Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

9Het III. Capittel.

10Tegen eenige curieuse gehandelt, die de hoven 11misbruycken tot een ydelheyt ende luyardije. Van-12den rechten ghebruycke der selver. Dat sy bequaem 13sijn den wijsen ende geleerden; iae dat de wijsheyt 14selfs daer in opgevoyt ende opghebracht is.

15Soo ick dit voorgaende wat haestelijck uutgesproken 16hadde, ende met een ontsteken gesicht ende voos, seyde 17 my Langius met koelen moedt en woorden: ‘Voorwaer, 18Lipsi, ghy bemint dese schoone bloyende ende purpure 19nymphe: ghy bemintse, maer ick vreese dat het sy 20boven maete. Want ghy prijst de hoven, maer alsoo, dat 21ghy u meest over ydele ende uutwendige dingen ver-22wondert, die oprechte vreucht ende blijschap der selver 23 stelt op een sijde; want ghy siet alleen vierichlijcken aen 24die coleuren, ende rust op die beddekens, ende brengt 25my voorts blomen uut die bekende en ombekende 26Werelt. Ick bidde u, waer toe toch? om dat ick oock 27soude weten dat ghy van deser sieckten en seckten sijt, 28die onlancx opghestaen is onder eenighe nieusgierighe 29ende ledighe gheesten? die dit alderbeste ende slechste 30 van allen dinghen ghemaeckt hebben tot een instrument 31van twee gebreken, des ydelheyts ende Vaddicheyts. 32Want daer toe hebben sy hun hoven. Sy vergaederen 33sommighe uutlandtsche kruyden ende bloemen, ende met 34een sekere pracht vercreghen hebbende, besorghen die 35ende coesterense schier meer als eenighe moeder haer 36eyghen kindt. Dese sijn, die daer brieven senden in

[p. 64]

1Thracien, Grecien, ende Indien, ende àl om een kleyn 2saeyken oft bolleken te hebben; dese, die liever hadden 3 dat hem oude vrienden afstorven dan nieuwe bloemen. 4Belacht noch yemandt Hortensium den Romeyn, die 5row droech over sijnen visch? maer siet, dese doent 6over een plante. Isser nu yemandt van dese fraye 7bloemvierders die wat nieuws oft wat selsaems ende 8 vremts heeft, hoe snorckt hy! hoe stelt hijt ten toon! 9hoe benijdent andere, ende soeckent te hebben! Jae sy 10trecken hun dat so ter herten, dat sy schijnen somtijts 11droever naer huys te gaen, dan inden ouden tijden Sulla 12ofte Marcellus by de Romeynen als sy versteken waren 13van overste velt-heer oft schoutet te wesen. Wat sal ick 14daer van segghen? dan dattet een vrolijcke rasernye is, 15niet seer onghelijck die vanden kinderen, die om hun 16 poppekens ende beeldekens dickwils gram worden ende 17kijven. Maer siet oock eens hun aerdicheyt die sy hebben 18ende ghebruycken inde hoven! Sy sitten daer, sy wan-19delen eens rontom, sy gapen ende geeuwen, oft sluy-20meren, en anders niet; alsoo dat schijnt, dat sy de 21hoven niet en hebben tot een vertreck des ledicheyts, ^64,21.22maer tot een graff van luyaerdyen. Onnut gheslacht! 23ende de welcke ick te recht soude mogen uutdrijven van 24t'geheym der waere ende oprechte hoven, als die wete 25de selve te dienen ende ghevonden te sijn tot redelijcke 26wellust, niet tot ydelheyt; tot rust, niet tot vaddicheyt. 27Soude ick oock so lichtveerdich konnen ghewesen, dat 28 ick om een selsaem cruydeken my soude verheffen? oft 29oock bedroeven als ickt verloren hadde? Neen ick voor-30waer: ick achte dese dingen by haer weerde, ende, 31stellende die aenlockinge van alle nieuwicheyt aen deen 32sijde, wete ic dattet maer cruyden ende bloemen en sijn, 33dat is: dinghen die haest vergaen ende verdwijnen, 34waer van den voornaemste Poët bequamelijck heeft ^64,34.35geschreven:

Den soeten koelen windt veel bloemkens doet wassen,
Den selven kanse oock haest blasen alle in d'asschen.

38Daeromme en verachte ick oock niet dese lusticheyt oft 39frayicheyt (gelijck ghy siet); hiér in verschille ick met

64,21. vertreck des ledicheyts: plaats om zijn vrijen tijd door te brengen.

64,34. den voornaemste Poët: Homerus, Odyssea, VII, 119.

[p. 65]

1dese saechte hoveniers, dat ick sodaenighe sonder 2sorghe vergaedere, sonder sorghe hebbe, sonder sorghe 3 verliese. Ick en ben oock so heel slap ende verstorven 4niet, dat ick my soude willen schier gaen borghen ende 5begraven in dese schaduwen der hoven. Te wijle dat ick 6daer in ledicheyt ben, so vinde ick oock werck: t'herte 7vindt daer iet te doen sonder daet, ende sonder arbeyt 8iet te arbeyden. Ick en ben nemmermeer min alleen 9(sprack eenen) dan als ick alleen ben, ende nimmermeer ^65,9.10min ledich dan als ick ledich ben. T'is voorwaer een 11heerlijcke spreucke, ende die ick wel soude derven seg-12gen in dese selve hoven gheboren te wesen. Sy sijn toch 13inghestelt voor t'verstant, niet voor t'lichaem; om dat 14te verlustigen, niet om dit te verslappen; ende tot een 15 heylsaem vertreck van sorghen ende beroerten. Vallen 16u die menschen moyelijck? hier sijt ghy by u selven. Sijt 17ghy door becommeringhen uutgheteert? hier sult ghy 18vervult worden, daer den geest dat voetsel des rusts 19heeft, ende van een suyvere locht als een vergeestinghe ^65,19. 20van een nieuwe leven. Siet ghy wel die oude wysen? sy 21hebben hen wooninghe inde hoven ghehadt. Siet ghy 22hedensdaechs alle gheleerde? sy hebben oock hen ghe-23nuchte daer in; ende inde selve sijn meest al gevonden 24ende ghemaeckt de hemelsche gheschriften, die wy met 25 sulcken verwonderinge lesen, ende die geen oudtheyt 26oft verloop van tyden sal dooden. Desen schoonen groe-^65,26.27nen berch moeten wy toe schryven die fraye uutspraken 28der natuerlijcker dingen; dese Academie die schriften ^65,28.29van alle goede manieren; ende uut die payen der hoven 30sijn uut ghespronghen de overvloedighe fonteynen des 31 wijsheyts, die wy drincken, ende die met eenen vrucht-32baren overvloet de werelt overloopen hebben. Voorwaer, 33ons herte dat verquict ende verheft hem meer tot hooghe 34dingen alst vry ende vranc synen hemel mach aenschou-35wen, dan alst besloten is tusschen de gevanghenissen 36der huysen oft steden. Ghy, Poëten, comt hier om 37eenige onsterfelijcke liedekens te maken! Ghy, geleer-38den, comt hier bedencken en schryven! Ghy, Philoso-39 phen, disputeert hier oock vande ruste ende Stantvas-40ticheyt, vande doot ende t'leven! Siet, Lipsi, wat het

65,9. sprack eenen: ‘aiebat ille’: placht die beroemde man te zeggen (nl. P. Scipio Africanus: cfr. Cicero, De Officiis, III, 1, 1).

65,19. vergeestinghe: ‘inspiratio’. Het Latijnse woord heeft hier zijn letterlijke betekenis (in-blazing). Moretus vertaalt etymologisch, maar verkeerd: hij gaat terug op spiritus, niet op spirare.

65,26. Desen schoonen groenen berch: ‘viridi illi Lycaeo’: waar de school van Aristoteles gelegen was.

65,28. Academie: de school van Plato.

[p. 66]

1 waerachtich ghebruyck ende eynde der hoven is: ruste, 2segghe ick, vertreck, overpeysen, lesen, schryven; ende 3nochtans dat altemael al oft ghy niet en dedet, al spe-4lende. Ende ghelijckerwijs de schilders, als sy hun 5oogen verduystert hebben door t'lanck en scherp sien, 6die selve vergaderen ende vermaken in spieghels oft 7groenicheden, soo moeten wy al hier onsen vermoeyden 8oft dwalenden geest. Ende waeromme, Lipsi, verberghe 9ick u langer mijn voornemen ende gewoonte? Siet ghy 10daer dat prieel, met groen loof becleet ende verciert? 11Dat is mijn studoor, de leeghe ende hooghe schole om 12my te oeffenen in wijsheyt. Alsdaer vervulle ick mijn 13herte met een neerstighe ende niet ghemeyne lesinghe, 14 oft besaye dat met het saet van eenighe goede ghedach-15ten. Ende gelijckmen t'gheweer in een wapenhuys is 16stellende, alsoo neme ick uut die selve goede verma-17ninghen, ende berge die in mijn ghemoet, om, alst noot 18is, my te mogen dienen tegen t'ghewelt ende verande-19ringe der fortuynen. Soo dicwils als ick den voet hier in 20gheset hebbe, soo heete ick alle slechte ende slavernijsche 21sorghen uutblyven, ende met opghehevenen hoofde (so 22 seer alst in mijn vermoghen is) mispryse ende verachte 23ick alle dit ghewoel des gemeyn volcx, ende dese groote 24ydelheyt der menschelijcker dinghen. Jae my dunckt 25schier dickwils dat ick den mensche verlate, ende dat 26ick met den vierigen wagen der wijsheyt opwaerts 27ghetoghen worde. Meynt ghy dat ick daer beancxt ben 28oft besorghe, wat die Françoysen oft Spaignaerts 29 bedryven? wie den scepter ende t'overghebiet van 30Nederlant heeft, oft verliest? oft den grooten Turck ons 31dreycht, te water oft te lande? oft, ten laetsten, wat ^66,31.32ginder inden couden Noorden eenighen Coninck heeft 33inden sin? Niet, niet van desen; maer, besloten ende 34ghewapent teghen allen uuterlijcken aenstoot, blyve by 35my selven, stellende alle sorghen besyden, behalve één, 36te weten dat ick mochte mijn ghebroken ende ghetemt 37gemoet de rechte Redelijckheyt ende Godt onderworpen, 38ende het ghemoet alle andere menschelijcke dinghen; 39op dat, wanneer mynen uutersten ende fatalen dach 40mocht comen, ick dan dien met een stille ghesichte ende

66,31. wat ginder inden couden Noorden…: Horatius, Oden, I, 26, 3-4.

[p. 67]

1sonder droefheydt mocht ontfanghen, ende van dese 2werelt scheyden als versonden sijnde, ende niet uutghe-3worpen. Lipsi, dit is alle mijn murmelinghe ende lust in 4die hoven, dit sijn de vruchten; die welcke (soo langhe 5als my Godt mijn sinnen spaert) ick niet en sal verman-6ghelen teghen allen de rijckdommen ende schatten van 7 Persien oft van Indien.’