|
| |
| |
| |
Nei de Walden
Hoe komt it dochs, dat in minske op it iene plak mar min aerdzje kin, en him op in oar plak daliks thús fielt?
In andert op dy frage soe Jelle mar min jaen kinnen hawwe, mar doe't hy nei de Wâlden rekke, mocht er dêrre fan it bigjin ôf tige graech wêze. Mei nocht hat er syn hiele libben tobek tocht oan dy jierren. It wurk lei him dêr goed, mar dat wie it dochs net allinne. It wie mear de hiele sfear; hy mocht der graech oer de minsken.
Doe't Harmen Sytstra skoalmaster wie yn 'e Wâlden, makke hy syn Wâldsang. Yn 'e earste beide fersen sjongt hy fan 'e moaije natûr, fan it smûk skaedzjend beamtegrien, it blier laitsjend boulân, de tierige greiden, de kijkes yn 't finlân. Yn it tredde fan fjildwille en húsfreugd, mar yn it lêste de klimaks, de biwenners;
Fryske biwenners hawwe de Wâlden;
Hja libje froed en from, sljocht binn' se en rjocht;
Eang fan útwrydskens, gol en ienfâldich,
Altyd deselde, hwer't men se sjocht...
Jelle hat him der net sa lyk rekkenskip fan jown, hwat it krekt wie, dat him daliks sa foar de Wâlden ynnomd hat, en hy hie doe ek de jierren, dat it libben in soun jong minske oanlaket, mar efternei hat er dochs faken tocht, dat alles hwat Harmen Sytstra
| |
| |
field hat, ek syn fielen en tinken biroere hat. En... yn it febryk en ek dêr bûten foun er goede kammeraten. Dêrby in goed kosthûs; in koartswilich jierrich man, en in tige goedmienende frou.
De leanen wiene yn 'e Wâlden net heech; in boerearbeider kaem net heger as fyftsjin stûren deis, de bûtermakker fortsjinne sawn goune wyks, de Direkteur earst seis, en letter achthûndert goune yn it jier. Dy leanen wiene noch al hwat leger as op 'e klaei, mar earmoede wie der dochs net folle. It libben wie dêr goedkeap, sei men. Nou is it sa, as it lean leech is, dan moat elk mar meitsje, dat er dêr mei roun komme kin, en sadwaende wurdt it libben dan ek goedkeap. Mar it wie ek sa, dat men der hwat makliker oan in hoekje bou, en in stripe gers foar it skiep komme koe, as op 'e klaei.
Jelle foun, dat de minsken dêr mear oan elkoar hongen, dat se mear mei inoarren wiene as yn 'e greidhoeke. ‘Dy stive greiddoarpkes’, hearde hy yn 'e Wâlden noch alris sizzen. Ja, Jelle fielde it nou, dêr wie wol hwat fan oan.
De molke út dy omkriten gong net allegearre nei it febryk, dêr't Jelle nou arbeide. In part gong nei in koöperaesje yn in oar doarpke, en ek in part gong nei in spekelaesje. Dy bitelle wol safolle út, waerd der sein. Mar dy hie sahwat syn fêste klanten. Der wiene nochal boeren, dy't fan 'e iene nei de oare koöperaesje oergongen, binammen as in boer ris yn tsjûk waer rekke mei syn Direkteur, lyk as fan beide kanten wolris barde. En dan gong faken de oare wyks de molke al mei de oare wein.
Oer it generael wiene foar beide febriken sadwaende de oanrin en de ôffal sahwat like great, mar it joech fansels wolris hwat tsieren en kreauwen tusken de
| |
| |
lieding fan it iene en it oare febryk. Och, dêr wie it miskien net minder om; in bytsje lêst yn 'e wrâld skynt nedich to wêzen, om 'e minsken soun en wekker to hâlden.
Yn 'e maitiid en 'e simmer hie Jelle it dêr drok, mar yn 'e hjerst en winter koe er it skoan ôf. Hy wie boun, dat bringt it libben oan in molkfebryk ek mei. Sneins frij, sa as it hiet, mar ja, alhiel koe dat net, en Moandeitomoarns stie yn maitiid en simmer de earste molkwein om trije ûre al foar it febryk, en dy molke fan 'e Snein wie dan faeks ek al net fris mear... Dat joech ek wer tige lêst om der noch in aerdich goed produkt fan to krijen fansels. En as Jelle dan de Moandei der wer opsitten hie, fielde er dat as in hiele forromming.
Jelle hie der al gau in pear hiel goede kammeraten, jonges fan in wâldboer mei in stik of fjirtsjin melke kij. En dêr bûten noch in hwat âldere kammeraet, dêr't er ek wol ris mei op stap wie, meast nei in gearkomste fan de ûnthâlding.
Mar mei de beide earsten, Geart en Anske, wie er yn hjerst en winter mear op in baen, as der in toanieljoun wie, of in útfiering fan it fanfare, en sa.
Nei de froulju reizgje, diene hja net drok; allinne as it perfoarst net oars koe, seine se sels. Nou dat wie net alhiel wier; hja wiene ek yn dat stik fan saken al net safolle oars as in oar, mar om fêste forkearing oan to heljen, dêr fielden hja harren sels noch fiersto jong ta. Efkes in famke thús bringe, en der noch ien, of twa kear in Sneintojoun hinne to opsitten, dêr bleau it by.
Mar dy oare Sneintojounen?
Ja, lang oanhâlde mei deselde faem, dat woene hja noch net, en de jonge famkes like min. En fan de
| |
| |
iene nei de oare rinne, dat joech ek gjin pas. En dan waerd der wolris hwat úthelle, dat einliks ek gjin pas joech, mar...
Der wie in nijboer kaem to wenjen, en dy hie twa moai kreaze fammensbern. De iene rekke kammeraetske mei in nift fan 'e kostfrou.
‘Jonge, Jelle’, sei de kostfrou, ‘dat wie oars krekt hwat foar jo, net?’
Nou, Jelle makke net tofolle haest. It like net sa'n ûnaerdich ding, foun hy, mar ja... It wie nochal in aerdich greate boer, en op 'e klaei hoechde in febryksman, dy't it noch net al to fier skopt hie, net nei in boer syn dochters om to sjen. Mei de faem, dat paste dêr better.
Yn 'e Wâlden, dat hie Jelle al merkbiten, soe dat wol makliker gean, mar dochs...
‘Letter mar ris sjen’, sei Jelle.
Mar in pear wike letter, wie der al in oar jongkeardel efteroan gien, hearde Jelle, en dat fortelde er doe fansels ek oan Anske.
‘Hin?’, sei Anske. ‘Hat Jehannes dêr mei west? Dy knaep hat noch nea earder in fanke freegje doarst. Jonge, jonge, dy giet der op foarút...’
Dêr bleau it earst by, mar doe't hja de Sneintojoun dêrop mei Geart oan 't gongeljen rekken, hearde dy al sa nuver op.
‘Is er dêr joun hinne?’ Ja, Anske hie him rinnen sjoen.
‘Jonge, dêr moat wy efkes hinne to strunen; dat kin moai wurde, Jehannes oan 't frijen... Dat moat wy ôfharkje. Toe, kom mei!’
‘Ja’, sei Anske, ‘mar de nijboer hat in tige lilke houn; dy wol ik net efter de boksen hawwe.’
‘Allegearre neat, dy houn wurdt jouns yn 'e skuorre
| |
| |
opslúten, en as wy it allegearre súntsjes oanlizze, dan fornimme se ús net.’
‘Né’, sei Jelle, ‘mar as hja ús hearre, dan is de skuorredoar gau iepen.’
‘Dêr ha jo de man fan 'e klaei; neat doare fansels.’ Nou, dat liet Jelle him ek net sizze, en daliks setten hja op 'e nijboer ta. It wie al nei tsienen, en hja hiene in foech healûre rinnen.
En hja makken net in reis om 'e nocht. Tige súntsjes slûpten hja foar it finster, en it kleed siet der wol foar, mar it sleat net alhiel.
En dêr siet Jehannes oan 'e iene kant fan 'e tafel, en Fimke oan 'e oare. Hy, mei de hân ûnder de holle, en hja seach ek, krekt oft hja it net rjocht helpe koe. ‘Soene se oan it kreauwen west ha?’ frege Geart súntsjes.
Mar stil, Jehannes bigong to praten. In nuver petear foar in feint, dy't by de faem sit.
‘Hawwe jo wolris pine yn 'e holle, Fimke?’
‘Né, jo wol?’
‘Ja, inkeld wolris, mar it is in lêst. Mar pine yn 'e mûle is dochs jit folle slimmer...’
Sa gong dat geëamel troch.
‘Soe er nou alhiel net ris nêst har sitten gean’ sei Anske. Mar né, dat skynde er net to doaren, en Fimke koe ek al min nei him tagean, fansels.
‘Is 't gjin sûnde, sa'n skoander fanke. Soe men dy sûch der net by wei kneppelje, en nim dat fanke sels efkes to pakken?’ sei Geart, en tagelyk joech er in mâlle gjalp. Fuort-yn-ienen sloech der in doar, en doe woene Geart, Anske en Jelle wol fuort. Alle trije tochten hja oan 'e lilke houn, en hja rounen as hazzen...
Ticht efter inoarren fleagen hja de finne yn, en de
| |
| |
reed lâns. Geart wie de foarste, mar de spanning skynde him al to great to wêzen, hwant healwei de oare hikke bigong syn broek to knappen. Krekt as in lokomotyf, dy't de steam by bytsjes tagelyk sjitte lit. Anske geide it út fan wille, en Geart en Jelle waerden ek slop fan laitsjen.
Efkes seagen hja om, en doe't der gjin houn to sjen wie, waerd de flecht staekt. Tsjin in stikje ôfgroeven lân gongen se sitten, de fuotten yn 'e bidelte.
Nei in skoftke bigong Anske to praten: ‘Hwat is it al raer fordield yn 'e wrâld, net? Hjir sitte wy nou, as trije feardige, libbene feinten, yn 'e nijboer syn finne. En dêr jinsen sit dy greate slûgert fan in Jehannes by Fimke. Is it net, om jin de bûsen út to skuorren?’
‘Ja’, andere Jelle, ‘hy koe dochs ek wol mei syn beppe oer pine yn 'e holle en sa prate, net? It moast forbean wêze, dat sannen-ien nei de froulju reizget. It is jin to raer, mar oars soe men sannen-ien in wantsje op 'e hûd jaen, oars net?’
‘Ja’, sei Geart, ‘litte wy salang tiid dwaen, dat er der wei komt, en him dan ris goed kjel meitsje.’
‘Né, net dwaen,’ sei Anske, ‘dat is ús alle trije to min; en dêrby, Fimke lit him grif net wer komme; men koe wol sjen, hja wie syn gejeuzel sa sêd as groat. Lit ien fan ús mei koarten mar ris in reis nei dat fanke meitsje. Oars tinkt sa'n nijboersdochter ek noch, dat de feinten yn ús doarpke allegearre fan Jehannes syn slach binne, en dat soe ús eare dochs ek to nei komme...’
‘Mar hwat is it hjir moai, net?’
Ja, it wie ljochtmoanne, en yn 'e kleare Septimbernacht like alles yn in mearke bispoun. Jinsen leine de kij fredich en wol, by de buorkerij stieken de
| |
| |
beammen heech boppe de hwat platte pleats út. En oan de sydkant seach men it wetter fan in lytse mar, dat stil lei to glânzjen.
De hiele wrâld lei to drôgjen. Hja waerden der alle trije stil fan. Stadich trapen hja nei it doarp, en it wie al iere moarn, foardat hja de tekkens oer harren hinne lûke koene.
Jelle bleau in jiermannich yn 'e Wâlden hingjen. Hy die neat gjin war om der wei to kommen, en boargere hwat langer hwat mear yn. Hy gong mei nei it sjongen, wie lid fan it lêsselskip, lid fan it iisboun, die mei oan foardragen en toaniel, hy gong Sneintomoarns meastal nei tsjerke, en winterdei yn 'e wike in joun nei it fragelearen, en to'n earsten ek nei jounskoalle.
Mei Anske gong er yn 'e maitiid wolris to aeisykjen, en mannich kear swalken hja togearre troch bou en greide.
Anske hie twa winters nei de lânboukursus gien, en praette gauris oer slakkemoal, kaelje en stikstof en sa. Der siet in goede boer yn. ‘Krekt in jonge, lykas ik se hawwe moat’, sei de master. As er it like goed sizze koe as bigripe, dan koe er wol perfester wurde. Mar dat haw jo by boeren; it sit der wol yn, mar it wol der net út. Lykwols, safolle komt der wol út, dat ik der wis fan bin, dat hy in fikse boer wurde kin.’ Nou, as Jelle en Anske togearre wiene, dan woe it der ek wol út, en Jelle krige der soms oanstriid fan, sa moai like him dat boerewurk wer ta. Mar boerefeint, né. In spultsje foar himsels, dat like him wol moai ta, mar de sinten...
Sûnt fiif en njoggentich wiene der forskeidene bigongen, en yn 'e Wâlden wie noch wol groun. Hy prak- | |
| |
kesearre der wolris oer, hwant it wie in opgeande tiid. Nei de swiere jierren fan tachtich wiene party boeren aerdich by de wâl opklattere. Soms praette er dêr ek wolris mei de bûtermakker oer.
Ja, dy tocht krekt allyk.
‘Mar’. sei er, ‘ik bin troud. En froulju binne hjit op in fêst ynkommen, al is dat ek lyts. Mei my komt der neat mear fan; ik sit oan 'e keppelstôk. En dou sitst hjir sa njonkenlytsen ek al aerdich fêst. Aensens rinst ek yn 'e fûke, jonkje. Ik sjoch dy hjir al sitten as in soarte fan Aertsfader, mei in flinke neiteam. Tink ris om myn sizzen...’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd