dy der hwat foar fiele, siz it dan moarn efkes by uzes. Wy kinne dan alles goed regelje.’

En... fuort wie Dokter.

‘Hoe is it, hast der sin oan, Diuw?’ Sa sei Jelle. ‘Nou, ja, dat leau'k wol, mar it komt jin hwat hommels oer. Ik moat it noch efkes troch my hinne gean litte. En dan moatte wy ek noch mar ris hearre, hwat Master en Masterske der fan sizze, net?’

Nou, dêr hoegden hja net lang nei to rieden. Hwant in heal ûrke letter kamen dy der al oan traepjen.

En dy tochten it moast altiten wêze. It die bliken, Master Sytsma hie ek al mei dokter Fan der Wielen praet. En ek noch mei oaren.

Hja rounen allegearre heech mei Jan Smid. Dy wie nou al ryklik sawntich jier, en hy wie noch jimmer foar it boereboun yn it spier.

In heechsteand man yn forstân en karakter beide. Foar al it wurk, dat er foar it boun forsette, woe er net in sint hawwe.

‘Ik haw myn pensioen,’ sei er. ‘Dêr kin ik wol mei rounkomme. En de boeren hawwe it min, yn dizze tiid. Oan harren wol ik perfoarst net fortsjinje.’ Op in protte gearkomsten spriek hy. En it krantsje dat alle wiken útkaem dat dreau op him.

Hy koe minsken fan alle forskaet oan him bine. De Keamerleden Louwes, Weitkamp, Bierma, Ridder van Rapperd, Vervoorn en jitte mear wiene allegearre lid wurden. Minsken fan alle rjochtingen holpen mei.

[p. 143]

Ien of twa jier forlyn hie Prof. Schermerhorn op in lândei sprutsen.

En doe't Jan Smid syn stribjen yn in gearsit mei Dr Colijn útlein hie, doe hie dy sein: ‘As ik oer sa'n ûnderwerp sprekke moast, en der kaem op 'e lêste ûre hwat tusken, dan soe ik jo freegje doarre, om foar my yn to fallen.’

‘Nou,’ sei Jelle, ‘dat harket allegearre tige skoan. En ik leau, dat Diuwke der ek wol sin oan hat, om in dei nei Drinte ta. Mar hoe djûr soe sa'n reis komme? It is noch al in hiel ein, hin?’

‘O, dêr wol Dok gjin praet oer hearre. Dy wol de wein bitelje. As er mei syn suster allinne hinne gyng, moast er dat ek dwaen, seit er. Hy nimt ús mei foar selskip. Allegearre in brochje mei. En to Rolde is kofje, thé, molke, sûkelarje, en fansels ek bier en limonade to krijen.

Dat spul is dêr goedkeap, hwant der wurdt kontrôle op hâlden. Mar jo moatte al in melker hawwe, hwant it wurdt grif tusken sawnen en achten, ear't wy wer by honk binne. In melker is dochs wol to krijen, net?’ Ja, dat wie gjin biswier. En der waerd fuort ôfpraet, dat it mar trochgean soe.

Master soe it daelk noch efkes by dokter sizze.

It waer koe suver net better. Sadwaende wie it al in tige kostlik ritsje dêr hinne. De greide wie noch moai, en de bou stie suver to pronkjen. Sa kin men dat hawwe op in moaije simmermoarn yn de earste helte fan July. En omt hja it skoan oan tiid hiene, ried dokter stadich. Sadwaende hiene hja it folle geniet fan al it moaije, dat de natûr mei rynske hannen jowt... Hoe fierder hja kamen, hoe drokker it op 'e wei waerd. En yn Drinte sels, wie it in nocht om to sjen.

[p. 144]

Fan elk hiem kamen hja op 'e fyts ôfsetten. Midden yn it doarp kamen hja byinoar. En dan gyng it yn kloften en kloftsjes de dyk lâns. En njonkelytsen seach men de bussen yn jimmer greater tal riden.

‘Nou der komme wol minsken, soe 'k sizze,’ sei Diuwke.

‘Ja,’ sei Master, ‘sille wy ris riede? Dy't der it tichtste by komt, mei op 'e weromreis traktearje.’

‘Mar men kin se dochs net telle, wol?’

‘Né,’ sei Master,’ mar ik kin de hear Fan der Wielen efternei wol freegje. Hja witte it wol oan de kaertsjeforkeap.’

Doe gong it op in rieden. En Master mocht traktearje. Dy hie ret fan tweintich tûzen.

It greatste part kaem út Drinte. Mar ek út Grinslân kamen in poarsje. En Fryslân, Oerisel, Gelderlân, Noard- en Súd-Hollân, Sélân en Brabân smieten meiïnoar gâns op.

It wie, as soe der gjin ein oan komme. Party minsken fan utens hiene dy nacht yn Drinte sliept, meast by de boeren dêr. Nea earder en nea letter hawwe Jelle en Diuwke safolle boeren en boerinnen út alle kriten fan it lân byinoar sjoen, as dy dei.

Yn de sânstouwing fan de Rolder Boerdinnen wie de hiele romte fol timmere mei lange banken. Mar noch koene hja allegearre skraechwurk plak krije. En dat naem gâns tiid. Lykwols, der skynde op rekkene to wêzen. Hwant krekt op 'e tiid waerd de gearkomste iepene mei in krêftich wurd fan Foarsitter Oldenbanning.

‘Wy binne der op ferge om ús út to sprekken foar of tsjin de korporative steat,’ sa sei hy.

‘Mar it leit net op ús wei, om us dêr oer út to litten. Wy dogge net oan polityk. Wy bodzje foar it plakje

[p. 145]

fan de boer tusken de oaren. Hwant de boer komt tige to koart, sa as it nou giet...’

Doe waerd de striidsang mei gloede songen:

Kent gij dat volk vol stoere kracht,
Dat heel de wereld voedt,
Dat slooft en zwoegt bij dag en nacht,
Doch uit duizend wonden bloedt?
Komt boeren, wilt niet langer dragen,
Dit juk der slavernij:
Helpt mee, en staat daar niet verslagen,
't Ontrechte volk zijn wij...
Ten strijd! Ten strijd, gij vijfde stand!
Voor een welvarend platteland!

‘Ja,’ sei Dok, ‘sa wikselt alles. Yn de achttjinde ieu fleach de trêdde stân yn it harnas. Hûndert jier letter, de fjirde. En nou is de fyfte oan bar. Dy fielt him nou de forskoveling. Mar stil, de earste sprekker sil oan it wurd.’

Koart efter inoar sprieken doe Jan Smid en dr Fan der Wielen in treftich wurd. En op 'e middei kaem it hichtepunt mei in tige moai iepenloftspul.

Hwat wie dat great opset. In âlde stins, in protte meidoggers, ek ruters to peard, in stik mei in bulte forskaet en ryk oan ynhâld. Allinne it sjen wie al in geniet. En it sprutsen wurd waerd troch lûdsprekkers sa klear jown, dat elts it tige skoan folgje koe. Yn it skoft spriek Jo de Lange mei syn swiere, kleare stimme yn bylden fan it âlde testamint.

‘Saul gyng it fjild yn om ezels to sykjen. Mar hy kaem werom mei in keningskroan.

As hjir mûlk guon kommen binne om in keningskroan to sykjen, hja sille mei ezels thús komme,’ sa sei er.

Doe waerd der lake! Hwant der wie al oer grute, dat

[p. 146]

men Jan Smid tige oantrune om mei to dwaen oan de forkiezings.

Mei Smid oan de kop soe der kâns wêze op trije of fjouwer sitten yn de Keamer, sa wie der útrekkene. Sadwaende wiene der al inkelden oan it kringen; hja woene wol as nûmer twa of trije op 'e list. De keningskroan, dêr't De Lange it oer hie, dat wie in sit op it griene kessen. Of in skoan oar offysje.

Mar dêr woe it boereboun nimmen oan helpe. Der moast ienriedich krewearre wurde foar de boeren. Mar keningskroanen waerden net forjown...

It Rolder famkeskoar song tuskentiden en efter nei, tige suver en moai.

‘In dei om nea to forjitten...’

Sa sei Diuwke. En de oaren wiene it dêr alhiel mei iens.