|
| |
| |
| |
Nei de Bilthoeke
Ja, Jelle siet fêst yn 'e Wâlden, sa it like, en dochs, samar yn-ienen makke er him fan alles los. It wie net om in blauwe skine, om in ‘hopeleaze leafde’, of om in ‘brutsen hert’, of soksahwat.
As Jelle sokke dingen yn it ien of oar romantsje lêzen hie, dan hie er suver in wjeraksel yn sok praet. ‘Mear froulju as tsjerken’, en ‘Foar dizze in frisse’ sei Anske, as hy ris net slagge wie by in fanke, dêr't hy einliks dochs wol hwat sin oan hie. En sa tocht Jelle der ek oer. En as er fan dat flauhertich gedoch fan guon hearde of lies, nou dan foun hy, dat se sokken better in wike of seis nei de Biltpollen stjûre kinnen hiene to sleatslatten. Dan soene dy brutsene herten wol gau wer oan elkoarren waekse, tocht him. Hwat diveker, nou. In soun minske hat dochs syn forstân meikrige om it to brûken, net? En men kin wol in fynfielend minske wêze. en dochs wearzgje fan sa'n flauwe oanstellerij...
Né, it wie in brief yn 't earst fan 'e oarloch, en... dy kaem fan in âlde muoike. Har soan wie oproppen foar de soldaterij, en nou sieten hja der mar hwat raer foar. Sels hiene hja tofolle lân foar omke allinne; sadwaende holp Hidde thús mei, en dan arbeide dy yn drokke tiden ek by in oar.
Nou sieten hja beide forlegen, omke en de boer, dêr't Hidde dan folle arbeide. En nou hiene de minsken sein, dat der yn de Wâlden miskien wol help to krijen wie. As Jelle soms ek ris ien wist?
| |
| |
En nou gyng it wer krekt, lyk as jierren forlyn, doe't Jelle sein hie: ‘Dêr moat ik mar hinne’. Sadwaende wie hy doe by syn earste boer rekke.
Mar sa hurd as doe, gyng it dochs net. Earst waerd der noch alris hinne en wer skreaun, ek al om't Jelle it bouboerswurk net goed koe. Mar dat foun omke gjin biswier. Hy hie ek al mei de boer praet, en dy hie sein: ‘As dy Jelle oanpakke wol, dan biwent dat gau; lit him mar gau komme.’
Nou doe moast der mei de Direkteur praet wurde, en trochdat der in jongkeardel, dy't al in tiid as learling yn 't febryk arbeide hie, tusken falle koe, wie dat gau klear, en gyng it op 'e klaeikluten yn...
In skoft hat Jelle dêr dea-ûnwennich west. De foroaring wie oan alle kanten ek sa great. It wurk, it lân, de natûr, de minsken...
En dat taeltsje! Dy Biltkers, mei harren Stannebuersters, Sint Jaesbuersters, Froubuersters, en Ouwe-Dyksters, mei harren Stannemet, Sloffertsjemet, en folle en gjin genôch... En 'e natûr. Yn 'e simmer wie it dêr tige moai, as it nôt oer it lân weage, it fine flaeks trille ûnder 'e wyn, en de ierappelfjilden fol blom stiene to pronkjen.
Mar hoe koart duorre dat. As yn 'e neisimmer de skoalmasters thús kamen fan harren fekânsje, dan wiene nôt, flaeks en earte al rispe, dan hongen faek swiere, grauwe loften oer it lân, en kloften sékobben saeiden del efter de ploege om bút. Yn 'e Wâlden duorre de simmer hast in fearnsjier langer, as yn 'e Bilthoeke, foun Jelle.
En 'e minsken wiene ek oars, lang sa dimmen en ienriedich net. Elk stie mear op himsels, en der waerden mear rouwe wurden brûkt. Doe't er dêr in skoftsje west hie, koe er net sizze dat de minsken trochinoar
| |
| |
minder wiene as yn 'e Wâlden, mar yn 'e Bilthoeke wenje greate en rike boeren en earme arbeiders. Dêr tusken sieten wol de gernierkers, mar der wiene dochs folle greater tsjinstellingen as yn 'e Wâlden. En de greate boeren wiene yn harren tinken stege âlde liberalen, en de arbeiders foar in great part frije soasjalisten en anarchisten. Der wiene noch guon, dy hiene it portret fan Domela Nijenhús oan 'e muorre hingjen, en in inkeldenien biwarre op it boppeste boerd fan 'e diggelkast in kopke en pântsje dêr't Domela in kear út dronken hie...
