Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

[p. 103]

1Het XVI. Capittel.

2Antwoorde op de derde voorhoudinge, van-3 de straffen die op andere gebrocht sijn; 4ende is met exempelen bewesen, dat sulcx 5by de menschen oock gebeurt. Wat oor-6 saecke dat Godt heeft van dese op andere 7te brenghen; ende van sommighe andere 8saecken, die curieux ende subtijl ghenoech 9sijn ghehandelt.

10De derde wolcke der Rechtvaerdicheyt, die u voor 11d'ooghen drijft, moet oock afgedreven worden, te weten 12 vande ghene die in plaetse van d'ander ghestraft wor-13den. ‘Godt, segghen sy, die brengt die straffen t'onrecht 14somtijts op andere; ende die naecomelingen worden qua-15lijcken gestraft om de schult der voorouders.’ Wel! 16dunckt u dit wat nieuws oft wat wonders? Ick ben ver-17wondert, dat dese wonderaers hun dus verwonderen, 18aenghesien dat sy het selfste dagelijcx op hem aerde 19doen. Seght my eens, ick bidde u: de weldaden, die 20 welcke om der vroomheyt wille onse ouders van eenighen 21Prince ghedaen sijn, comen die niet op onse oiren te 22vervallen? iae sy. Ick meyn dan oock wel, dattet dies-23ghelijcx gaet met de boeten ende penen, die hun om der 24misdaets wille opghelegt sijn gheweest. Siet: int feyt 25oft criem datmen noempt laesae maiestatis (dat is, mis-26daet teghen de hoochheyt van hun eyghen Princen), 27sijnder niet andere die de schult hebben, ende andere die 28de straffe draeghen? So datter oock wetten ghestelt sijn, 29de welcke d'onschuldighe kinderen met eewighe armoe-30de straffen, in dier voegen, dat hun de doot eenen troost, 31 ende t'leven een straffe sy, O quaetwillige herten! ghy 32wilt wel, dat eenighen Coninck oft andere machtighe 33Heere sulcx georlooft sy, ende Godt niet, die nochtans 34(ist dat ghyt wel ondersoeckt) veel rechter oorsake deser 35strafheyt heeft. Wy hebben alle gader in éénen mensch 36ghesondicht, ende altesamen desen grooten Coninck we-

[p. 104]

1derspannich geweest; ende die eerste ingeborene vlecke 2die is door soo veel struycken verbreyt tot aen onse ramp-3salighe kinderen. So ist dan als eenen bandt ende ketene 4onser misdaden altijt voor Godt; ende, by exempel, mijn 5vader oft u vader en hebben nu niet begonst te son-6dighen, maer de vaders aller vaderen. Wat ist dan te 7 verwonderen, ist dat hy inde naecomelinghen straft som-8mighe misdaden, niet eyghentlijck verscheyden, maer by 9een ghevoecht als door een gemeynschap des saedts, 10ende die noyt opghehouden en hebben? Maer op dat ick 11dese hooghe dinghen laete varen, ende met u den wech 12van wat ghemeynder redenen intrede, so weet dit: dat 13Godt by een voecht t'gene dat wy door onse onweten-14 heyt oft krancheyt scheyden. Hy aensiet alle geslachten, 15steden ende Conincrijcken, niet als wat verscheydens 16oft onordentlijcx, maer als eenderley lichaem ende nature. 17Het gheslachte vande Scipiones, oft der Keyseren, is 18hem als één; de stadt van Roomen oft van Athenen, van 19eewiger tijt, en is voor hem maer één; als oock maer 20één Roomsche rijck. Ende dat wel met recht. Want daer 21is eenen sekeren bandt, ende versamelinghe der wetten 22ende des rechts, de welcke dese groote lichamen te samen 23knoopt, ende maect oock datter (onder die ghene die 24menighen tijt van iaeren van malkanderen verscheyden 25sijn) een ghemeynschap sy van verdiensten ende straffe. 26 Sijn die Scipiones hier voortijts goet gheweest? soo latet 27by den hemelschen rechter den naecomelinghen noch ten 28goede wesen. Sijn sy quaedt geweest? ten quaede. Heb-29ben die van Nederlandt vóór sommige iaeren seer weel-30derich, gierich ende boos gheweest? laet ons gestraft 31sijn. Want Godt en aensiet in alle uutwendighe straffe 32niet alleen t'gene dat teghenwoordich is, maer weersiet 33oock dat voorleden is; ende met d'overlegginge van dese 34twee tijden soo maticht hy ghelijckelijck de balancie 35 sijnder rechtvaerdicheyt. Ick hebbe gheseyt uutwendighe 36 straffe, ende ick wilde wel dat ghy daer op lette; want 37de schult selve en wort op een ander niet gebrocht, oft 38daer en gheschiedt gheen verwerringhe der misdaden 39(dat is verre van daer), maer dit en sijn maer sommighe 40uutwendighe pijninghen ende straffen, die t'lichaem ende

