Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

[p. 85]

1Het XI Capittel.

2Van t'vierde eynde, t'welck den mensche twijfel-3achtich is. Dat t'selfste dient oft tot onderhou-4dinghe ende bescherminghe, oft tot oeffeninghe 5van t'gheheel. Elck van dien wat breeder uut-6gheleyt.

7Lipsi, dese dry eynden sijn seker ende claer, ende heb 8die met eenen vasten voet ghenoech doorloopen; nu isser 9 noch het vierde eynde, dat ick met eenen wanckelbaren 10ende struyckelenden voet moet overgaen. Want dit 11eynde is onbekender ende voorder van ons gheleghen, 12dan datmen dat met de voet-stappen des menschelijcken 13vernufts vastelijcken mocht betreden. Ick sient alleenlijck 14als door een wolcke, ende can daer wel wat van ver-15moyen, maer niet weten; daeróm gaen, maer niet daer 16aen gaen. D'eynde daer ick van spreke is Ghemeyn, ende 17 gaet de behoudenisse oft de oeffeninghe des Werelts 18aen. Vande behoudenisse vermoye ick daerom, mits dat 19Godt, die alle dese dinghen wysselijcken gheschapen 20ende ghestelt heeft, die oock sulcx ghemaeckt ende 21ghestelt heeft dat hy alles op een sekere ghetal, waes-22dom ende ghewicht bepaelt ende beeyndicht heeft; ende 23gheen van dien en is geoorloft sulcx te buyten te gaen 24 sonder beweginge, val oft onderganck van allen. Alsoo 25hebben die groote lichamen haer palen, te weten den 26Hemel, de Zee ende d'Aerde; soo hebben ock alle 27gheslachten der ghedierten haer beschreven ghetal; van 28ghelijcken alle menschen, steden ende rijcken. Willen sy 29dat te buyten gaen? soo ist van noode datter eenighe 30storm ende tempeest-plaghen die slyte ende te niet 31brenghe, want anders souden sy dit alderschoonste 32werck des gheheels beletten ende quetsen. Maer sy wil-33lent dickwils te buyten gaen, besonderlijcken de ghene, 34die de wedt ghegheven is van te baren ende te wassen. 35Siet toch eens die menschen: wie isser die sal connen 36gheloochenen, dat wy veel dapperder opeen door die 37nature vermenichfuldighen ende wassen, dan wy door

[p. 86]

1die selfste en sterven? soo dat eenighe twee menschen, 2 uut haer t'samencomste, in corten tijt van iaren hondert 3hoofden voortsbrenghen ^(k), ende geen thien oft twin-4tich daer af en sterven. Slaet de cudden der beesten 5gade: sy vermenichfuldigen sonder ghetal, ten waer dat 6de ghene diese hoeden ende voeden alle iaren sommighe 7daer uut cosen tot de vleesbanck. Siet de voghelen ende 8visschen: sy souden haest de locht ende die wateren 9 vervullen, ten waer datter somtijts eenighe tweedracht 10als een oorloghe onder henlieden op stont, ende dat sy 11oock vande menschen betrapt worden. Siet steden ende 12sterckten: elcken tijt bouwet ende timmert, ende ten 13waer datter somtijts eenighe en verbranden oft en ver-14vielen, onse ende de nieuwe werelt soude schier te cleyn 15worden om die alle te vervaten. Ende ghy moecht 16voorts, met alle dierghelijcke ghedachten, die nature aller 17dinghen doorwandelen. Wat ist dan te verwonderen, ist 18dat dien alderhoochsten vader somtijts sijn seyssene laet 19over desen al te groyenden acker loopen? ende dat hy 20met een peste oft oorloghe sommighe duysenden, die 21daer te veel sijn, af maeyt? Twelck soo hijt niet en dede, 22segt my: wat landtschap souder groot ghenoech wesen 23voor ons om te woonen? oft wat aertrijck om te voeden? 24Laet dan met recht eensdeels wat vergaen, op dat dese 25 somme aller sommen eewich mach wesen. Ende ghelijck 26als by den regenten ende oversten de behoudinghe der 27ghemeynte d'opperste Wedt is, soo is oock voor Godt 28de behoudinghe des werelts. Maer vander oeffeninghe 29vermoye ick in tweederley manieren. Ten eersten, om 30dat ick in dit woeste gheveert gheen vercieringhe en 31 begrype oft bevinde te wesen, sonder een verscheyden-32heyt ende oordentlijcke veranderinghe der dinghen. Ick 33belyde, dat de Sonne wel het schoonste is; maer dien 34dauw-vloyenden nacht, ende den deckmantel van die 35swerte moeder, maeckt heur veel aengenamer te wesen. 36Den Somer is oock wel den lustichsten tijt; maer den 37Winter met sijn ghevrosen marbele-keghelen ende gryse 38 sneeuw maken datmen dien sulcx bevint. De welcke ist

(k) Ick verstae, van kinderen ende kintskinderen.

[p. 87]

1 dat ghy wech neemt, voorwaer ghy beneemt d'inner-2lijckste ghevoelen ende de inwendige blyschap, so wel 3des lichts als des somers. Hier, in dese onse aerde, ver-4huecht my meer als eenderley ghedaente: ick cryghe 5ghenoechte om somtijts t'plat landt, somtijts die hovel-6kens, ander tyden die daelen ende steenrotsen, hier die 7 sandighe ende daer die gheackerde plaetsen, weyen ende 8bosschen te aenschouwen; ende men crijcht een wal-9ginghe ende versadinghe van eenderley dinghen altijts 10te sien oft te ghebruycken. Ende, by maniere van spre-11ken, waerom soude my in dit tonneel des levens altijt 12eenderley cleet oft speelder aenstaen? Neen, voorwaer; 13maer nae mynen sin so moetender somtijts stilten ende 14 calmten wesen, de welcke terstont daer naer wech ghe-15nomen worden door eenighe crijchs-tempeesten ende 16baren der wreeder tyrannyen. Wie isser toch die soude 17willen wenschen, dat dese gheheele werelt laghe als een 18doode zee, sonder wint oft beroerte? Maer ick bevroye 19noch een ander oeffeninghe daer onder, die treffelijcker, 20ende die innerlijcke deucht ende vreucht by brenghende 21 is. De Historien wysen my, dat by nae alle betere ende 22saechtere tyden ghevolcht sijn naer dese tempeesten 23ende onwederen der plaghen. D'oorlogen brenghen wel 24den volckeren quellinghe oft verdriet aen, maer sy 25doense oock verscherpen, ende brengen haer verschey-26den oeffeninghen des verstants toe, ende vindinghen der 27consten. De Romeynen hebben hier voortijts schier de 28 heel werelt het iock van een sware slavernye op den 29hals gheleyt; maer een iock, voorwaer, ten eynde seer 30profytelijck, dat hen vander herten alle Barbarische ma-31nieren van leven gheiaecht heeft, ghelijck als de Sonne 32die duysternissen vander ooghen drijft. Wat souden wy, 33Nederlanders ende Duytschen, toch nu wesen, ten waer 34dattet licht des aldergrootsten rijcx ons herschenen 35hadde? wreet ende grouwelijck, ons verblydende in het 36 moorden van andere en van ons selven, Godt ende de 37menschen versmadende. Ende t'selfste, soo ick voorsie, 38sal in dese nieuwe werelt gheschieden, de welcke die 39Spaignaerden uut gheput hebben met een salighe wreet-40heyt, ende wederom corts selfs vullen ende bouwen sul-

[p. 88]

1len. Ende ghelijckerwijs de ghene, die veel groote plant-2hoven hebben, sommighe boomen verstellen, de sommi-3ghe inten, ende sommighe af houden, doende dat alles 4 wetentlijck ende tot nut ende profijt, diesghelijcx doet 5Godt oock in desen wyden ende breeden acker des 6werelts. Hy is den alderwijsten bou-heer ende hovenier. 7Hier breeckt hy sommighe lustighe tacxkens der ghe-8slachten af, daer pluct ende stroopt hy sommighe bla-9deren der menschen. Dat helpt den struyck; maer dése 10vallen af, dander die vlieghen ende wayen met den wint 11henen, als tot eenen spot. Siet hy dat dit volck te dorre 12is, ende geen vruchten der duecht voorts en brengt, hy 13 worpet ende royet uut; siet hy dat ander te rouwe ende te 14 onvruchtbaer, hy brenghet elders; ende hy vermenght 15de sommige onder een, alst met een intinge onder de 16boomen te werck gaet. Ghy, Italianen, in t'vervallen 17uwes rijcx, swack ende machteloos, wat blijft ghy besit-18tende dit beste deel des aertrijcx? wijckt van hier, ende 19laet dat harde ende rouwe volck van Lombardyen ghe-20luckelijcker dit clontken aerdens nu oeffenen. Ghy, quaet 21ende weelderich volck van Griecken, gaet te niet; ende 22 dat die rouwe ende woeste Schytianen hier in dit lant 23haer comen verspreyen ende versaechten. Voorts, door 24een verminginghe des volcx, comt, ghy Francken, ende 25besit het Wals quartier; ghy van Saxen, Enghelant; 26ghy van Noormandyen, Nederlant ende de byliggende 27landen. Welcke dinghen, Lipsi, den cloecken leser alle, 28 ende meer, claerlijcken bevinden mach uut die Historien 29ende voorgaende gheschiedenissen. Laet ons dan de sake 30te deghe insien, ende ons ooghen ende herten op heffen, 31ende bekennen dat alle het hinder, dat ons eyghent-32lijcken toeghesonden wort, eensdeels de gheheele werelt 33profytelijck is. Den onderganck van dit volck oft dit 34rijck, is den opganck van d'ander; den val van dese 35 stadt, is de bouwinghe der nieuwer; ende hier en ver-36derft oft en vergaet eyghentlijck niet: ten verandert 37maer. Souden wy, Nederlanders, allé´n by Godt den 38Heere de uutvercorene ende uutghelesen wesen? all´én 39eewich welvarende, ende de liefste kinderen der For-40tuyne? O ombescheede menschen! Dien grooten ende

[p. 89]

1oppersten vader heeft noch meer kinderen, die ghy moet 2toelaten dat hy oock tusschen middeler tijt ende met ^89,2.3 ghebeurten coestere ende op synen schoot neme, aen-4ghesien dat sijn beliefte niet en is, sulcx t'seffens te 5doen. Wy hebben onse schoone sonneschynen gehat; 6latet nu hier een weynich nachts wesen, ende dat dit 7ghestraelde licht ghae naer die vanden Westen. De 8 Philosooph Seneca schrijft hier van seer bequamelijck ^89,8.9ende hoochghelijck, ghelijck hy ghewent is: Een wijs 10man (seyt hy) en sal niet qualijcken te vreden sijn, wat 11hem oock mach overcomen, ende sal weten dat al het 12selfste, daer hy eenich hinder door schijnt te cryghen, 13dient totter behoudenisse des ghemeynten, ende begre-14pen sijn onder die dinghen, de welcke den loop ende den 15dienst des werelts voleynden ende volbrenghen.’

89,2. tusschen middeler tijt ende met ghebeurten: bij tussenpozen, en elk om de beurt.

89,8. Seneca: Epistulae Morales, 74, 20.