Sneintomoarns reizgen inkelde arbeiders mei in list foar de tsjinstwegerers. ‘Hja sitte yn it tichthûs foar ús allegearre, en dêrom moatte wy soargje, dat harren froulju en bern net forhongerje,’ sa waerd der sein. En yn mannich arbeidersklinte kaem it knipke út 'e kas, en waerd der jown, sa folle as it mar lije koe...
Yn 'e iere Maitiid teagen Jelle en Omke togearre noch alris nei de Westhoek. As de fiskers dan by de fûken lâns west hiene en efter it boat oan rounen, om dat oer it sân to skouwen, dan joech dat in moai útsicht.
En hwat in soarten fisken brochten hja thús. Fierwei meast hearring fansels, dêr wie it ek om bigoun, mar it wie in aerdichheit, hoefolle soarten fan fisk hja hjirre seagen; in inkelde kear ek in gnappe salm. Ja, as it hwat meirinne woe, dan koene de gernierkers der sa mei harren fûken yn 'e iere Maitiid in skoander stik jild by fortsjinje. It joech wol in protte wurk; earst sieten hja de hiele winter hast to fûkebreidzjen. En dan it útsetten en it leech meitsjen. En it barde ek noch al gauris, dat hja mei iis en wyn harren fûken kwyt rekken.
| |
| |
It measte wurk moast barre yn 'e tiid, dat it ek drok wie mei it klearmeitsjen fan 'e setters, mar ja, foar neat hat men neat, en der bin mear minsken bidoarn trochdat se to min wurk hiene, as oarsom. Jelle-en-dy gyngen wolris efkes oan by de rikkerij fan Liuwen, en hellen dêr dan hwat lekkere droege hearrinkjes, noch waerm en wol út 'e reek wei; hwat wie dat lekker spul.
‘Men soe der jin siik oan ite,’ sei Omke.
‘Né,’ sei de baes fan 't spul, ‘dat kin net. Sok spul dêr kin men jin allinne mar soun oan ite...’
De mobilisaesje skuorde yn dy tiden in bulte yn 'e tiis. Party jonge mannen leine op 'e grinzen, of yn Hollân, en kamen mar om 'e wike of fjouwer in pear dagen thús. Mar it wurk moast dochs dien wurde, en sadwaende wie it tige drok op 'e bou. De leanen gongen al gau gâns omheech. In skoalmaster hie twa famkes, fan sa'n fjirtsjin, fyftsjin jier, dy't mei sipelwjudden mear fortsjinnen, as harren heit mei skoalmasterjen.
In bakker mei in tige bêste saek, die de bakkerij oan kant, en waerd leaver boer, hoewol er it lân tige djûr hiere moast.
In haed fan in skoalle hierde in pear stikken lân, en sette dêr syn twa jonges op. Dy fortsjinnen dêr, nei't er sei, elts like folle, as hy allinne. En de bern wiene noch mar skraechwei út skoalle, dan skonke hy sels ek al mei faesje nei it lân, mei de hou, de lodde of in oar stikje ark op it skouder.
Ierappels, sipels, koalrapen... it gyng safolle as it koe nei Dútsklân ta. ‘De poep hat honger,’ waerd der sein, en sa wie it ek al gau. Dútsklân hie net ré west foar de oarloch, en sadwaende wie it der al mei
| |
| |
gauwens skraebjen om sêd to wurden; en waerd alles djûr bitelle.
Hitler hat him letter foar dit swakke sté hoedzje wollen, mar hat it wer oer in oare boech forlern...
Ingelân liet it gewurde, dat der iten út ús lân wei nei Dútsklân gyng, mar dan moasten wy like folle nei Ingelân útfiere. Nou, dat woene de boeren wol. En âlde Cort van der Linden hie in bulte ûntsach yn it eigen lân en yn it bûtenlân, mar it wie faek min to roaijen, en joech gauris harsenskraebjen. In kear twa drige it, dat wy ek yn 'e oarloch bihelle wurde soene, mar dat bettere oer, sa lokkich wiene wy doe.
Skoan jild fortsjinje is eat dat elk wol oan wol, mar Jelle krige al gau yn 'e rekken, dat it in poarsje minsken neat strekte.
F'râl de jongfeinten smieten op merken en feestjes al gau mei it jild. In jonge fan in tuskenbeiden boer, dy't hwat los oan 'e sinten siet, nou, dy koe yn ien joun gâns kwyt wurde. En de bern fan lju mei fêst jild, dy bleauwen al ridlik gau mar leaver fan 'e merke- en feestjounen thús. Hja koene dochs lang net meidwaen.
Fansels, de kosten gyngen ek omheech, en de hieren fan it lân ek, mar dat komt yn sa'n tiid allegearre hwat efteroan, en sadwaende hiene in poarsje minsken folle mear jild, as goed foar harren wie.
It slimste is noch, dat men dan letter wer omstean leare moat, en as men in jiermannich rij mei it jild omsmiten hat, nou, dan falt dat net ta. It iene mei it oare wie it wol sa, dat party minsken net better fan 'e mobilisaesje waerden, mar it wie in great foarrjocht, dat ús lân bûten de oarloch bleau.
Jelle fortsjinne ek skoan jild, mar hy koe ek al gau merkbite, dat er folle mear jild útjoech as ea earder.
| |
| |
Dat kaem ek mei, trochdat er him alhiel op 'e nij útrisse moatten hie, en op 'e swiere klaei raenden him de klean hast fan 'e hûd ôf.
En f'râl it kleanspul waerd djûr; dat wie gâns oars as yn 'e tiden, dat hy as lytse keapman it skier ketoen forkoft hie foar sawn sinten de jellen...
En, ja, hy wie net rij, mar as er ris in joun earne hinne gyng, dan koste it dochs in stik mear, as foarhinne.
Muoike hie it noch wolris oer de tiden, dat hja as skoalfamke by har âlden yn 'e hûs wie, en it yn party arbeidershúshâldings sa krap west hie. Foar de hiele wike waerd der dan Sneontojouns ien en oar oanret, en dan wie it hiele wyklean sahwat fuort. In stik winkelsmoar waerd yn sawn stikjes stutsen, foar elke dei ien, en ek foar de Snein, like great... En as de maitiidssinne hwat fûl skynde, dan kroepen de bern doe yn it skaed; it skerpe ljocht koene hja net oan 'e eachjes útstean, om't se gjin fitaminen krigen. Ja, dat wurd brûkte Muoike net; dy sei: om't de bern harren gerak net krigen, mar Jelle bigriep wol, dat it oan de fitaminen lein hie. Boerebern, dy't molke en bûter krigen, hiene dat sa net, sei Muoike. Dat hie jusken '85 en '95 west.
Ja, Jelle hie wol faker heard oer dy tiden, dy't ek foar Fryslân sa swier west hawwe.
En hy forhelle syn Muoike eat oer de jierren fan 1848 en 1849, lyk as syn Beppe wol forteld hie.
Dóe hie de earmoede sa great west troch de ierappelsykte. It lof stoar ier en bitiid ôf, en sadwaende siet der oars net oan as hwat kriel en setters.. En fan de greatsten wiene noch de measten bûnt, lykas beppe sei. Doe wiene der in bulte arbeidershúshâldings, mar ek gernierkers en oare lytse lju, dy't hwat
| |
| |
opstoofd rapekrûd ta middeismiel krigen....
En as men dan seach, hoe't party lju nou mei it jild smieten, nou, dan waerd der wolris tocht: Dêr komt ek wer dalje op...
Muoike wie wol ris hwat swiersettich, mar Omke wie in koartswilich man. Dy koe der nuver by komme. Sels hie hy altyd wille, mar hy joech oaren ek gauris stoffe om harren to formeitsjen. Och, it wiene mar fan dy ûnnoazele dinkjes faek.
Doe't de earste hinnen bigongen to lizzen, kaem er yn 'e hûs mei twa aeijen, in lyts pikeaei en ien fan in âld hin, dat folle mear as in heal ouns woech.
‘Ja,’ sei er, ‘in lyts aei helpt jin like folle as in greatenien, en de lytse bin fierwei it lekkerst.’ En doe lei er it pikeaei foar Muoike del en it oare foar him sels...
In oare kear gyng Muoike de doar út, kreas forklaeid. Omke kloppe op it finster.
‘Nou, hwat is der?’ rôp Muoike.
‘Ja, witte Jo wol, dat der in gat efter yn jou jurk sit?’ Muoike tige forheard yn 'e hûs, en hja sels oan it munsterjen.
‘Nou, hoe kom jo der by, der is ommers neat fan wier!’ snoarre hja.
‘Ja,’ sei omke droechwei, ‘it is wol wier, mar ik haw net sein, dat de jurk stikken wie; allinne mar, dat der in gat yn siet...’
‘Flauwe setten,’ sei Muoike, en sa wie it ek, mar dy brochten der dochs faek de fleur efkes yn, en dêr wie it Omke om to rêdden.
It wurk gyng Jelle al ridlik gau goed ôf, mar in echte bouboer waerd er net. By de boer moast er
| |
| |
foar de kij en it melken soargje; de measten hiene mear nocht oan it wurk op 'e bou; dat founen se ek folle geselliger.
Mar Jelle hâldde fan it fé en it greidboerswurk, en dat lei him ek it bêste. Dat sadwaende wiene de oaren en hy ek noch it bêst meiïnoarren holpen.
Yn dy tiden hearde Jelle ek foar it earst fan 'e Jongfryske biweging. Kalma en ien fan syn maten kamen in inkelde kear ek yn it Bilt.
Doe't it Jongfrysk sjongkoar in útfiering joech yn 'e tsjerke fan in lyts doarpke tichteby, reizge Jelle der mei in pear oaren hinne.
En letter wie er bliid, dat er dêr west hie; it hie fan alle kanten in goede útfiering west, mar it meast jitte troch it krêftige libben, dat elk oanfitere hie.
De oantrún fan 'e Jongfryske biweging hat folle goeds útwurke. Mannichien is dêrtroch wekker skodde en party jonge minsken yn it âlde Heitelân waerden omheech helle út it lytse gedoch, dat oarloch en mobilisaesje meibrochten.
Fansels, Friezen soene gjin Friezen wêze, as it sûnder tsieren, kreauwen en wriuwen gien wie, mar ek dat kin syn goede kant hawwe. Fan mannich ding moasten dyjingen, dy't der nea earder by stil stien hiene, harren nou rekkenskip jaen.
Yn Fryslân fornaem men to'n earsten net sa folle fan de krapte. Iten en drinken wie der noch wol to krijen; de brânje, dat wie minder, en mei flesk, fet en bûter en molke foel it foar de boargerminsken ek net ta, mar elk krige it liif noch wol fol.
Stadichoan rekke alles op 'e bon, en op 'e list. Sadwaende koe in boer ek samar net in skiep of in baerch slachtsje, hwant dan wie it mei syn listke
| |
| |
fansels net yn oarder, mar... dochs waerd der noch wol faek in wei foun...
Op in Sneontomoarn kaem Abe slachter by Omke Earst in praetsje fansels, en in pântsje fol kofje. En doe rekke Abe oan it pinfiskjen.
‘Jo hawwe dêr ek noch in stik of fjouwer skiep oan 'e dyk rinnen, net? Moatte dy net in kear fuort?’
‘Nou, né, de prizen binne my neat to heech.’
‘Soa net? Né, it regear hat de priis einliks to leech set. Mar nei't de minsken sizze, wurdt der nochal gauris in skiep wei. Forline wike noch wer by Klaes en Pytsje. It fel lei op it lân, mar it skiep wie der út. Klaes is daliks nei de boargemaster gien om it oan to jaen fansels, mar de man dy't dat fyt úthelle hat, skynt syn kaertsje der net by lizze litten to hawwen, en de pelysje hat der al efteroan sitten fansels, mar...
Men seit, dat Klaes en Pytsje de skea forgoede krigen hawwe. Der moatte in pear reade briefkes yn in slûfke ta de doar yngoaid wêze, mar dat kin fansels ek wol in praetsje wêze...’
‘Ja,’ sei Omke, ‘ik hie der ek al fan grútsjen heard, en Klaes hat ek skoan jild foar it fel hawn. Né, as dy twa reade briefkes foar it flesk hawn hat, dan hat er gjin skea, tinkt my. Mar hy krijt der sels net in krom fan yn it liif. Hy moast einliks ek noch in stikje spek ta hawn hawwe.’
‘Nou ja, in pear pountsjes, dat hie miskien wol aerdich west, mar hy sil der wol gjin forlet fan hawn hawwe,’ andere Abe. ‘Mar kom, ik sil opstappe. Ik haw noch heard, dat it skiep al in dei twa fuort west hie, doe't Klaes it fornaem. Dat doe sil it flesk en smoar ek al lang oan kant west hawwe, tinkt my sa. Nou, goendei hear!’
| |
| |
‘Hoe komt dit, reitsje wy nou in skiep kwyt?’ sei Muoike. ‘Ik hâld oars net fan sokke dingen.’
‘Né,’ sei Omke, ‘ik ek net. Mar it is noch altyd better, dat wy der jild en hwat spek foar krije, as neat, is 't sa net. En it is ek wol maklik, as men sa'n man as Abe Slachter in bytsje mei hat...’
In pear dagen letter roun der yn 'e skimerjoun in greate jonge efterom.
Muoike nei de efterdoar, mar der wie neat.
Doe seach hja in lyts pakje lizzen. Dêr siet in stikje spek yn, en it jild.
Omke gyng de oare middeis nei it lân; ja der miste in skiep, mar de hûd lei der noch. Nou, doe moast dy ophelle wurde, en Omke reizge noch nei in pear lju ta, om to freegjen, of dy ek hwat fornaem hiene. Hy wie in skiep kwyt, sa en sa. Né, nimmen hie hwat sjoen.
‘Nou,’ sei Omke, ‘dan moat ik mar nei it gemeentehûs ta. Mar ja, it is al fiif ûre, dat de hearen binne der ek net mear. Nou, dan moarnier mar.’
En de oare deis, fuort nei iten, fytste Omke der hinne.
‘Kin jimme der nou daliks efteroan gean?’ frege hy. ‘Hwant oars is it to let, fansels.’
Ja, de pelysje soe der wurk fan meitsje, en dy kaem de oare moarns ek, mar foun neat.
‘Dat is in hiele skea foar jo, tink net?’, sei er tsjin Omke, en hy gnyske sahwat.
‘It wie grif mear as fyftich goune wurdich,’ andere Omke. ‘Mar ik rekkenje der op dat jo it wol útfine sille.’
Mar dat barde fansels net...
Yn dy snuorje kaem der ek in kear in man fan in forsekeringsfûns út de stêd oan. Omke koe him wol, en
| |
| |
sei: ‘Jo kinne der wol efkes yn komme, mar ik haw neat for jo.’
Muoike hie der noch wol in pântsjefol thé yn, en doe't dat op wie, frege de man, oft er efkes allinne yn in keammerke mocht.
Earst hearde Omke der hwat forheard fan op, mar drekt kaem de biis yn him boppe.
‘Allinne?’ sei er, ‘of moat myn frou efkes mei?’ ‘Och sleauwe keardel,’ sei Muoike, ‘hâld jo stil.’ Dat wie tsjin omke, fansels.
‘Nou,’ sei Omke, ‘dan gean ik efkes mei.’
En hwat blykte doe? De man hie in pear poun weet fan in boer krige, mar doarst der sa net mei nei Ljouwert fytse. Yn 'e Skrâns, op 'e Marssumerstrjitwei en rounom stiene komizen, en dy sochten alle tassen nei en lieten de minsken de bûsen ek wolris leech meitsje.
