Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

25Het XXIIII. Capittel.

26De Tyrannie onses tijts wat vermindert; ende 27bewesen, dat sy vander naturen oft vander men-28 schelijcke boosheyt voorts compt. Dat de uut-29wendighe ende inwendighe verdruckinghen hier 30voortijts gheweest sijn.

31Ten laetsten, soo beschuldicht ende lastert ghy hedens-

[p. 125]

1daechs oock die tyrannie, ende die verdruckinghen der 2lichamen ende der conscientien. Ick en hebbe nu niet voor 3 my ghenomen, onsen tijt te verheffen oft te vernederen: 4waer toe toch? Ick sal alleen seggen t'gene dat tot onse 5ghelijckenisse dienende is. Wanneer en hebben sulcke 6straffen niet gheweest? ende waer niet? Noemt my 7eens eenigen tijt oft eenich volck, dat sonder groote 8tyrannie geweest is! Is dat ghy dat doen kondt (ick 9sal my int perijckel van desen teerlinck-worp stellen), 10 soo sal ick oock belijden, dat wy de ongheluckichste 11ende allendichste aller allendighen sijn. Wat swijcht 12ghy? So ick sie, dat oude schimpelijck spreeck-woort 13is waerachtich: Dat alle goede Princen in eenen rinck ^125,13. 14souden moghen ghestelt worden. Dat is sonder twijfel 15int menschen verstant ingeplant, dat sy moetwillich sijn 16int regeren, ende niet lichtelijcken, int ghene boven maete 17is, reghel oft maete en konnen ghehouden. Wy selfs, die 18ons beclaghen vande tyrannie, draeghen t'saet der tyran-19nien in ons borst ghesloten; ende ten lieght die sommighe 20niet aen den wil, maer aen de macht, dat sy dat niet 21 voorts en brenghen. T'serpent dat is vaddich ende slape-22rich alst cout weder is; ten heeft daerom niet te min 23venijns, maer ten schietet niet uut. Het selfste ist met 24ons, die de onmacht ende een sekere couwe der fortuynen 25afhoudt ende bedwingt van yemandt te beschadighen. 26Gheeft hun eens macht, wapenen ende instrumenten: ick 27sorge wel, dattet vande aldersnootste souden sijn, diet nu 28dus op de machtighe gheladen hebben. Wy sient, by 29 exempel, in onsen leven daghelijcx. Siet eens, hoe dien 30vader somtijts woedende is op sijn kinderen, dien heer 31op sijn knechten, dien meester op sijn discipelen. Sy 32sijn alle gader by nae, in heur deel, by Phalaris te ver-^125,32. 33ghelijcken, ende verwecken de selfste baren in eenige 34cleyn riviere, die de Coningen op de groote Zee. Andere 35gedierten hebben oock wel den selfsten aerdt, daer van [36] dat sommighe alle wreetheyt thoonen, oock aen die van 37hun selfs wesen ende gheslachte sijn, so wel inde aerde, 38als int water. Varro seyt wel te recht aldus: ^125,38.

De groote visschen sietmen de cleyn op eten,
Den havick heeft veel voghelkens doot gebeten.

125,13. Dat alle goede Princen…: dat goede vorsten zo schaars zijn, dat men al hun namen gemakkelijk in een ring zou kunnen schrijven.

125,32. Phalaris: tyran van Akragas (Sicilië), 570-554 v. C.; hij stond bij de Grieken bekend om zijn wreedheid.

125,38. Varro: cfr. Nonius Marcellus, De Proprietate Sermonis Latini, II, 98.

[p. 126]

1‘Maer, sult ghy my seggen, dit sijn benautheden des 2lichaems; hedensdaechs is het archste, dat de sielen ende 3 conscientien benaut worden.’ Jae, de sielen? siet dat ghy 4dat niet en segt eer tot lasteringhe dan metter waerheyt. 5My dunct, dat hy sy selven noch de Goddelijcke nature 6niet en kent, die welcke meynt dat de siele soude mogen 7benaut oft bedwongen worden. Gheen uutwendich gewelt 8en sal nimmermeer maecken, dat ghy sult willen t'ghene 9dat ghy niet en wilt, oft ghevoelen t'gene ghy niet ge-10voelt. Iemandt mach wel eenich gebodt hebben over 11 t'lichaem, maer niet over t'herte oft t'ghemoet selfs. 12Den Tyran mach de siele vant lichaem wel scheyden 13ende los maken, maer de nature selfs niet heel ontbin-14den; die welcke suyver, eewich ende vierich is, verach-15tende alle uuterlijcken ende gheweldigen aenstoot. 16‘Maer men mach nochtans niet opentlijcken sijn mey-17ninghe des herten uutspreken.’ Ick neme, dattet zoo sy: 18so en wordt dan uwe tonghe maer eenen toom gegheven, 19 niet u herte; noch aen u goedt duncken, maer aen uwe 20daet. ‘Maer dat selve is nieuw ende onghehoort.’ Goe-21den man, ghy doolt zeer! Hoe veel soude icker u moghen 22tellen, die onder de tyrannen ghestraft sijn gheweest 23om haer ghevoelen ende ombedachte tonghe? Hoe 24menighe sijnder oock der selver, die ghepoocht hebben 25ghewelt aen te doen t'ghemoet, oock in Godtvruchtighe 26saecken? Het is een doorgaende ghewoonte geweest, dat 27de Coninghen van Persien ende van Orienten aenghe-28 beden werden; ende wy weten, dat den Keyser Alexan-29der hem selven ooc dien Godts-dienst toegeeygent heeft, 30hoe wel dat het plomp ende boers volck van Macedoenien 31sulckx niet goet en vont. Onder de Romeynen dien 32goeden ende gestadigen Keyser Augustus heeft, als 33eenen Godt, in alle provincien sijn priesters gehadt, iae 34in elcke huysen besonder. Caligula, hebbende de hoofden 35 vande beelden der goden doen afhouden, heeft daer het 36sijn, met een belachelijcke ongoddelijcheyt, doen opstellen, 37ende heeft ooc een kerck sijnder godtheyt, priesters, ende 38uutghelesene offerhanden, inghestelt. Nero heeft willen 39geacht wesen voor den godt Apollo, ende veel vande 40voornaemste borghers doen dooden, onder desen tijtel:

[p. 127]

1dat sy noyt voor sijn Goddelijcke voos gheoffert en ^127,1. 2hadden. Den Keyser Domitianus wordt openbaerlijcken 3Onsen Godt ende Heere ghenoemt. Lipsi, wat soudt ghy 4segghen datter sulcken ydelheyt oft ongoddelijckheyt 5nu in yemandt van onse Coninghen waer? Maer ick en 6come dese clippe niet naerder, tot de welcke gheen winden 7der eergiericheyt my trecken oft drijven sullen. Want, 8als den Griecxschen Poët seer wel seght: ^127,8.

Loon van die swijghen, is gheen perijckel crijghen.

10Ick en sal maer één exempel der ouder slavernyen by 11brenghen, ende dat uut dien schrijver die u zeer ghemeyn 12is; waer op ick wel wilde, dat ghy wat lettede. Den his-13torie-schrijver Tacitus spreeckt aldus vanden tijdt van ^127,13. 14Domitianus den Keyser: Wy lesen, dat het lijf verbeurt 15was voor Arulenus Rusticus, om dat hij Petus Thrasea, 16ende voor Herennius Senecion, om dat hy Priscus Hel-17vidius ghepresen hadde; ende sy en sijn niet alléén ghe-18straft geweest, maer oock hun boecken, deur het bevel, 19dat die Triumviri ghecreghen hebben, van alle haer 20heerlijcke schriften inde vergaderinge des volcx op den 21merct opentlijck te verbranden. Sy meynden (al ghereet), 22dat met dat vier het spreken des volcx van Roomen, de 22vrijheydt des magistraets, ende der conscientien des 24menschen gheslachts, uytgheroeyt wert. Daerenboven 25hebben sy alle de ghene, die eenighe wijsheyt voorts 26brochten oft leerden, ende alle goede konsten uutghe-27bannen, op datter niet eerlijcx yevers te gemoet en soude 28comen. Wy hebben, voorwaer, een groote leeringe der 29patientien ghegheven, ende ghelijck als den ouden tijt 30ghesien heeft, wat het uyterste gheweest is in de vrij-31heyt, so hebben wy het uyterste ghesien inder slaver-32nyen, door de inquisitien ende ondersoeckinghen ons oock 33benomen wesende den handel van te mogen spreken ende 34hooren. Wy souden, met den voos ende spraecke, onse 35memorie oock mede verloren ghehadt hebben, waert so 36wel in onser macht gheweest te vergheten, als te swij-37ghen.

127,1. dat sy noyt…: Tacitus, Annales, XVI, 22 (de beschuldiging geldt hier alleen Paetus Thrasea).

127,8. als den Griecxchen Poët seer wel seght: ontbreekt in het Latijn. Lipsius citeert hier waarschijnlijk een inscriptie (Corpus Inscriptionum, 6308).

127,13. Tacitus: Agricola, 2.