Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 136]

It fjur yn it hea

De ûngetiid roun wer nei de ein.

It waer hie goed meiwjirre. Fansels, der wiene al wer pleatsen, dêr't it gâns piperich rûkte, as men ûnder de wyn kaem, mar dat hat men alle jierren wer. En dat sil ek wol sa bliuwe, sa lang as party boeren fan it ûngetiidzjen in soarte fan hurdrinnerij meitsje.

‘As nimmen sjen koe, hoe fier syn buorman al wie, dan soe it better wurde,’ ornearre Jelle.

Mar as de iene boer seis dagen nei it meanen in stik yn 'e skuorre jaget, dan weaget in buorman it mei fiif dagen. En fansels, it waer is sa gau hinne en wer, dat men de moaije dagen tige meinimme moat. Mar men moat ek hwat tiid jaen kinne.

Jelle liet it hea meastal in deimannich yn greate opers, of yn reakjes stean om hwat to bistjerren.

Sadaende hie dy nea folle lêst.

Mar by syn neiste buorman wie it hast alle jierren to rêdden. En krekt de jouns, doe't Jelle mei tûzen hasten in kopkefol gleonhjitte kofje opdronk, om't hja noch de lêste weide ophelje soene, kaem in jongfeint de dyk del draven. It wie Jan fan Geart en Gepke. Jehannes soe it hynder ynslaen, mar dêr kaem it net oan ta.

‘Jim heit moat drekt nei Noordenbos' jonges to helpen. Dêr hawwe se it fjûr yn 't hea’ baltte Jan fan 'e dyk ôf.

En Jehannes ek al oerémus, sette it hynder oan it tiksel fan 'e wein en warskôge Jelle.

[p. 137]

‘Wol diveker noch ta,’ sei dy. ‘Is it dêr wer to rêdden? Doe't ik lêsten sei, dat it noch sa grien like, en dat noch wol fan bijarre lân, hiene hja in tige steil wurd. En nou moat men jins eigen lêste hea lizze litte. En de loft stiet as in brijwein...’

Mar fansels, hjir moast holpen wurde. It hynder kaem wer yn it lân en Jelle sette nei de pleats ta, dêr't it der sa faei foar stie. En ek de oare buorlju kamen del. De rook kaem harren al fan fierren tomjitte en elk luts hwat hurder oan 'e efterste skonk. Doe't hja der wiene, waerden de greate jonges werom stjûrd om sinken amers op to heljen, by alle minsken út it doarp ien of twa. It brânspuitsje wie fansels daelk warskôge, mar dat moast út in oar doarp komme, en dêr soe noch wol in heal ûrke mei hinne gean. En sa lang waerd alles tige wiet getten. Boppe op de golle stiene in pear man. Op 'e byntljedder in stik of fjouwer. De iene joech de oare de amers mei wetter út de grêft troch. Doe't der genôch amers wiene, makken hja meiïnoar der in soarte fan keatling fan.

It wie al hast nacht, doe't de brânspuit der wie.

Baes Anders, de timmerman, wie brânmaster. En dy wie der skoan foar birekkene. Bidimme en evenredich naem hy de lieding.

Safolle by de pompen; en elkoarren ôflosse. Hwant hjir giet de hiele nacht mei hinne. Mar goed, dat it moarn Snein is. Mar dûmny sil der wol skea fan krije, moarnier. It spyt my, mar der is neat oan to dwaen.’

‘Is der genôch yn 'e flesse?’ waerd der roppen.

‘Dat komt yn oarder,’ sei de âld frou.

En it âldste fanke moast noch nei de kastlein.

‘Ja,’ sei Dok, dy't ek al mei delkommen wie, ‘de

[p. 138]

mânlju hawwe in dei fan fjirtjin ûren op 'e hûd sitten. Dan moat der in pear kear in romerfol by. Mar soargje yn 'e goedichheit, dat de tsjettels mei hite kofje net leech reitsje. En jow der om 'e pear ûre in stút mei tige bûter der op, by...’

Doe bigong it útriden fan it gleonhjitte hea.