En nou woe hy de weet by it boesgroentsje yn dwaen en de broeksbân hwat nauwer meitsje, dat der neat troch glide koe.
‘Is it net better, om de hoasbannen hwat oan to heljen, en it by de ûnderbroek ynglide to litten?’, frege Omke.
Mar né, dat woe hy net; dat foun er net sa'n aerdich idé, sei de man. En sa rekke dy fuort mei in pear poun weet yn 'e ûnderklean.
‘Ja,’ sei Omke, doe't de man fuort wie, ‘Minister Treub hat tasein, dat yn ús lân gjin honger lit wurde soe, en de man docht tige syn bêst, mar yn 'e stêd binne se der ticht oan ta.’
Ja, sa wie it. By inkelden wie it, oft it jild der mei de skeppe ta de doar ynsmiten waerd, mar de measten hiene it net rom.
| |
| |
Ut Amsterdam hearde men fan greate optochten, en gearkomsten op 'e strjitte.
Domela Nijenhús, Kolthek, Ds Schermerhorn en oaren sprieken de minsken ta. De grinzen moasten ta, seine dy. Ja, dat woe dy arbeidersfroulju wol oan. Dy bigriepen net, dat der dan ek neat mear ynkaem, gjin moal, gjin kunstdong, en gjin grounstoffen, sadat alles noch folle minder wurde moast. Der kaem in ierappelreboelje, en in molkereboelje yn Amsterdam. Mei de molke siet it fêst op ien sint it mingel. De Minister hie sein fan net heger as in dûbeltsje, en doe sei de Boargemaster fan Amsterdam: net heger as njoggen sinten...
Doe goaiden de boeren dêr de kop yn 'e nekke, en de stêd rekke hast sûnder molke.
‘Ja,’ sei Omke, ‘de boeren krije de skuld, mar de hearen hawwe de skuld. De boargemaster giet oan 'e kant foar de gearkomsten fan 'e arbeidersfroulju. Dy hawwe ek tige ynlein tsjin it brún brea. My tinkt oars, as dat der noch is, moast men yn in tiid as dizze tankber wêze.
En ik haw Domela Nijenhús altyd heech hawn, mar dat er op syn âlde dei de arbeidersfroulju oanhiset, nou. En Schermerhom is dochs dûmny. Moat dy ek al mei de fûsten oprôlle op 'e strjitte stean? Moast dy net bigripe, hoe't wy der foar stean? Ik haw wol ris tocht, dat it in tige bêst ding wêze soe, as al dy hearen earst in pear jier by de boer arbeidzje moasten, foardat hja op 'e hegeskoalle talitten wurde. Dan soene hja fan in bulte dingen gâns mear bigryp krije kinne.’
De oarloch en de mobilisaesje brochten folle minsken fan it spoar. Doe't de Dútskers foar Antwerpen
| |
| |
stiene, kamen hjirre mear as achthûndertûzen minsken oer de grinzen strûzen, earme sloven hast allegearre, mar foar in great part net fan de aldefbêsten. Dat joech in drokte, en tige bliid wiene ús regear en dy minsken sels, doe't der wer gâns in kliber fan werom mocht.
Mar de soldaten, dy't oer de grinzen kommen wiene, dêr siet ús lân mei, salang as de oarloch duorre hat. Der sieten Belzen yn Gaesterlân, yn Harderwyk en yn Amersfoart; Dútskers yn Bergen en Ingelsken yn Grins. Dat joech soarch en noed, net allinne foar it regear, mar ek foar folle memmen en heiten, en mannich jongfaem rekke har earberens kwyt, trochdat hja al to fûl foreale wie op de frjemde jongkeardels, en de pakjes dy't se droegen...
Jelle hearde fansels it bêste, hoe't it yn Gaesterlân en yn Grins gyng en yn 'e oare plakken sil it wol net sa folle better west hawwe. Men sei, dat de famkes it meast mei de Ingelsken op hiene. Dy wiene kwyk en kreas, de Belzen seagen der meast hwat snústrich út, en de Dútskers wiene foar in great part stiif ôfrjochte soldaten...
Ja, as in bulte frijgesellen en jongtroude manlju fan fierren binne, en dêr ek altyd net libje as in muonts, en men rjochtet dan yn forskate plakken fan it lân kampen yn foar frjemde jonge mannen, dan blykt yn sokke tiden, dat der guon foar it anker wei slaen dêr't men soks nea fan forwachte hie...
It waerd it ien mei it oar wol in soarte fan grienmank hjirre. De Dútskers songen harren: Wacht am Rhein, of leaver noch: Deutschland, Deutschland über alles, Uber alles in der Welt...
De Belzen songen: De Vlaamsche Leeuw, of De Brabançonne, en de Ingelsken al folle:
| |
| |
It is a long way to Tipperary
It is a long way to go...
Dat lêste ferske waerd yn Fryslân gâns mear songen as ien fan 'e oaren, en ek mear as it Wilhelmus. De Friezen en ek de Fryske soldaten hâldden it Frysk Folksliet wol yn eare, mar fan 'e soldaten út 'e greate stêdden yn Hollân hearden hja net folle nasjonale sangen, mar folle mear:
Wie zijn vader heeft vermoord,
En zijn moeder heeft vergeven
Och, hja wiene just net minder as de oaren, mar it moed wurdt der dochs net better fan, as men alle dagen wer dy dreun heart...
Der wiene firma's yn Hollân, dy't oars net diene as harren op it slûkjen útlizze. Yn ien útholle beamstam waerden soms tritichtûzen Kwatta-repen foun en noch 500 stikken sjippe, spullen, dy't men hjir ek wol brûke koe.
Sa waerden fan dat soarte guon ryk, mar fan mannichien forroun de buorkerij, of affearen alhielendal. Folle fan de bêsten waerden earm bûten harren skuld; guon fan it slach dy't in gewisse hiene, dêr't men mei hynder en wein yn omswaeije koe, wisten fan weelde net, hoe't hja harren tjirgje soene.
In Keamerlid kaem yn 'e Keamer mei in stikmannich âlde ierappels, om Minister Posthuma ris sjen to litten, hokker ôfeart de minsken to iten krigen. Ja, it wie suver noch gjin barge-iten.
En alles waerd minder; Posthuma waerd dêrtroch faken tige yn 't sintsje set. Om alle bytsjes en soarten fan fleis sa goed as it koe to parten, soe der
| |
| |
woarst makke wurde: ‘Eenheidsworst’ neamde de Minister dat.
Mar dat roun ek al net; der wie net folle flesk, en der waerd tofolle slûke. En doe kaem der in moai printsje yn ien fan 'e greate kranten: In greate fleskmesine, en Minister Posthuma, dy't dêr ynsprong, om't der dochs woarst makke wurde moast...
Ei nou, om soks koe dan ek ris wer lake wurde, al like dat laitsjen dan by de measten fansels mear op gnizen...
En hwat langer hwat mear fielde elk, dat de klokken, dy't Augustus 1914 ek oer it Fryske gea harren klanken gean litten hiene, om ús oan it forstân to bringen, dat der need en gefaer drige, net om 'e nocht let hiene. Der wie gefaer, der wie need op elk mêd. En dochs, hwat wiene wy noch lokkich, as wy nei it Suden seagen, nei it earme tognjidde België, dat tûzenen en tûzenen fan syn jonge mannen offerje moast oan de Yser.
En ek Frankryk en Dútsklân bletten út tûzenen wounen.
Wûnderlik dochs; nimmen wol oarloch, en nimmen skynt by steat to wêzen, om to soargjen, dat dy net komt. En alle lânnen, en alle folken stride foar Rjocht en foar Frijheit....
Einliks, Novimber 1918 frede. Mar hwat soe it noch lang duorje, foardat alles wer hwat roun.
En Jelle? Dy krige de jierren, dat er witte moast, hwat er soe. En noch koe er net út de rie komme, hwant hy wie in stege Fries, dy't hifke en hifke.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd