Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 108]

Om in pantsjefol kofje

Frou Sytsma kaem juster oanrinnen. ‘Komt it út, dat wy moarnjoun in ûre of acht komme om in pântsjefol kofje?’ Sa hie hja frege.

Nou, dat koe tige bêst. En nou sitte Jelle en Diuwke beide kreas forklaeid to wachtsjen.

Jelle hat in jier of hwat forlyn noch by master Sytsma op 'e jounskoalle gien om hwat mear to learen oer de kunstdong. En letter, doe't lytse Jehannes foar it earst nei skoalle soe, wie dy oanhelle fan it jonkje fan Master Sytsma.

Sûnt dy tiid wiene Jitse Sytsma en Jehannes mar greate spitsen wurden. Jitse hie in bulte nocht oan in boerespul, en frâl by min waer wiene de beide kammeraten folletiids yn 'e skuorre oan it boartsjen. En de lêste tiden naem Jitse syn suske ek noch wolris mei.

Dy wie omtrint like âld as Willemke.

Nou, doe wie frou Sytsma al ris by Diuwke oanrinnen komd, Jitse en Nynke beide by Jelle-en-dy, dat waerd to slim.

Diuwke moast dy bern mar ris hwat ôfstegerje, sei masterske. Oars wiene dy der mei koarten altiten. Mar Diuwke koe skoan tsjin bernedrokte. Dy hie der nammers net folle wurk fan. Hja liet de bern mar stil boartsje. En dy koene harren sels ornaris tige formeitsje.

Gyng it in kear al to mâl, dan kaem hja der efkes tusken. En dan hoechde hja it ek mar ien kear to

[p. 109]

sizzen, dan wie it oer. Meastal roun it ôf, sûnder dat hja hwat forbea.

Hja hie altiten noch wol in boartersdinkje. En hja koe in protte bernespultsjes.

En as hja dêr mei kaem, dan roun it weintsje gau wer yn de goede spoaren.

‘Dou kinste de bern better forbjusterje, as forbiede’, hie Diuwke har mem in kear sein. En dat hie hja sels ek al ûnderfoun. Helje de bern fiten út, dy't der net mear op troch kinne, nou, bisykje dan om harren hwat oars dwaen to litten, sûnder dat se der euvelmoed yn hawwe. En wen harren der oan om moaije spultsjes to boartsjen...

Ja, sa wie dat gien. En sa gyng it noch. Mar dêrtroch hiene hja ek stadichoan mear gedoente mei masterske krige.

Master Sytsma sels hie it tige drok. De deiskoalle freget al in bulte tiid. Mar hy joech ek les oan in kursus foar lânbou en foar túnbou en dan hie er noch ‘herhaling’, ien joun foar de jonges en Woansdeitomiddeis foar de famkes.

Sadwaende wie dy alle jounen oan njoggen ûre ta biset en Sneons oan fiif ûre ta. Folle tiid to jounpizeljen hie dy man dus net.

Mar it wie nou Sneintojoun en sadwaende koe er nou wol.

De kofje stie al to protteljen en dy rook wie sa lekker, dat Jelle alris nei de klok seach. Ja, it wie al wer ryklik acht ûre, mar dêr gong de foardoar ek.

En in amerij letter stiene hja alle fjouwer al byinoar yn it foarhûs. Dêr waerden jassen en huodden dellein.

En it earste, hwat master sei, doe't hy yn 'e keamer siet?

[p. 110]

‘O, Diuwke, hwat rûkt jou kofje lekker!’

‘Nou, dan sil ik daelk mar ynjitte; Jelle lit de lippe der ek al nei hingje...’ andere hja.

En fuort letter hiene hja al in tige sellich petear. Master koe tige smout in brike fyt fan de iene of oare forhelje. Sadwaende waerd der al mei gauwens in kear lake.

Mar nea draeide it by him út op rabberij. En soks lei Jelle en Diuwke allikemin.

