Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

7Het XVI. Capittel.

8Exempelen van nootelijcke veranderinghe ende 9onderganck inde gheheele werelt. Dat den 10hemel en d'elementen verkeeren, t'eenigen tijdt 11oock vergaen sullen; dat van ghelijcken in ste-12den, landen, rijcken te sien is. Ten laetsten, dat 13hier alle dinghen ommeloopen, en niet vast noch 14 gheduerich en sy.

15Vanden beginne af is dese eewighe Wet over de 16gansche werelt ghestelt, van gheboren te worden ende 17te sterven, van beginsel ende eynde te nemen; ende 18dien almachtighen wedtghever aller dinghen en heeft 19niet gheduerich oft eewich willen sijn dan hem selven.

Van ouderdom ende doot is Godt alleen bevrijt;
Alle ander dingen veranderen metter tijt,

22roept den Poët Sophocles, in een van sijn Tragedien. ^45,22.23Alle dit dat ghy hier met verwonderinghe aensiet, moet 24vergaen t'sijner tijt, oft voorwaer veranderen. Siet ghy 25die Sonne? sy verduystert. De Mane? sy vermindert 26ende verdwijnt. De sterren? sy verschieten ende ver-27vallen. Ende hoe wel het menschen verstant dit alle port 28te bedecken ende te ontschuldigen, so synder nochtans 29in dit Hemelsche lichaem saecken gebeurt ende sullen 30gebeuren, die alle Sterrekijckers oft Astronomijns wijs-31heyt ende wetten sullen buyghen en breken. Ick laet 32staen de Cometen, so menichfuldich van gedaente, 33 plaetse, voortganck, (de welcke ick my in gheen Philo-^45,33.34sophen schole lichtelijck sal laeten wijs maecken, al te 35saemen van ende in de locht te sijn), maer siet hoe noch

45,22. Sophocles: Oedipus te Colonus, 607-609.

45,33. Philosophen schole: ‘Lycaeum’: de school van Aristoteles.

[p. 46]

1onlancx eenighe nieuwe gevonden beroertselen ende 2nieuwe sterren den Sterrekijckeren wercx ghenoech heb-3ben ghemaeckt. Jae dit selfde iaer ^(e) is een nieuw 4sterre opgheresen, wiens wasdom ende minderinghe 5claerlijck ondervonden is; en hebben ghesien (d'welck 6nochtans quaet om ghelooven was), dat selfs inden 7Hemel iet heeft konnen gheboren worden en sterven. 8Siet de locht, aen die welcke den Hemel aldernaest is: 9 die verandert daghelijcx, ende verkeert in windt, wol-10cken, reghen. Gaet voorts tot de wateren. Die rivieren 11ende fonteynen, die wy gheduerich achten, sult ghy 12eenighe ghesien hebben vergaen, eenighe haer diepte 13ende loop verandert. Selfs den Oceaen (een vande 14groote ende heymelijcke deelen der Natueren) die wordt 15als nu door de tempeesten hoogher, ende als dan weder-16 om leeger, ende, behalven dien, heeft sijn ebbe ende 17vloet, ende, op dat ghy moecht dencken dat hy oock 18heel vergaen mach, neempt daeghelijckx toe ende af. 19Wilt ghy dan het aerdtrijck aenschouwen, (het welcke 20onse voorouderen hebben willen segghen onwanckelbaer ^46,20.21ende onbeweechlijck te wesen, ende door sijn selfs 22cracht te staen), siet, hier vallet ende door een bevinge 23oft besloten windt daveret, elders door dwater oft vier 24 wordet vernielt. Want oock dese onder hem in ghevecht 25sijn; ende op dat ghy niet qualijck en neemt datter tus-26schen den menschen crijgen ende oorloghen sijn, selfs 27oock sijnse tusschen d'Elementen. Hoe menige landen 28heeft den haestigen overvloet der Zee oft vermindert 29oft inghesloeckt? Hier voortijts dat groot landt Atlantis ^46,29.30(want ick en houts voor gheen fable), daer nae t'lant 31van Helice, Bure ende Aegira. Ende om van outs en ^46,31.32verre gheen exempelen te halen, by tijde van onse ouders 33sijnder oock twee in dese Nederlanden vergaen met de ^46,33.34steden ende menschen. Ende hedens daechs noch by-35sonder: desen blauwen vaeder opent hem selfs nieuwe 36meren, doorknaeghende ende afspuelende dijcken in 37Kemmerlant, Oost ende Westvrieslant. Wederom 38d'aerde, ter andere sijden, blijft oock niet vrowsche wijse

(e) Anno LXXII.

46,20. onse voorouderen: eigenlijk onjuist; er wordt telkens op de klassieke Oudheid gezinspeeld.

46,29. Atlantis: legendarisch eiland, groter dan Azië en Libyë samen, waarvan de bewoners de invasie van Azië en Europa beproefd hadden, doch door de Grieken waren teruggedrongen; het eiland verdween later in zee. Plato vermeldt het in zijn Timaeus en zijn Critias.

46,31. Helice, Bure ende Aegira: steden van Zuid-Achaia, in 373 v. C. door de zee verzwolgen.

46,33. in dese Nederlanden: in Zeeland, bij de vreselijke overstroming van 1282.

[p. 47]

1heel ledich, maer wreeckt huer leedt oock somwijlen, en 2worpt int midden der Zee sommighe eylanden op, ten 3ondanck ende tot een verwonderen van dien ouden ^47,3.4Grijsaert. Ist sake dan, dat dusdanighe groote lichaemen 5(die welcke wy, naer ons verstandt, houden voor 6eewich) oock tot een verganckelijckheyt ende verande-7ringhe verordineert sijn, wat meyndt ghy dan van ste-8den, ghemeynten ende coninckrijcken? die welcke noot-9 saeckelijcken soo sterfelijck moeten wesen als die ghene 10diese ghemaeckt hebben. Ghelijck iegelijck mensche sijn 11ioncheyt, sterckte, ouderdom ende doot heeft, so ooc de 12selve: sy hebben hen beghinsel, wassen, blijven en 13bloeyen; ende al daerom, om weder te vallen. Onder 14den Keyser Tiberio, soo sijnder twelf vermaerde steden 15van Asien met één aerdtbevinghe versoncken; ende 16onder Constantino, soo veel oock int rijck van Napels 17met een ander. Eén oorloghe alleen van Attila heeft meer 18als hondert steden tot val gebrocht. Men weet schier niet 19meer van die groote stadt Thebe in Egipten te spreken, 20 ende men kan qualijck gelooven vande hondert steden 21in Creta. Ende op dat ick come tot t'ghene dat sekerder 22is: ons voorouders hebben ghesien de iammerlijcke over-23blijfselkens van Carthago, Numantien ende Corinthen, 24en sijn daer af verwondert gheweest; ende wy vande 25ruijnen van Athenen, Sparten, ende soo veel vermaerde 26 steden. Die heerschende stadt ende vrow over alle ^47,26.27steden ^(f), diemen t'onrecht Eewich ghenoemt heeft, 28waer is die? overvallen, verwoest, verbrant, verdron-29cken; sy is vergaen niet met ééne doot. Jae op den dach 30van heden wordt sy noch met een grooten yver ghe-31socht, ende op huer plaetse niet ghevonden. Siet ghy 32 die groote stadt van Constantinoplen, een behaeghen in 33haer selfs hebbende van die twee Keyserlijcke stoelen 34 ^(g)? dit Venegien, een hooverdighen moet draghende 35in een duysentiaerige vastheydt? hunnen dach sal co-36men; ende ghy, ô onse Antwerpen, ooghe ende perle 37der steden, sult t'eeniger tijdt oock niet wesen. Dien

47,3. dien ouden Grijsaert: de zeegod Nereus (cfr. Hesiodus, Theogonie, 233-236).

47,26. Die heerschende stadt…: in 1527 was Rome door de Spaanse en Duitse soldaten van Karel V verwoest.

(f) Hy verstaet Roomen.

(g) Te weten het Rijck van Roomen, ende nu den Turck.

[p. 48]

1grooten bauwmeester die breeckt ende maeckt, ende (ist 2gheoorlooft te segghen) hy speelt met die menschelijcke 3dinghen, ende als eenen potbacker soo maekt ende ver-4siert hy sy selven diversche formen ende figuren uut 5dese aerde. Ick spreke noch van steden en republijcquen, 6maer Coninckrijcken worden oock al ghetrocken tot desen 7val. Hier voortijts heeft Orienten ghefloreert, ende in 8Assyrien, Egipten, Judeen sijn veel cloecke mannen ter 9 wapenen ende gheleerde gheweest; dat lot is op Europa 10ghevallen, de welcke selfs nochtans (mijns bedunckens) 11beghint te waggelen, ende haeren grooten val ghewaer 12te worden, ghelijck een lichaem d'welck de sieckte 13aenkomt. Jae dat meer is, ende daer wy nimmermeer 14ghenoech af verwondert en sullen wesen: dese werelt, 15 die nu vijf duysent ende vijf hondert jaer bewoont is 16gheweest, veroudert; ende op dat wy de fabule van 17Anaxarchus (die hier voortijdts heel ende al verworpen 18was) wederom plaetse gheven, men siet opstaen ende 19wassen elders nieuwe menschen, ende een nieuwe we-20relt. O wonderlijcke ende onbegrijpelijcke wet der Noot-21saeckelijcheyt! alle dinghen die vergaen ende veranderen 22met desen fatalen keer der gheboorten ende des doots; 23 ende daer mach wel wat langhduerichs onder dit groot 24gebow wesen, maer niet eeuwichduerichs. Heft u ooghen 25op ende draytse al om met my (ten verdriet my niet, 26langer op dese plaetse te treden), ende besiet die groote 27veranderinghen der menschelijcker dinghen, ghelijck als 28die tempeesten der wilder Zee. Ghy, staet op; valt, ghy. 29Ghy, heerscht; dient, ghy. Ghy, gaet onder; compt ghy 30op. Ende dese werringhe ende keeringhe der dinghen, 31 henen ende weder loopende, blijft soo langhe als de 32Werelt. Ghy, Duytschen, hebt ghy hier voortijts onghe-33temt geweest? wordt nu saechtmoedigher dan eenich 34volck van Europen is. Ghy, Enghelschen, eertijts on-35gheschickt ende arm? hebt nu uwen weelden ende 36rijckdom boven d'Egyptenaers ende Sybariten. Heeft 37 Griecklandt ghefloreert? latet nu t'onderligghen. Italien 38hier voortijts àl gheregeert? latet nu oock dienen. Ghy, 39Gotthen, ghy, Wandalen, ghy, andere ghespuys van 40volck, compt uut u holen, ende hebt oock uwen keer om

[p. 49]

1heerschappije te hebben over de volckeren. Comt oock, 2ghy rouwe Schieten ^(h), ende met machtigher handt ^49,2.3stiert een weynich den toom van Asien ende Europen. 4Maer ghy selfs, vertreckt weder, ende gheeft uwen 5 schepter over aen dat volck dat daer by de groote Zee 6is woonende. Want oft ick bedrieghe my, oft ick sie 7eenighe sonne van een nieuw rijck oprijsende uut den 8Westen.’

(h) Om dat de Turcken daer van haer afcomste hebben.

49,2. Schieten: de Scythen, een woest nomadenvolk uit Zuid-Rusland en Turkestan; zij waren in de Oudheid zeer gevreesd.