[p. 105]

1t'goet raecken, maer de siele niet. Ende gheschiedt dat 2niet te recht? Wy willen voorwaer wel erfgenaemen 3wesen der belooningen ende verdiensten, die onse ouders 4moghen toecomen; waerom sullen wy dan de pijnen oft 5lasten oock weygheren te draghen? Dien Roomschen ^105,5.6Poët die singt:

Hoort, ghy Romeyn, onverdient sult ghy lijden
Voor d'ouders schult, nu oft in corten tijden.

9Wel te recht, dan dat hy daer by voecht onverdient. 10Want het is ten hoochsten verdient, aenghesien d'ouders 11sulcx verdient hebben; maer den Poët heeft de daet 12mogen sien, ende d'oorsaecke niet konnen begrijpen. Ge-13 lijck wy, in eenen selven mensche, te recht straffen inden 14ouderdom eenich misdaet dat hy in sijnen ionghen tijdt 15bedreven heeft, so gaeghet met de rijcken ende regee-16ringen, de welcke, ten aensien der uutwendigher ver-17eeninge, maer één ende al t'saemen gevoecht sijn voor 18Godt. Dese onverscheydingen der tijden die en scheyden 19ons by hem niet, die alle eewicheyt besloten heeft in sijn 20al-begrypende verstandt. Souden hier voortijts die oor-21loosche wolfven (die Romeynen) soo veel steden d'on-22 derste opwaerts geworpen, so veel Conincklijcke schep-23ters ghebroken hebben, sonder gestraft te worden? 24souden sy soo veel dootslagen gedaen ende soo veel 25bloets ghesopen hebben, sonder selfs bebloedt te wor-26den? Soo soude ick schier oock belijden met den Poët, ^105,26.27datter geenen wrekenden Godt en waer, die hoorde ende 28saghe t'ghene dat wy bedrijven. Maer ten is also niet; 29ende tis van noode dat de straffen somtijts op die naeco-30melinghen comen, lancksamelijck, maer niet te spade. 31Ende dese versamelinghe der tijden en is by Godt niet 32 alleen; maer oock der deelen. Dit wil ick segghen: ge-33lijck, als inden mensche de hant, den buyck, d'onschamel-34heyt gesondicht heeft, het geheel lichaem daer voor moet 35lijden, so compt dickwil, in een gemeyne vergaderinghe, 36het misdaet van weynige een yegelijcken te ghenaecken, 37besonderlijcken ist dat die ghene die sondighen als vande 38weerdichste lidtmaten sijn, ghelijck Coninghen, Princen

105,5. Dien Roomschen Poët: Horatius, Oden, III, 6, 1-2.

105,26. met den Poët: Plautus, Captivi, 313.