En masterske en Diuwke koene it ek tige pratende hâlde. Beide hiene hja bern en in húshâlding. En dan is der safolle dêr't oer redendield wurde kin.

Master en Jelle sieten mei gauwens yn de buorkerij. Hoe soe soks ek oars kinne? Jelle wie mei hert en siel boer. En master wie ek lânboumaster. En mei folle ambysje.

Fan it fuorjen fan 'e kij en it dongjen fan it lân kaem it praet ek al op oare dingen. Jelle sei, dat der dizze winter minder kunstdong struid wurde moast. It gemaek foar de molke wie lyts.

En yn in minne tiid wol hy der ek gjin jild foar liene; dan hinget men yn slimme need noch safolste gauwer, seit er.

Master is it alhiel mei him iens.

Foar bidriuw en húshâlding elke sint twa kear omkeare ear't er útjown wurdt, liket ek him it bêste ta. Nou't de bûter foar sawn stûren de kilo nei Ingelân gien is, sille de hearen yn 'e Haech ek ynsjen, dat it oars moat, ornearret master.

‘Wiene se dêr allegearre mar sa fier as de hear Smid, dy't lange jierren referindaris west hat oan de ôfdieling foar lânbou, dan stie it der grif gâns oars foar.’ En hy forhellet Jelle, dat Jan Smid, krektallyk as

[p. 111]

Hindrik fan Houten, in soan is fan in lânarbeider. Hy is berne yn it easten fan Grinslân.

Syn âlden hawwe harren stadichoan omheech wrot, oant hja in soarte gernierkersbidriuwke bibuorkje koene.

De soan kaem op 'e kweek. Hy koe tige leare en brocht it safier, dat er ien fan de heechste posten yn 'e Haech krige.

Mar ek dêrre forgeat hy de boereminsken net. En al yn 1920 skreau hy in boekje, om it regear, it folk en de boerestân to warskôgjen.

Mar dat waerd doe net safolle achtslein. Mei de tritiger jierren kaem alles krekt út, lykas Jan Smid foarsein hie.

Leanen, lêsten, en prizen fan de greate trusten wiene fêstlein. Dy koene net mear nei ûnderen. Dat hoecht ek net, ûnder ien bitingst: it regear moat dan ek soargje, dat de prizen fan molke, ierappels, weet, koarn, rogge, hjouwer, biten en flaeks net to folle sakje kinne. Hwant dy moatte de leanen en lêsten drage kinne. Oars wurdt it greate earmoede op it plattelân...

Nou, nou't alles nei komt, hwat hy foarsein hat, wurdt dat boekje lêzen en bisprutsen.

En nou is der yn Drinte al in nij boun oprjochte, in boereboun. Dat wol hawwe, dat op alles, dat ynfierd wurdt, in soarte fan ympost lein wurde sil, krekt hegernôch om in gaedlike priis to krijen en to hâlden. Alles kin by de grins ynoarder makke wurde, en de bidriuwen kinne gewoan troch buorkje... As it hiele saekje yn 'e nacht stilwei yn oarder brocht wurde koe, soe nimmen it de oare deis fornimme.

En de boer soe bitelle wurde neffens deselde hichte as de oaren... Sa lei Master it út.

[p. 112]

‘Nou,’ sei Jelle, ‘dat soe moai wêze. Mar, soe dat wol hwat wurde kinne?’

‘Ik wit net,’ sei Master. ‘En wy Friezen binne Friezen en stean sa skruten to wachtsjen, as it om soks giet; winliken binne de Drinten folle mear minsken fan de died as wy. Yn elk gefal liket it my ta, dat der fan sa'n nij boun yn dit gefal nea folle kwea komme kin.’

‘Dat bin ik daelk mei jo iens,’ sei Jelle.

‘Hwant folle minder as it is, kin it al net. Mei fûl arbeidzjen en tige soberearjen brûkt men noch yn, ek as it spul oan 'e lêste sint ta jins eigen wie...’