Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

7Het XIII. Capittel.

8Om die sorchvuldighe wat te voldoen nochtans, 9so wort hier besonderlijcken gheantwoort op die 10dry oude voorschietinghen, ende ten eersten op 11die, dat de quade niet ghestraft en sijn; ende 12wort gheleert, dat haer straffe wel wat verlenght, 13maer niet vergheven en wort; ende dàt ten oor-14saken der menschen selfs, oft door de nature 15Godts, de welcke saechtmoedich ende traech int 16straffen is.

17Lipsi, den slechten ghemeynen wech is hier alleen den 18sekersten: d'ander sijn bedriegelijck ende slibberachtich. 19T'is een groote scherpsinnicheydt in de Goddelijcke 20 dingen, niet scherp te sien, ende een groote wetenschap, 21niet te weten. Nochtans, om dat dit wolcxken hier voor-22tijts, ende nu oock, des menschen verstant omwinpelt 23ende overdeckt heeft, càn ick, ick sal u daer uut ont-^91,23.24winpelen, ende sal u oock over dese riviere brenghen, 25daer ghy dus vast blijft sittende. O hemelsch ende 26 eewich verstant (seyde hy, heffende sijn ooghen ten 27hemel waerts), het sy met uwen oorlof, ende verghevet 28my, ist dat ick in dese verborghen Goddelijcke dinghen 29yet uutspreke, dat ongoddelijcker oft onsuyverder sou-30de moghen wesen, ende dat nochtans door een Godt-31vruchtich ghemoet. Ende, Lipsi, my dunckt dat ick Godt, 32ten eersten, met desen éénen slach soude moghen sijne 33rechtveerdicheyt bevestighen. Ist dat Godt de mensche-34 lijcke dinghen aensiet, soo draecht hy daer oock sorghe 35voor; sorght hy daer voor, soo regeert hy die oock; 36regeert hy die, soo regeert hyse met oordeel ende

91,23. can ick: indien ik kan.

[p. 92]

1onderscheyt; ist soo, hoe can hy die dan onrechtelijcken 2regeren? Want daer en can gheen regeringhe gewesen 3sonder oordeel, maer wel een verminginghe, verwoes-4tinghe, ende gheschil. Wat hebt ghy teghen desen pijl te 5stellen? met wat schilt oft wapen cont ghy hier teghen? 6 wilt ghy de waerheyt belyden, ghy en brenght niet dan 7menschelijcke onwetenheyt voorts. ‘Ick en verstae niet, 8seght ghy, waerom dat dese ghestraft worden, ende die 9ander niet.’ Tis wel met u; wilt ghy dan noch by u 10onwetenschap onbeschaemtheyt voeghen? ende sult ghy 11die cracht des Goddelijcken ende suyveren rechtes be-12rispen ende begrypen, om dat ghy dat niet en begrijpt? 13 wat onrechtveerdigher redene macher teghen de recht-14veerdicheydt wesen? Ist dat eenich vremdelinck naer 15sijn goetduncken de rechten ende wetten uwes vader-16lants wil bedieden oft uutlegghen, ghy sult hem doen 17swijghen ende wech gaen, om dat hy die niet en verstaet; 18ende ghy, inwoonder van dit aertrijck, sult ghy de on-19 bekende hemelsche wetten lichtveerdelijck verworpen oft 20verdoemen? ghy, schepsel, uwen schepper? Maer wel 21aen, t'sy u geoorloft; ick sal u nu nader comen benau-22wen ende, na u begheerte, die wolcken uwer lasteringhe 23bescheydentlijcken ondersoecken by de Sonne der Rede-24lijckheyt. Ghy schiet dry dinghen voor, te weten dat hy 25die quade niet en straft; dat hy die straft, diet niet ver-26dient en hebben; dat hy ander inde plaetse stelt ende 27 verwisselt. Ick sal van d'eerste eerst segghen. ‘Die 28 Goddelijcke wraecke, segt ghy, gaet die quade qualijc-29ken voor by.’ Voor by? iae, soo my dunckt, hy en 30steltse maer wat uut. Ist dat ick veel schults uutstaende 31hebbe, ende dat ick vanden eenen schuldenaer terstont 32wil betaelt wesen, ende den anderen wat tijts gheve, hoe 33cont ghy dat berispen? want dat staet voorwaer tot mijn 34beliefte ende wille. Het selfste doet dien oppersten Godt 35oock, den welcken, alsoo alle quade ende boose men-36 schen de boete schuldich sijn, die selve nochtans van 37deene terstont is eysschende, ende dander uutstelt om 38die daer nae met woecker te doen betalen. Wat onrecht 39is toch hier in gheleghen? ten sy dat ghy sorghe voor 40Godt wilt draghen, ende vreest dat hy voor dit, sijn

[p. 93]

1goedertieren verbeyden, wat verliese. O mensch, sijt 2toch gherust: niemant en sal desen oppersten schult-3eysscher yet ontdraghen oft verminderen. Waer wy 4henen loopen, wy sijn altijt onder sijn ooghen, iae in 5sijnen bant ende boyen. ‘Maer ick wilde wel (sult ghy 6segghen) dat dien tyran nu ghestraft worde, ende dat 7door sijn teghenwoordighe doot soo veel benaude herten 8genoech ghedaen mochten worden; want de rechtveer-9dicheyt Godts soude ons sóó te claerder herschijnen.’ 10Wat soutse? voorwaer, u onverstandicheyt herschijnt 11my te claerder. Want wie sijt ghy toch, die Godt niet 12alleen een mate wilt stellen, maer hem oock eenen tijt 13 voorschryven? Wat meynt ghy: dat hy uwen rechter 14is, oft alleenlijck den scherprechter ende dienaer? ‘Gaet 15henen, seght ghy, leyt op, slaet, t'mutsken over t'hooft, 16cnoopt aen den boom; want my soo behaecht ende goet-17dunct.’ Siet wat een onbeschaemtheyt! maer Godt en 18duncket soo niet goet; den welcken ghy moet weten hier 19wat claerder te sien, ende tot een ander eynde te straf-20fen. Die groote viericheyt drijft u, ende die Wraeckgie- 21richeyt doet u verloopen; van den welcken hy ten alder-22 veersten is, ende ledt alleen op het exempel, ende die 23beteringhe van andere. Hy weet alderbeste, wie dat hy 24profytelijck mach wesen, ende wanneer. Daer is veel 25gheleghen aen die bequaemheyt des tijts, ende d'alder-26beste medecyne is dickwils schadelijck gheweest, niet ter 27gheleghener ure ghegheven. Hy heeft Caligulam inden 28 eersten aenvanck sijnder tyrannien wech ghenomen, Ne-29ronem wat langher laten woeden ende in sijn ghewelt 30voortsgaen, ende Tyberium d'alderlanckste; twyfelt 31daer niet aen, oft ten is gheweest tot welvaert der ghe-32ner, die doen oock daer over claechden. Onse quade 33ende onghereghelde manieren hebben dickwils een lan-34ghe straffe ende gheesselinghe van doen; maer wy 35wilden wel, dat sy terstont ophiel, ende de roede int vier 36ghesmeten wert. Dit is één redene der lancksaemheyt, 37die óns raeckt; daer is noch een andere, die Godt; den 38welcken eyghen schijnt te wesen, dat hy saechtelijcken 39totter wraken treedt, ende die lancksaemheyt der straffe 40met de swaerde van dien verghelt. Synesius seyt seer ^93,40.

93,40. Synesius: bisschop van Ptolemais (einde 4de eeuw); schrijver van godsdienstige prozawerken en hymnen, en van een geestigen Lof der Kaalheid.

[p. 94]

1wel: Die Goddelijcke nature gaet saechtmoedichlijcken 2ende lancksamelijck voorts. Ende onse voorouders en 3haddent niet soo qualijck voor, die uut deser meyninghe 4versierden, dat die goden wolle voeten hadden. Alsoo 5dat ghy (hoe hittich ende haestich ghy moecht wesen 6totter wraecken) dese vertoevinghe niet en behoorde 7qualijcken te nemen; de welcke in sulcker voeghen een 8 uutstel der straffen is, dat sy oock sy een vermeerde-9ringhe. Seght my: ist dat ghy een tragedie oft truer-10spel siet spelen, sult ghy u stooren ist dat Atreus oft 11Thyestes, Coninghen ende tyrannen, in t'beginsel van 12t'spel hen hooch verheffen ende hoochmoedelijck voorts 13treden? dat sy regeren, dreyghen, ende ghebieden? Ick 14denck, neen; want ghy weet dat dit maer een cort due-15 rende gheluck en is, ende verwacht dat sy leelijcken int 16eynde van t'spel te val moeten comen. Waerom sijt ghy 17dan onrechtveerdigher teghen Godt in dese wereltsche 18fabel, dan ghy teghen eenighen Poët sijt? ‘Dien ongod-19delijcken mensch die floreert, dien tyran blijft levende!’ 20Wel, tis alsoo, maer denckt dattet maer t'beginsel van 21t'spel en is, ende laet u van te voren invallen, datter veel 22tranen ende benautheden dese blyschap sullen volghen. 23Dit tonneel sal haest met veel bloets over-vlieten, ende 24dese purpure ende vergulde cleederen sullen daer in 25 wentelen. Want wy hebben eenen goeden Poët, die niet 26 lichtelijcken de wetten sijnder tragedie overtreden en sal. 27En lijdt ghy somtijts niet wel, inde musijcke, eenighe 28onghelijckheyt der voosen, midts dat ghy weet dat sy in 29t'laetste over een stemmen sullen? Doet hier oock dies 30ghelijcx. ‘Maer (seght ghy) die beschadichde door de 31tyrannen en sien altijt die straffe niet.’ Is dat wonder? 32Het spel duert somtijts langhe, ende sy en hebben in dit 33Theater oft schou-plaetse niet connen blyven sitten 34totten eynde. Maer andere sient nochtans, ende cryghen 35met recht daer af een vreese, want sy sien dat sommighe 36 in dit straffe oordeel wel verlenght, maer niet vry ghe-37laten en worden; dat den dach der straffinghe wel uut-38ghestelt, maer niet wechghenomen en wort. Daerom, 39Lipsi, hout dàt voor waer, dat de quade ende boose wel 40wat uutstels cryghen, maer niet ontslaghen en worden,

[p. 95]

1ende datter niemant de schult vóór in de borst en 2draecht, hy en draecht mede de straffe achter op den 3rugghe. Want Nemesis (die Goddinne des wraecx) 4volcht altijt, ende, om met den Poët Euripides te seg-^95,4.5ghen,

Die Goddinne der straffen wysselijck ende saecht gaet,
Maer, alst tijt en stondt is, de boosen te recht slaet.

95,4. Euripides: fragment 969 (Plutarchus, Moralia, 549a).