[p. 106]

1ende Heeren. Hesiodus den Poët spreeckt waerachtelij-^106,1.2cken, en uut den grondt der wijsheyt, aldus:

Een heel stadt wort gestraft om eens menschen misdaet,
Die dieflijck teghen Godt ende onrechtveerdich leeft.
Van boven alle plaegh, pest, dierte ende ander quaedt
Godt menichmael toeseyndt, eermen weet waerment heeft.

7Soo is de heel vlote van Griecken verloren ghegaen om ^106,7. 8der schult ende rasernyen wille van alleen Aiax. Soo 9heeft één peste rechtvaerdelijcken, int Jootsche landt, 10tseventich duysent menschen wech ghenomen om die 11overtredinghe des Conincx. Ende somtijts ter contrarien: ^106,11.12als elck een gesondicht heeft ghehadt, soo heeft Godt 13één oft weynighe uutgekosen als versoenders der ghe-14meynder schult. Ende ist dat hy hier in een weynich 15afwijckt van dat strenghe recht des ghelijckheyts, noch-16tans soo volcht daer een nieuwe rechtveerdicheyt uut 17die selfste onrechtvaerdicheyt; ende t'ghene dat een 18wreetheyt schijnt te wesen teghen weynighe, is een 19saechtmoedige rechtveerdicheyt tegen vele. Eenen school-20meester kiest hy niet somtijts eenighe alleen uut den 21 broodroncken hoop, die hy met sijn roede slaet? Eenen 22Veltheer straft hy niet somtijts, uut den verstroyden 23legher, den thienden man? Nochtans, beyde doen sy dit 24met eenen heylsamen raedt; want die straffe van wey-25nighe en maectse niet te min vervaert, ende verbetertse 26allegader. Ick hebbe dickwils ghesien, dat de medecijnen 27een ader hebben doen steken inden arm oft inden voet, 28alst heel lichaem cranck was; wat weet ick, oft tselfste 29hier oock niet en is? Lipsi, dese verborghentheden sijn 30 verborghen; ende, sijn wy wijs, wy en sullen dat heylich 31vier niet naerder comen, waer van wy, menschen, wel de 32gheysteren ende vuncxkens (mogelijcken) gesien konnen, 33maer t'vier selfs niet. Gelijck als die ghene, die hun 34ooghen sterrelincx inde sonne opslaen, hun ghesicht ver-35liesen, soo gaeghet met het licht der sinnen, alst teghen 36dit licht ghestelt wordt. Laet ons dan wachten (segh ick) 37van dese sorghelijcke ende perijckeloose vraghen oft 38questien, ende laet ons daer op staen, dat de schulden

106,1. Hesiodus: Werken en Dagen, 240-243.

106,7. om der schult…: Vergilius, Aeneis, I, 41. Ajax, zoon van Oileus (niet te verwarren met zijn naamgenoot, zoon van Telamon), was moedig maar onstuimig en twistziek. Athena bracht zijn schip tot zinken omdat hij zich, bij den val van Troje, aan Cassandra vergrepen had (Odyssea, IV, 499); zijn volk werd, om dit misdrijf, gedurende duizend jaar gestraft.

106,11. overtredinghe des Conincx: Lipsius geeft als nota: ’Davidis adulterium’.

[p. 107]

1ende misdaden menschelijcker wyse niet gewerdeert en 2konnen, oft en behooren, te wesen; dat hier boven een 3 ander weechschael ende vierschael is, dan hier beneden. 4Ende hoedanige dat die verborgene oordeelen oock mo-5gen wesen, soo en sijn sy van ons niet te beschuldighen, 6maer wy moetense verdraghen, eeren ende vreesen. Dese 7sententie plante ick u alleen in, daer mede ick mijn handt 8hier af sal trecken, ende met eenen den mont stoppen aen 9alle desen curieusen hoop: te weten, Daer sijn veel ver-^107,9.10borghene oordeelen Godts, maer gheen onrechtveerdighe.

107,9. Daer sijn veel…: gezegde van Augustinus.