Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 85]

Op de farm

Dizze farmer wie ek in Fries, en troch goekunde wie Jelle mei him oan it hinne- en werskriuwen rekke. Yn dy omkriten sieten nochal hwat Friezen. En it hat folle foar, as in lânforhuzer de earste tiden by syn eigen lânslju op 'e pleats rekket. It lean is dan faeks in bytsje leger, mar sa'n earste tiid is ek in leartiid. It buorkjen is dêr oars, en men moat earst de tael ek oanleare. Nou, dêr lei Jelle him goed op út. Hy wie in echte boer, en it buorkjen woe him tige skoan oan. En mei de tael gong it ek tige flot. Doe't hy in jier twa letter mei fekânsje in wike of hwat yn Fryslân wie, koe in broer fan him, dy't de akte foar de Ingelske tael bimastere hie, noch wol it ien en oar fan Jelle leare.

De buorkerij wie dêr gâns oars, as yn Jelle syn doarpke yn Fryslân. Goede greiden wiene der net. Allinne oan 'e iggen fan lytse wjitteringen waerd de groun dy't to wiet wie om to bouwen, foar greide of healân brûkt.

Fierders wie it kunstgreide; alle jierren waerden in pear stikken lân ûnder hjouwer of koarn ynsiedde mei gers en klaver. Men brûkte dêr doe ek al in bulte mesines; mear as yn Fryslân.

Yn 'e neisimmer, nei it rispjen fan koarn en hjouwer koene de bisten der noch in skoft weidzje, tominsten, as alles goed slagge.

En de oare simmers bleauwen dy stikken yn greide lizzen, in part om to haeijen, en it oare om to weidzjen.

[p. 86]

It fé waerd it hiele jier op 'e stâl (de ‘bam’) molken en ek byfuorre. Der waerd hwat koeke bykoft, mar it oare foer koene de boeren dêr allegearre sels bouwe. It soarte fan klaver, dat der meast boud waerd, neamden hja alfalfa; dy waerd yn ien simmer twa kear meand.

De fruchten fan 'e bou wiene hjouwer, koarn, in bytsje weet, ierappels foar de eigen húshâlding, en fierders mais.

Der waerd in protte mais ynkûle. Dy moast dan meand wurde, foardat de stâllen to hurd waerden. En fierders liet men de mais ryp wurde.

Sadwaende waerd der it ien mei it oar gâns mais oan it fé opfuorre, en yn forhâlding krigen de bisten wolris to krap aeiwyt. De kij krigen deis twa kear in swiere gripe fol ynkûle mais, en dêr waerd moal oerhinne struid, bygelyks lynmoal, koarn en mais, soms ek hwat moal fan útparse ‘apenuten’ (grounnuten).

De hynders krigen de hjouwer.

Allinne it lynmoal, en soms in bytsje apenutmoal waerd koft; de rekkens foar féfoer wiene dus net heech.

Yn 'e molke siet dêr gâns minder bûterfet as yn Fryslân. Mar sa'n trije persint. Dat kaem miskien mei fan it foer. Lynmoal is in tige bêst krêftfoer. En koarnmoal is foar kij en bargen ek in skoander foer, mar dêr sit net folle aeiwyt yn.

Dat lêste jildt ek foar mais, en bûtendat jowt mais weake bonken by jonge bargen, mar ek leech fet by de kij.

It fé wie meast fan it Frisian-Holstein-skaei, en der wie doedestiids noch net folle dien, om it fet omheech to krijen. Mei Mesdag oan it roer wie Fryslân dêryn

[p. 87]

it oare Nederlân fier foar, mar ek it bûtenlân.

Lykwols die it ek hjir yn 'e frjemdte bliken, hokker bêste féboeren de Friezen trochstrings binne; hja krigen aerdich hwat mear molke yn 'e amer as de Yankees, en koenen dêryn foar master opspylje.

De measte Yankees dêr wiene gjin bêste boeren.

Der waerden ek noch in stik of trije oare soarten fan kij hâlden. Ien fan 'e boeren út dy omkriten hie allinne Yerseys; moaie lytse bistkes. F'râl de kealtsjes fan dat skaei wiene alderivichst moai guod.

De Yerseys jowe gjin greate mielen molke, mar it fet is heech.

Der waerden in bulte bargen mest; dy kosten dêr net folle oan foer, mar mei de prizen gyng it faek tige op en del, noch mear as yn Fryslân, om't it spikkelearjen de Amearikanen yn it bloed sit, en de greate eksportslachterijen wiene der wolris op út om de boeren to min to biteljen.

De molke gyng dêr foar de konsumpsje nei Chicago, en waerd opkoft troch de greate molkynrjochtings. Nou, dy prebearren ek wol ris om in sint to min to biteljen, en sadwaende rekken de boeren dêr wolris oan it staken.

In earste kear roun dat mar skoan ôf; mar in twadde kear krigen de boeren de delklets.

De hearen setten doe greate tankwagons efter de treinen en hellen de molke út fierder kriten wei.

Ja, yn dat stik fan saken wie it dêr ek al net better as hjir. Yn Nederlân hat in boer ek nea folle to sizzen hawn, mar it mei-in-oar oparbeidzjen wie dêr soms noch greater poepetoer as hjir.

Jelle hat ek wolris tocht, dat soks mei kaem, om't de boeren dêr sa ûngelikens fan aerd en nasy binne.

[p. 88]

Sadwaende bitroude de iene de oare noch minder as yn Fryslân.

Hwat it wurk oangiet, foldie it Jelle dêr moai skoan. Fansels, it wie wol drok; dat is by de boerestân yn alle lannen al sahwat gelyk. Mar de mesine naem dêr mear wurk foar jin wei, as doedestiids yn Fryslân.

In nij-ynkommeling moast him fansels earst hwat oanpasse, en de tael sjen master to wurden. Mar as dy earste tiid efter de rêch wie, dan wie it der wol noflik wêzen. En de minsken harren aerd wie sa, dat Jelle der wol oer mocht. It tinken en it stribjen gyng miskien sa djip net as yn Fryslân, mar yn harren dwaen en litten wiene de minsken sa, dat der tige bêst to wêzen wie.