As it fan 'e golle ôf op 'e wein smiten waerd, sloech de lôge der faek út. Mar fuortdaelk waerd de slang der dan ophâlden om it fjûr to dwêsten.

Siet der in foech weide op 'e wein, dan waerd dy der út riden. Der waerd in heablok fan yn 'e jister makke. Under it riden wei sloech de lôge der noch wolris út, mar dan waerd der in sinken amer fol wetter tsjin-oan smiten.

Yn 'e jister wie in peal yn 'e groun slein. Dêr wie in bûthúslantearne oan ophongen. En hoe tsjusterder it waerd, hoe spoekeftiger it allegearre like. Dy weinen hea, dy lôge, dy heal neakene minsken der omhinne. En de greate jonges op 'e eftergroun.

Nei ûren fan arbeidzjen like it slimste oer to wêzen. It hea dat op 'e weinen smiten waerd, fleach net mear yn 'e brân. It wie noch wol omtrint swart, mar men koe it net mear tusken de hannen fyn wriuwe, lykas it earste.

‘Hou mannen, efkes skoft. Earst noch ris in hap ite en dan efkes ûtrêste. En dan ris wer sjen.’ Sa sei baes Anders.

Ja, dat woene hja allegearre wol graech. Hwa't sitte koe, gyng sitten. En de oaren hongen hjir en dêr tsjin oan. De kofjetsjettels diene jitris de rounte.

Op de klampe hea, dy't der noch siet, lei greate Ele. In ûnbidich sterken keardel, dy't ek mei it ark omgean koe. Mar nou wie er deawurch. Nammers, dat wie mei de oaren ek sa.

[p. 139]

Hy hie syn stút en kofje der yn in omsjoch trochswolge en foel doe yn in swiere slomme. Syn healbroer, greate Pier, en reade Durk, dy't op kanten fan it hea sieten, ek al heal yn 'e sûze, hearden him tige lûd snoarkjen. De measten sieten op in pear weinen, dy't wer yn 'e skuorre riden wiene en grommelen hwat. Hja woene nou wol graech nei hûs... Dêrre, ynienen hearden hja forheftich roppen: ‘Fjûr! fjûr!’

It wie greate Ele. Krekt op it plak, dêr't hy delfallen wie, siet noch in kwea sté.

En miskien wie er der noch heal yn 'e sliep hwat yn bigongen to klauwen, doe't it hwat al to hyt waerd. Doe fleach it daelk yn 'e brân.

Ele stie mei beide hannen earne tsjin syn ûnderbroek oan. Reade Durk sei letter, dat de reek der út kommen wie...

Mar de man fan 'e spuit wie wach, en de earste striel wetter wie foar Ele. It roun him ta de boksen út. En Pier rôp nei ûnderen: ‘Helje in pear ruften, Ele is lang net droech...!’

Doe waerd der jitris tige lake. Mar der moast ek noch in skoftsje arbeide wurde, oant it lêste hite sté der út wie.

Doe socht elk syn hûs op, om noch in ûre to sliepen. Om fjouwer ûre moasten hja wer melke.

Allinne inkelde feinten bleauwen noch om de wacht to hâlden, lykas hja seine. Mar tsjin melkerstiid sakken dy ek ôf.

De Sneintojouns let bigong it blokje hea yn de jister to barnen. En de spuit wie fuort, dat der wie neat oan to dwaen. Nimmen hie it ek yn 'e rekken hawn, ear't de lôge der fan alle kanten útslein wie, waerd der sein.

[p. 140]

En winliken wie it sa mar it bêste, hwant dat brosse swarte hea wie dochs hast net to fuorjen, en oars hie it noch fan de skea ôf takseard wurde moatten. Dat hoegde nou net, hwatte?

Baes Anders soarge, dat de manlju, dy't holpen hiene troch de forsekering bitelle waerden. In kwartsje yn 'e ûre! In bulte wie it net foar sok wurk, en dan yn 'e nacht.

Mar it wie mear as Jelle en de oare lytse boerkes yn 'e lêste jierren fortsjinne hiene, as hja it by de ûre útrekkenen. En ek folle mear...