Jelle, in koumelker. 1895-1955

[p. 81]

Nei Amearika

Amearika, dû lân fan dream en winsken,
Hoe great en ryk, hoe moai fan sé ta sé,
Myld taflechtsoard foar tûzenen fan minsken,
Dy suchten oer it heitelânske wé;
Amearika, moai kinstû hjitte,
Dû hast my brea en wolfeart jown,
Mar 'k bid de himel stjerrend jitte:
Jow my in grêf yn Fryslâns groun!

Jelle hifke en hifke. Hy koe hwat lân hiere, tige knippige klaei, foar sechstich goune it pounsmiet. It wie gjin twadde, mar tredde soarte greide.

De molke hie yn 'e oarloch in goede priis dien, en nou kamen de hieren efteroan. Mar nou gyng it mei it gemaek grif nei de bidelte.

Hy doarst it net oan.

Dan earst mar ris in jier twa nei Amearika.

Dat joech twa kansen. Miskien koe er dêr oan in buorkerij, in ‘farm’ slagje. En woe dat net, dan koe er der miskien noch gau hwat sinten oerfortsjinje. Earst de pompieren foarinoar meitsje fansels.

En doe, yn 'e iere Maitiid mei it boat út Rotterdam wei op reis, de greate dobbe oer. It boat hiet: Rijndam.

Nou, der wiene gâns lânforhuzers op, fan alle skaei, slach en tonge: Polakken, Dútskers, Frânsken, Ieren, Hollanners, Friezen, en noch mear.

Doe't it boat de Hoek fan Hollân passearre wie,

[p. 82]

forfage it dún al ridlik gau en seach men neat as it griene wetter fan 'e sé, en de blauwe loften. Mar lang duorre it net, doe kamen de krytrotsen fan Ingelân yn it sicht, en dat wie in âlderivichst moai gesicht.

En letter, doe't it boat lofts-oan koerts hâldde, seagen hja Calais, en Normandië lizzen. Mar dat wie dan ek it lêste fan it âlde, grize Jerope. Doe wie it wer wetter en loft.

En dêr, op it romme sop, dêr krigen hja it allegearre to krap. Jelle wie ek sa siik as in houn, en de measten wiene der net better oan ta. In Hollanner fielde him sa alderakelikst, dat er tsjin Jelle sei: ‘Ik wou, dat ik maar dood was...’

Ja, doe't Jelle syn âldste broer ien fan syn earste pypfollen tebak opsmookt hie, doe sei dy hast itselde, alteast: ‘Ik wol fan myn libben net wer smoke.’

Mar dat hie doe al gau wer oer west, en dit duorre wol hwat langer, mar hja kamen it dochs al ridlik gau to boppe.

En doe waerd de reis wol gesellich.

Hja wiene boppe, om yn it waer en nei de sé to sjen, of hja krûpten byinoar yn 'e kajút en formakken harren skoan mei hwat spultsjes. De measten wiene boereminsken, en woene ek yn Amearika wurk yn 'e buorkerij sykje...

Njoggen dagen wiene hja ûnderweis, en mar komselden seagen hja in oar skip. Doe kaem Amearika yn it sicht, en hoe neijer hja kamen, hoe greater it frijheitsbyld opriisde. Doe sette it muzyk it Amearikaensk Folksliet yn, en efkes letter lei it boat foar anker.

De kommizen kamen om it spul nei to sjen, en doe mochten hja oan lân stappe. De bagaezje waerd

[p. 83]

oan lân jitris neisjoen, en doe koe elk syn gong mar gean. Der wie in Hollanner, dy't Jelle en de oaren, dy't út Nederlân kamen, fan it boat helle...

Jonge, hwat seagen de measten op, doe't hja New York yn gyngen. Dy biëangjend hege wolkeskrabers, dy greate droktme op strjitte, dy elektryske trams, en dy lange rigen auto's, great en lyts, it wie in gejacht en gedoch, dat op 'e minsken skynde oer to slaen, hwant ek dyjingen dy't rounen, skrepten dat it hwat die, de iene hurder as de oare.

It wie al joun, doe't se goed en wol op strjitte stiene; sadwaende moasten se wol in nacht yn New York útfanhûzje.

En doe de oare moarns yntiids nei it spoar.

Jelle moast efkes fierder as de wrâldstêd Chicago, en dat wie in hiele sit. Oan Chicago ta koe hy noch mei kunde reizgje, dy't hy op 'e boat makke hie. Dat wie noch in bytsje gesellich, en de trein snuorre der tige oer. De iene moarns spoarden hja om healwei tsienen út New York en de oare moarns om fiif ûre wiene hja yn Chicago.

Dêr moast Jelle oerstappe, en kaem hy yn in trein, dy't hast op in boartersdinkje like, yn forgeliking mei de loki en de spoarweinen op 'e baen New York-Chicago.

Dit treintsje brocht him nei in doarpke yn 'e steat Illinois. En doe kaem it der jit op oan, hwant in bulte Ingelsk koe Jelle noch net; hy hie der al in bytsje fan leard, en dûmny's mefrou hie him der noch hwat by holpen, mar dochs...

Hy socht in útspanning op, dêr iet en dronk hy hwat en doe bitsjutte hy de man, of dy efkes foar him skilje woe, nei it adres, dêr't hy him forhierd hie as boerefeint.

[p. 84]

Fansels kamen syn stik of hwat wurden Ingelsk dy't er yn Fryslân leard hie, nou tige fan pas, en it oare gyng mei gebearten. De kastlein bigriep him tige skoan, en woe graech helpe. Letter fornaem er wol, dat de minsken yn Amearika dêryn tige flot wiene. As hja immen mei soks fan tsjinst wêze koene, diene hja dat jerne.

Nou, doe noch in skoftsje wachtsje, en dêr kaem in auto oanriden. Der stapte in man út, dy't mei in útstutsen hân daliks op Jelle takaem en sei: ‘Ik moat Jo hawwe, tink ik?’

Nou, dat wie sa fansels, en efkes letter ried Jelle mei him nei de pleats, de ‘farm’.

De ‘farmer’ sels hie him ôfhelle.